Yazar emekli olur mu?

KÝ TAP ZAMANIBYOGRAF7 OCAK 2013 PA ZAR TE SÝ‘arkm yabanclarn önünde söylüyorum’Wolfgang Emmerich’n Paul Celan monografisi, Celan iirlerininaltnda bir dipnot gibi okunmay gerektiriyor. Kitap, Yahudi asllRumen airin yaamnn tüm önemli anlarn, kavak noktalarnçok yönlü yorumlarla serimleyen bir yapya sahip.PAUL CELAN, WOLFGANG EMMERICH, MERDVEN YAYIN, 198 SAYFA, 14 TLHCELAL FEDAazreti Mevlânâ, Mesnevi’ninbir yerinde kendine,yapp ettiklerine,hayatna ziyadesiyle dalp gidenleri öyleceuyaryor: “Kendini kendinin karsnaoturtup kaldn, çekil önünden de kurtul.”Tutulmas pek güç bir öüt bu; peksert bir ihtar. Gerçekten biz insan teklerikendimize gömülür kalrz çou zaman.Nadirdir önümüzden çekilip bakaca insanteklerini görebildiimiz. Bu husustasanatçlar, lozoar, hem kendilerini önlerindençekebilme hem de bunun tam datersini yapabilmeleriyle, yani kendilerinines tayan bir varlk olarak tanyp bilebilmeleriyletebarüz ederler. Birbirine ahlakiaçdan tersmi gibi görünen bu durumunaddr sanatçnn sahip olduu, onahas empati. Sanatç, kendini önüne oturturve kendinden tüm evreni de bilebilir yada önüne oturttuu varl, etrafnda dairelerçizerek bir akrep gibi de sokabilir. Bu,bazen kendidir bazen bir bakas… Sanatve düünce tarihi, ite bu akreplerle, küpüneileyen bu keskin sirkelerle yazlr.Beri tarafta onlar da anlayabilmi bambakakldan ince, klçtan keskin maceralarda vardr. Sanat ve düünce tarihi sradanlaranlatmaz ve onlara seslenmez.Bu yüzden olsa gerek biyogra, monogragibi kitaplarn özel bir okuru vardr. Buokurlar Stefan Zweig’ severler; onu, onunHölderlin’i, Erasmus’u, Montaigne’i atlattgibi bir anlatan ararlar. Ama nadirdir,daha nadirlerin anlatcs.BYOGRAFSNDE SAKLI ARPaul Celan’, Zweig’dan okumak isterdim.Ne yazk ki bu mümkün de-il. Zweig’n canna kyd günlerde(1940’larn ilk yars) 1920 doumluCelan’n annesi ve babas Nazi kamplarndakuruna dizilmi. Celan, Almancadüünen, yazan bir Yahudi olarak dahao günlerde, tabir caizse kendini kendininkarsna oturtup var olmaktan baka biryol bulamam. Bundan sonra onun hayatve o hayata sk skya bal iiri, o daireninetrafnda bir akrep gibi kendi kendinisokuncaya kadar dönmü durmu.Celan’n kendi içindeki evrende incedeninceye örülü iirine, Türk okuru olarakepeyce ainayz. Tüm ‘kapal’lna ramenonun iiri gerek çevirmenler katndagerekse airler ve iir okuru katnda a-rtc bir ilgi gördü bugüne dek. GertrudeDurusoy ve Ahmet Necdet ikilisininCelan’dan yapt iir çevirileri farkl yaynevlerincebasld. Bademlerden Say Benive Haha ve Bellek adyla baslan iir seçkileriairlerin ellerinden dümedi. OruçAruoba ve Ahmet Cemal’in her zamankititizliklerini Celan’a da gösterdiklerinimemnuniyetle izledik. Hâsl Paul Celaniiri, mehur iiri “Ölüm Fügü”yle snrlkalmayan bir bilinirlie eriti ülkemizde.Celan’n melankolisini sevdik belkide; 1970’te kendini Sein Nehri’ne brak-n, air Bachmann’la olan gönül ilikisinibilmekle yetindik. Bunlar elbette derecederece önemli, bir aire yaklamak açsndan.Ancak bugüne dein elimizde birCelan biyograsi, monograsi yoktu. Garipsenecekbir durum bu.18KOZASININ ÇNDE…Geçtiimiz günlerde yaymlanan WolfgangEmmerich’in Paul Celan monograsinidilimize çeviren Yahya Kurtkayada bu durumun altn çizerek ülke-Paul Celanmizdeki Celan portresinin ‘fantastik’ çizildiindenyaknyor. airin ölümündenkrk küsur yl geçmi ama Türkçemizdeküçük de olsa bir biyograsi yok. OysaBachmann’la ak mektuplarna ve intiharnafazlasyla ilgi mevcut. Celan’n iiriylehayatnn sk skya bal olduu düünülünce,yukarda saydmz iir çevirileride okur katnda epeyce bir boluk yaratyorbu durumda. Hal böyle olunca, ‘badem’nedir; iirinde neden ona dâhil etmekister air kendini anlayamyoruz.Kendi acs bakasnn acsn duyumsamayabelki hiç yer brakmayacak denli acyüklü bir air var karmzda. Bu yüzdenonun yaam öyküsünü okumak, bir acnnnasl çeitlenerek örülüp bir kozayadönütüünü görmek açsndan elzem.Baka türlü o kozay ve içindekini anlamakmümkün görünmüyor.Bu bakmdan Wolfgang Emmerich’nPaul Celan monograsi, Celan iirlerininaltnda bir dipnot gibi okunmay gerektiriyor.Kitap, airin yaamnn tüm önemlianlarn, kavak noktalarn çok yönlü yorumlarlaserimleyen bir yapya sahip. Yazar,bir Zweig deil elbette; zaten olmayada çalmayp ele ald yaam tümmonogra yazarlarnn yapmas gerekti-i tarzda, gereince seriyor okurun gözleriönüne. Bununla da yetinmiyor; airin iirlerinide yorumluyor yer yer. iirlerin genelözelliklerini yerli yerince belirledii için,okurun bu monograden sonra Celan iirinedaha derinlemesine yaklaabileceinirahatlkla söyleyebiliriz. Kitab okurken,Celan’n, annesinin ölümünden duydu-u matemi, kendisinin hayatta kald içinduyduu suçluluu, özel yaamn nasliir kldn, baka metinlerden kendi iirinenasl yol aldn, mehur “Ölüm Fügü”iirinden ötürü ‘intihal’ suçlamasyla karlapyllarca bu suçlamayla duygusal anlamdanasl bocaladn, yaam ve iirleriiçin ‘dil’i nasl bir kafese dönütürdüünügörmek, eminim kendini kendi önündenkaldrabilen her okurda baka baka yankbrakacaktr. Ele ald yaamn özelliindenötürü, baka monogralerden farklolarak baka aclara ve baka bir iire bakabilmeyiistiyor bu kitap bizden. Gönüldarln gideremedii ehirlerden biri deViyana’ym Celan’n: “arkm yabanclarnönünde söylüyorum.” demi oras için.Sradanlarn ellerinde sk skya tuttuubönce yaama becerilerini kaybetmi olarakbedenini Sein’e brakrken, tüm insanlariçinde öyle hissetmi olmal kendini. Biröksüz ve yetim o. Okuduumuz da bir öksüzve yetimin kendini kendi önünden birtürlü çekemeyii…Paul Celan monograsini kendini,kendi önünden kaldrmay aklna dahi getirmediiiçin ayn tele vurup duran amaiir tarihimizin adlarn küçümsemeyi deihmal etmeyen günümüzün airleri okumaliyice. Öksüz de yetim de deilken öyleyminumaras çekmekle air olunamayacanbir ümit anlarlar belki. Bir de yaynevlerimizbu tür kitaplara daha çokeilmeli. Son zamanlarda birçok yaynevininsevindirici bir ekilde biyogra, monograkitaplar çevirmeye balamasylagördük ki bizim edebiyatmz biyogra,monogra fakiridir. En has airlerimizinbile elimizde bu türden kitaplar yok. Yaynevleripara getireceini bildikleri için herbüyük kentin semtini yazp belediyelerepazarlayacaklarna sanatçlarmzn ya-amlarn ortaya çkarmallar. Aynadangördüümüz aksimizden milletçe sklmamznvakti gelsin gayr…