Nr 103/2007 - Tuchów

More documents

Recommendations

Info

Leon Wantuch, jeszcze jako żołnierz ck armii austro- -węgierskiej, fotografia wykonana ok. 1915 roku. Tuchów od wieków słynął z dwóch rzeczy: Wielkiego Odpustu przed cudownym obrazem Matki Bożej Tuchowskiej i wspaniałych wyrobów tuchowskich masarni, znanych daleko poza ziemią tarnowską. Jedną z bardziej znanych w Tuchowie była masarnia Leona Wantucha, dzisiaj już nieco zapomniana. Leon Wantuch urodził się 11 kwietnia 1886 roku, pochodził z Burzyna koło Tuchowa; był synem Józefa i Zofii Kocyan, którzy posiadali własną ziemię niezależną od majątku dworskiego. Jeszcze w czasach zaborów Leon rozpoczyna naukę w szkole trywialnej i głównej, a już w 1901 roku zaczyna terminować w Składzie Wędlin Tomasza Bialkiewicza w Tarnowie na placu Kazimierza Wielkiego. Nauka tam trwała przez 5 lat, do dnia 4 maja 1905 roku, kiedy to został wyzwolony na czeladnika i otrzymał tak zwany „list wyzwolenia", czyli dyplom czeladniczy uprawniający do wykonywania wyuczonego zawodu. W roku 1906 rozpoczyna pracę w Głównym Składzie Wędlin Jana Słuszkiewicza w Sanoku, gdzie pracuje jeszcze w roku 1907 i jak odnotowano w Arbeitsbuch (książce pracy) „sprawował się dobrze". Tego samego roku rozpoczyna pracę u Józefa Dobrzańskiego w Składzie Wędlin i Wyrobów Masarskich w Tuchowie, gdzie pracuje do 1908 roku, a potem powtórnie jest zatrudniony w latach 1909 - 1910. Po zdobyciu odpowiedniego doświadczenia zawodowego składa dokumenty na egzamin mistrzowski, który zdaje z powodzeniem i otrzymuje dyplom mistrzowski. Dokument ten uprawnia go do rozpoczęcia pracy na własny rachunek. W 1910 roku zakłada swoją pierwszą masarnię w Radlnej koło Tarnowa, w 1911 żeni się z Walerią Pater i rodzi się ich syn Bolesław, potem przeprowadzają się do Tuchowa na Przedmieście Górne, gdzie zamieszkują. Tam też zostaje założona masarnia: „Wytwórnia Wędlin Leon Wantuch Tuchów". Firma szybko się rozwija i w krótkim czasie zyskuje dobrą markę. W roku 1913 przychodzi na świat drugi syn, Tadeusz, a potem córka Maria. Szybki rozwój firmy zostaje jednak zahamowany przez wybuch I wojny światowej. W trakcie walk, jakie toczyły się w Tuchowie na przełomie 1914 i 1915 roku, dom Leona Wantucha został zajęty przez wojska rosyjskie. Żołnierze chcieli dom spalić, lecz udało się ich dowódcę przekonać, żeby tego nie czynić; (Leon Wantuch przezornie, gdy zbliżał się front, odesłał żonę wraz z dziećmi do Burzyna). Wkrótce po tych zdarzeniach, prawdopodobnie jeszcze w 1915 roku, Leon Wantuch został wcielony do ck armii austro- -węgierskiej, w której szeregach przeszedł cały szlak bojowy, pełniąc oprócz funkcji żołnierskich również rolę kucharza wojskowego (oczywiście w tym czasie działalność masarni została całkowicie przerwana). Walczył na froncie włoskim nad Piawą, jego oddział przedostawał się przez Alpy w niezwykle trudnych warunkach wysokogórskich. Mimo początkowych sukcesów Austriaków, zostają pokonani i trafiają do niewoli włoskiej, skąd wkrótce zwolnieni Polacy przedostają się do Armii Polskiej utworzonej we Francji i dowodzonej przez generała Józefa Hallera, nazywanej też „Błękitną Armią" od koloru mundurów. Leon Wantuch walczy w jej szeregach, a w 1919 roku halerczycy powracają do Polski, gdzie trwa walka o nowe granice niepodległej Rzeczpospolitej. Armia generała Józefa Hallera odgrywa w tym dużą rolę (walcząc na Wołyniu oraz w wojnie polsko-ukraińskiej o Lwów), za co Leon Wantuch zostaje trzykrotnie odznaczony i jak wszyscy halerczycy, otrzymuje od państwa polskiego darowiznę gruntu oraz obywatelstwo od Stanów Zjednoczonych Ameryki. Po powrocie do domu, prawdopodobnie w 1920 roku, mistrz Leon przystępuje do wznowienia działalności swojej masarni na ulicy Wysokiej w Tuchowie, co udaje się z powodzeniem i następuje szybki rozwój firmy. W dwudziestoleciu międzywojennym zakład się rozbudowuje, a mistrz Leon należy do Tuchowskiego Cechu Ogólnego. Nawiązuje też nowe kontakty handlowe i wysyła swoje wędliny do Krakowa, Poznania, Torunia, a nawet Wiednia (co nie jest wcale takie dziwne, jeśli uświadomimy sobie, iż najsłynniejsza lwowska cukiernia „Zaleski" raz w i tygodniu wysyłała transport ciast samolotem nie tylko do Warszawy, ale nawet do Paryża). Tak oto „kiełbasa tuchowska" zasłynęła ze swego smaku na wiedeńskich stołach^ Wyroby Leon Wantuch w błękitnym mundurze halerczyka, masarskie wysyłano fotografia wykonana około 1938 roku. w specjalnych koszykach, a kiełbasę osobiście układał mistrz Leon w taki sposób, aby kosz był w całości wypełniony, tak by w razie uderzenia zawartość nie uległa żadnemu uszkodzeniu. Każdy koszyk był dobrze zamknięty i zaszyty oraz zalakowany, a na każdej kiełbasie była firmowa plomba z cienkiej blaszki z wytłoczoną w skrócie nazwą firmy i nazwiskiem jej właściciela: „Wytw. Wędl. L. Wantuch - Tuchów". Takie plomby zachowały się jeszcze do dziś. W roku 1923 przychodzi na świat kolejny syn, Kazimierz, a potem rodzi się najmłodsza córka - Zofia. W połowie lat dwudziestych mistrz Leon zaczyna przyjmować uczniów. Jednym z nich był Władysław Sajdak, którego mistrz Leon przyjął warunkowo, gdyż był zbyt niski i ledwo
Tuchowskie Wieści 5/2007 dostawał do stołu masarskiego, jednak syn mistrza Leona, Bolesław zgodził się mu pomagać i dźwigać za niego wielkie tusze wieprzowe. Władysław Sajdak często też pchał przywożone z rzeźni wózki z mięsem pod górę do masarni na ulicę Wysoką. Jedną z form sprzedawania wyrobów była sprzedaż na jarmarku, gdzie obok siebie przy straganach swoje wędliny oferowali znani tuchowscy masarze: J. Dobrzański, J. Krogulski, K. Stec, L. Wantuch, oraz A. Zając; (dodać należy, że był jeszcze żydowski rzeźnik o nazwisku Wildstein, który wytwarzał wyroby rytualne dla Żydów). Również na tuchowskim odpuście mistrz Leon sprzedawał wyroby swojej masarni, a ludzie dosłownie wyrywali je z rąk, płacąc zanim jeszcze dotarły na stragan. Osobną produkcją były wyroby na specjalne zamówienie dla właścicieli okolicznych dworów. Pani Michalina Chrząstowska (dziedziczka, która zmarła kilka lat temu) jeszcze niedawno wspominała, jak pan Leon Wantuch robił kiełbasę we dworze w Burzynie^ Receptura wyrobu „kiełbasy tuchowskiej" była pilnie strzeżona i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Syn mistrza Leona, Bolesław poszedł w ślady ojca, Tadeusz zdobył wykształcenie nauczyciela, a najmłodszy, Kazimierz, pracował w restauracji w Złoczowie koło Lwowa. W latach trzydziestych Leon Wantuch otwiera sklep z wędliną w budynku tuchowskiej poczty, z osobnym wejściem od strony rynku. Dobra koniunktura trwała aż do końca lat trzydziestych, a ze sprzedażą wyrobów nie było żadnych problemów. Często też po wędliny przyjeżdżały przekupki krakowskie, które potem sprzedawały „kiełbasę tuchowską" od mistrza Leona na Rynku Głównym i ulicy Floriańskiej w Krakowie. Także niektóre restauracje serwowały wspaniałe wędliny z tuchowskich masarni, o czym można było przeczytać na stronach reklamowych w przedwojennej prasie. Ta dobra sytuacja kończy się wraz z wybuchem II wojny światowej, kiedy to okupant niemiecki zabrania produkcji i sprzedaży wędlin pod groźbą kary śmierci. Wtedy zaczęto produkcję tych wyrobów w ukryciu i wielu masarzy zeszło Mistrz masarski Leon Wantuch (z lewej) ze swym pomocnikiem podczas sprzedaży wędlin na Wielkim Odpuście Tuchowskim, około roku 1935. do podziemia (tak też było w przypadku mistrza Leona, który wytwarzał wędliny, dostarczane potem partyzantom, często za pośrednictwem córki - Zofii, która była łączniczką Armii Krajowej). Nie był to dobry okres dla prowadzenia firmy, a i życie pod okupacją było bardzo niebezpieczne. Dnia 16 marca 1944 roku zostaje aresztowany przez Niemców, Kazimierz Wantuch - syn mistrza Leona, żołnierz AK i łącznik do spraw tajnego nauczania; najpierw był torturowany przez tarnowskie gestapo, a potem został rozstrzelany wraz z innymi żołnierzami batalionu „Barbara" (w lesie Buczyna) w Zbylitowskej Górze koło Tarnowa. W styczniu 1945 roku Tuchów zostaje „wyzwolony", a w maju kończy się wojna. Upragniona wolność jednak nie nadchodzi, Polska przepada w Jałcie, tracąc połowę przedwojennego terytorium, w tym Lwów i Wilno (ukochane miasto marszałka J. Piłsudskiego). Żołnierze generałów Maczka i Andersa nie mają dokąd wrócić, gdyż granice państwa po sfałszowanym referendum w 1946 roku zostają przesunięte około 300 kilometrów na zachód. W powojennej Polsce nie było możliwości rozwoju masarni, gdyż władza ludowa ostro zwalczała prywatny handel i rzemiosło. Należy jednak dodać, że zakłady prywatne i masarnie działały jeszcze przez około dwa lata po zakończeniu II wojny światowej, co potwierdza wykaz warsztatów rzemieślniczych z 15 czerwca 1946 roku, w którym to wymieniony jest między innymi Leon Wantuch. Należy zatem przyjąć, iż z końcem roku 1948 działalność tych zakładów została całkowicie zabroniona. Mistrz Leon znowu musiał pracować w „podziemiu", wyroby produkował sporadycznie w domach prywatnych i na wesela. I tak przez dwadzieścia następnych lat aż do 1966 roku, kiedy to Leon Wantuch umiera 15 marca w wieku 80 lat i zostaje pochowany na cmentarzu w Tuchowie. W ten oto sposób wraz z odejściem założyciela kończy się historia Wytwórni Wędlin Leona Wantucha w Tuchowie. Czasami zdarza się jeszcze, iż niektórzy starsi ludzie zatrzymują się przed domem na ulicy Wysokiej 34 i wspominają, że tu kiedyś przed wojną była masarnia mistrza Leona^ Opracował Tomasz Wantuch NAZWISKA MIESZKAŃCÓW SIEDLISK Siedlisk. Zgodnie z zapowiedzią z poprzedniego numeru publikujemy fragmenty pracy Elżbiety Opałki o nazwiskach mieszkańców Ablewicz od imienia Abel Bil gwarowa forma wyrazu Bugaj bugaj 'łąki nadrzeczne, zaro- Adamczyk od imienia Adam 'biel' śla w miejscach po wyschnię- Antoł od słowa antałek (węg.) Blicharz blicharz, blecharz 'rzemieśl- tej rzece' 'ćwierć beczki' nik bielący płótno' Bujak bujać 'szybko się rozwijać; Augustyn imię Augustyn Bogusz od imienia Boguchwał, Bogu- bujny, silny' Baca 'gospodarz' sław Burek od słowa bury Bajorek od słowa bajoro 'bagno' Bołoz niewyjaśnione Burnagiel nazwisko obcego pochodze- Bałut od imienia Baltazar Branicki od nazwy miejscowości Bra- nia, niewyjaśnione Baniak 'okrągły garnek' nice Burnat od słowa bury Baran od nazwy zwierzęcia Brudziński od nazwy miejsc. Brudno lub Burza od słowa burza 'zjawisko Bełzowski bełz 'coś białego, błyszczące- słowa brudzić atmosferyczne' go' Brzostek od nazwy miejsc. Brzostek Bysiek od imienia Zbysław, Przyby- Biel biały, biel Budzik od imienia Budzimir, Budzi- sław Bień od imienia Beniamin, Bene- sław dykt
Page 1 and 2: m WIEŚCI -^•łt Pismo Towarzystw
Page 3 and 4: Tuchowskie Wieści 5/2007 Rada Miej
Page 5 and 6: Zespół akompaniuje śpiewającym
Page 7 and 8: Tuchowskie Wieści 5/2007 yy Naśmi
Page 9 and 10: Tuchowskie Wieści 5/2007 i poważa
Page 11 and 12: Tuchowskie Wieści 5/2007 Ale da si
Page 13 and 14: Tuchowskie Wieści 5/2007 Podsumowa
Page 15 and 16: Tuchowskie Wieści 5/2007 Kraków w
Page 17: Tuchowskie Wieści 5/2007 Uroczysto
Page 21 and 22: Tuchowskie Wieści 5/2007 WIEJACKIE
Page 23 and 24: Tuchowskie Wieści 5/2007 „MELANI
Page 25 and 26: Tuchowskie Wieści 5/2007 Którzy o
Page 27 and 28: Tuchowskie Wieści 5/2007 27 r. Z W

Nr 103/2007 - Tuchów

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?