kırklareli il çevre durum raporu - çevresel etki değerlendirme ...

Bitki örtüsü toprak yüzeyine ulaşan suyun hareketini etkilemektedir. Bu etki yüzeysel akışınazaltılması ve infiltrasyonun artırılması şeklinde görülür. Ancak bitki formasyonlarının bu yöndeki rolleribirbirinden farklı olmaktadır. Örneğin Balcı tarafından Elmalı Barajı yağış havzasında yapılan karşılaştırmalıbir araştırmada toplam yağışın % 82’sinin baltalık ormanda toprağa sızdığı, geri kalan % 18’inin ise yüzeyselakışa geçtiği, buna karşılık bu oranların çayırla kaplı arazide % 64 ve % 36 olduğu belirlenmiştir.Tabidir ki bitki örtüsü yüzeysel akışın miktarını azaltması ölçüsünde erozyonu da önlemektedir.Bitki örtüsünün (orman, çalı ve otsu vejetasyon) toprak yüzeyinde biriktiği ölü örtü büyük bir sudepolama kapasitesine sahiptir. Yapılan bir araştırmada kayın meşceresi altında gelişen ölü örtünün sututma kapasitesi % 392, meşede ise % 380 bulunmuştur. Ölü örtünün bu özelliği yağışın toprağa ulaşmasınıgeciktirmekte ve bu durum dere akımlarına olumlu bir şekilde yansımaktadır. Yapılan bir araştırmada ölüörtünün yüksek sel akımlarının oluşmasında zaman ve büyüklük bakımından azaltıcı tampon bir etki yaptığıortaya konmuştur. Ölü örtü sadece su depolama özelliği ve yağış sularının derelere ulaşma zamanıüzerindeki etkisi yönünden değil toprağa kazandırdığı bazı fiziksel özellikler nedeniyle infiltrasyon,perkolasyon, yüzeysel akış ve erozyon, su kalitesi gibi çeşitli hidrolojik koşullar bakımından da son dereceönemlidir.Bitkilerin hidrolojik devre üzerindeki bir diğer önemli etkileri de topraktan aldıkları suyu transpirasyonyoluyla atmosfere kaybetmeleri olayıdır. Transpirasyonu ışık, sıcaklık, havanın nemi, buhar basıncı, rüzgârve toprak nemi gibi çevresel faktörlerin etkilemesi yanında bitkisel ve fizyolojik faktörler de önemli ölçüdeetkilemektedir. Nitekim transpirasyonla kaybedilen su miktarının bitki cinsine göre büyük ölçüde değiştiğiyapılan ölçmelerle belirlenmiştir. Örneğin, bu miktar 40-50 yaşındaki Kayında yılda 320-370 mm iken aynıyaştaki Ladin’de 380-450 mm ve yaşlı okaliptüste 1200 mm olarak gerçekleşmektedir.Ormanların transpirasyonla bir yılda harcadığı su miktarı Boreal bölgelerde (serin kuzeyenlemlerinde) 70 mm, tropik ormanlarda ise 3 000 mm yağış suyuna karşı gelecek miktarlardadır. Yıllıkortalama yağışın 1 095.6 mm olarak hesaplandığı Belgrad ormanında buharlaşma ile kaybedilen su miktarı(bu miktar intersepsiyon, toprak yüzeyinden buharlaşma ve transpirasyonu kapsamaktadır) 55 yaşındakiMeşe meşceresinde 944.7 mm, 23 yaşındaki karaçam meşceresinde 985.7 mm ve 17 yaşındaki Gürgen-Meşe baltalığında 872.2 mm bulunmuştur. Bu sayısal değerler ağaçların topraktaki suyu bir drenaj kanalı gibiazalttığını göstermektedir. Bu da sınırlı yağışı ve toprak suyu olan bölgelerde uygun ağaç türüyetiştirilmesinin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.Tarım yapılan bir arazide 100 kg yağış suyunun toprağa tamamen sızması için 1 saat 9 dakikalık birsüre geçmiştir. Orman toprağı için bu sürenin 2 dakika 50 saniye olduğu belirlenmiştir. Buna göre tarımtopraklarında erozyonla toprak kaybının, orman topraklarından 20–25 kat daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.Bu nedenle sürdürülebilir bir tarım politikasında, “Ormanlar tarım topraklarının sigortasıdır” denmektedir.Bir havzada orman örtüsünde yapılan müdahalelerle buharlaşmayla olan su kaybı miktarıdeğiştirilmektedir. Yalnız ormanı kaldırmak ve seyrelmekten değil bir havzadaki ağaç cinsini yapraklıdan iğneyapraklıya çevirmekle bile bu miktar değişmektedir. Nitekim doğal bitki örtüsü yapraklı ağaçlardan oluşanBelgrad ormanında yapraklı ağaçların kaldırılıp yerine Kara Çam getirildiğinde toplam buharlaşma ile(intersepsiyon + toprak yüzeyinden buharlaşma) meydana gelen su kaybı yılda hemen yanındaki Meşemeşceresine göre 41 mm, Gürgen ve Meşeden oluşan baltalık meşceresine göre ise 113,5 mm daha fazlaolmaktadır. Bu fazlalığı meydana getiren etken karaçam meşcersinde intersepsiyon miktarının çok yüksekoluşudur.Öte yandan ormanlar tepe örtüsü ve toprak florası ölü örtü denen humus tabakası ile ve toprağakazandırdığı iyi hidrolojik özellikler nedeniyle ormansız havzalara kıyasla derelerdeki sel akımlarınıazaltmakta, bunları geciktirmekte ve yarı kurak bölgelerde devamlı akımları yaz ortalarına kadaruzanmaktadır. Böylece hem sel akımlarına engel olmakta veya yüksek akımları önemli ölçüde azaltmaktahem de erozyon ve sedimentasyonu önlemektedir.Araştırma sonuçları ve yapılan irdelemeler göstermektedir ki su verimini artırmak için düşünülentedbir ve uygulamalarla taşkın, sel ve erozyonu önlemek için yapılması gereken uygulama önerileri birbirleriyle çelişki içindedir. Örneğin, havzada su üretimine yardımcı olmak amacıyla yapılacak uygulamalardasu kaybı daha az olan yapraklı orman tesisi söz konusu iken erozyon ve taşkını önleme ön plana geçince sıkbüyüyen ve daimi yeşil kalan vejetasyon örtüsünün getirilmesi gerekir. O nedenle havza amenajmanıuygulamalarında havzadaki karmaşık ilişkilerin iyi saptanması, havzanın idaresindeki asıl amaç veyaamaçlar grubunun çok iyi bilinmesi ve planlanması, ondan sonra da havzadaki vejatatif ekosistemin yaşayanve dinamik bir bütün olduğu asla dikkatten uzak tutulmadan olumlu ve en hassas müdahalenin yapılmasıgerekmektedir.- 37 -