osnove za obnovu nastavnih planova i programa struÄnog ...

OSNOVE ZA OBNOVU 

NASTAVNIH PLANOVA I PROGRAMA 

STRUČNOG OBRAZOVANJA 

Komisija za stručno obrazovanje 

Podgorica, januar 2003.

Savjet za nastavne planove i programe 

Crne Gore je na VI sjednici održanoj u 

Podgorici, 25.12.2002. godine dao 

saglasnost na dokument “Osnove za 

obnovu nastavnih planova i programa 

stručnog obrazovanja”

Sadržaj 

1. Uvod...................................................................................... 4 

2. Problemi stručnog obrazovanja u crnoj gori....................................... 5 

3. Ciljevi .................................................................................... 7 

4. Principi .................................................................................10 

5. Glavne promjene......................................................................11 

6. Zemlje sa kojim se upoređujemo...................................................12 

7. Obrazovni programi...................................................................13 

8. Nastavne oblasti.......................................................................18 

9. Osnove za pripremu obrazovnih programa........................................22 

10. Prilagodjavanje obrazovnih programa učenicima sa posebnim obrazovnim 

potrebama.................................................................................31 

11. Učenici – pripadnici nacionalnih odnosno etničkih grupa .....................32 

12. Obrazovanje odraslih u programima stručnog obrazovanja...................33 

13. Subjekti u pripremi novih nastavnih planova i programa .....................35 

14. Strategija .............................................................................36 

15. Dinamika ..............................................................................38 

16. Evaluacija obrazovnih programa ..................................................40 

17. Pojmovnik.............................................................................41 

18. Prilozi..................................................................................43 

3

1. UVOD 

Osnove za izradu nastavnih planova i programa nižeg i srednjeg 

stručnog obrazovanja proizilaze iz ciljeva i principa stručnog 

obrazovanja definisanih u Knjizi promjena i opštih ciljeva i principa 

datih u Osnovama za obnovu nastavnih planova i programa i predloženih 

zakonskih rješenja. 

U ovom materijalu izvršena je konkretizacija i operacionalizacija 

ciljeva i principa iz navedenih materijala u namjeri da omogući 

usklađen pristup pripremi obrazovnih programa na različitim 

područjima stručnog obrazovanja. Priprema obrazovnih programa treba 

da se obavi u skladu sa osnovnim pravcima razvoja Crne Gore na planu 

naučno-tehnološkog, radno-organizacionog i socijalno-kulturnog 

razvoja, poštujući pri tom potrebe za modernim, kvalitetnim i razvojno 

usmjerenim obrazovanjem omladine i zaposlenih kao i zahtjeve za 

međunarodno priznatim standardima obrazovanja. 

Osnove za obnovu nastavnih planova i programa stručnog obrazovanja 

sastoje se iz više dijelova. U prvom dijelu dati su problemi stručnog 

obrazovanja u Crnoj Gori koje je identifikovala nastavna praksa tokom 

dvanaestogodišnje primjene postojećih nastavnih planova i programa. 

Anketa sprovedena u maju ove godine među nastavnicima, učenicima i 

roditeljima još više potkrepljuje ranije poznate stavove o neophodnosti 

obnove nastavnih planova i programa, uz zadržavanje svega onog što se 

u njima pokazalo kvalitetnim. 

Zatim su definisani ciljevi i principi obnove nastavnih planova i 

programa stručnog obrazovanja. 

Najznačajniji i najkorisniji dio za one koji budu radili nastavne planove, 

programe i ispitne kataloge je onaj u kom se govori o strukturi 

obrazovnog programa, predmetnog programa i kataloga znanja, odnosu 

opšteobrazovnog, stručnoteorijskog i praktičnog obrazovanja za svaki 

nivo obrazovanja.

Na kraju se govori o načinu prilagođavanja obrazovnog programa 

nadarenim učenicima, učenicima sa smetnjama u razvoju, o 

obrazovanju učenika u multijezičkim sredinama, obrazovanju odraslih, 

strategiji i dinamici rada kao i evaluaciji programa. 

Osnove za obnovu nastavnih planova i programa stručnog obrazovanja 

donosi Komisija za nastavne planove i programe stručnog obrazovanja, 

nakon javne rasprave u stručnoj i prosvjetnoj javnosti. Osnove će 

poslužiti kako ovoj komisiji, tako i područnim i predmetnim komisijama 

i svim učesnicima u stručnom obrazovanju. 

2. PROBLEMI STRUČNOG OBRAZOVANJA U CRNOJ GORI 

Stručno obazovanje u Crnoj Gori odvija se u 36 vaspitno-obrazovnih 

institucija – škola. Nastavu ovog segmenta obrazovanja je školske 

2001/2002. godine pohađalo ukupno 22048 učenika ili 70,62%, dakle 

više od dvije trećine ukupne populacije učenika srednjih škola. 

Kretanje društva u pravcu uvodjenja informacionih i komunikacionih 

tehnologija u sve sfere života, kao i mnogobrojni specifični zahtjevi 

modernih tehnologija uslovili su potrebu prilagodjavanja obrazovnih 

sistema takvom okruženju. 

Pored toga, stručno obrazovanje u odnosu na ostale nivoe obrazovnog 

sistema je najosjetljivije na tehničko-tehnološke i društvene promjene, 

zato ono mora da omogući izučavanje novih zanimanja u izmijenjenim 

okolnostima na moderan i učenicima prihvataljiv način, koje nameću 

sve izraženiji zahtjevi tržišta rada. 

Stručno obrazovanje u Crnoj Gori opterećeno je brojnim problemima, 

od kojih su najznačajniji: 

Nedovoljno uvažavanje individualnih interesovanja učenika. 

Obrazovanje se po sadašnjim programima odvija samo u okviru 

obaveznih nastavnih predmeta. Dakle, u uslovima nepostojanja izbornih 

predmeta nije bilo moguće udovoljiti želji učenika za proširivanjem i 

produbljivanjem znanja. 

5

Neadekvatna primjena nastavnih metoda i oblika rada u nastavi. 

U postojećoj nastavi dominira frontalni oblik rada i predavački karakter 

nastave, dok znatno manje dolazi do izražaja grupni i individualni oblik 

rada i raznovrsnost nastavnih metoda. Malo se primjenjuju aktivne 

metode i druge metode koje znatno više aktiviraju misaonu i radnu 

sposobnost učenika. Način realizacije praktične nastave i njena veza sa 

stručno-teorijskim sadržajima je takva da ne omogućava da učenici po 

završenom školovanju dobiju funkcionalna znanja. 

Obimnost i neprilagođenost nastavnih planova i programa. 

Opseg građe u nastavnom programu u mnogim slučajevima ne odgovara 

predviđenom broju časova. Nastavni programi su preopširni i sadrže 

mnogo suvišnih činjenica koje ne doprinose kvalitetu stručnog 

obrazovanja, već opterećuju učenika i onemogućavaju njegovo 

funkcionalnije obrazovanje. Osim toga, sadržaji većine predmeta su 

zastarjeli, ne prate trendove tehničko-tehnološkog razvoja i zahtjeve 

tržišta rada, a nijesu kompatibilni sa sadržajima razvijenih zemalja 

Evrope. 

Saradnja između škole, socijalnih partnera i lokalne zajednice skoro 

da i ne postoji. 

Prisutna je nezainteresovanost lokalne zajednice i socijalnih partnera 

da učestvuju u procesu stručnog osposobljavanja za potrebe rada. 

Lokalna zajednica i socijalni partneri treba da imaju aktivnu ulogu kako 

pri izradi obrazovnih programa, tako i pri stvaranju uslova za njihovu 

realizaciju. 

Nepostojanje permanentnog stručnog i pedagoško-metodičkog 

usavršavanja nastavnika. 

Nastavnici koji dolaze sa nenastavničkih fakulteta posjeduju osnovna 

pedagoška znanja, stečena kroz polaganje stručnog ispita. Međutim, 

mali broj njih je uključen u neki vid permanentnog stručnog i 

pedagoško-metodičkog usavršavanja. 

Zbog nepostojanja eksternog ocjenjivanja stepen objektivnosti 

procjene usvojenih znanja je neujednačen. 

Udžbenici koji se koriste u nastavi često su preobimni i neprilagođeni 

uzrastu učenika. 

6

U cilju potpunije pripreme izrade Osnova za obnovu nastavnih planova i 

programa bilo je potrebno saznati šta o postojećim nastavnim 

planovima i programima misle oni koji su najneposrednije za njih 

zainteresovani, a to su nastavnici, učenici i roditelji. U tom cilju je 

Komisija za obnovu nastavnih planova i programa stručnog obrazovanja 

anketirala uzorak od 1196 ispitanika, od toga 552 učenika, 390 

nastavnika i 254 roditelja. Anketa je sprovedena u 16 srednjih stručnih 

škola, među učenicima završnih razreda, budući da su oni 

najinformisaniji jer su realizovali čitav postojeći program. Odgovori 

ispitanika su veoma neujednačeni, ali su ipak indikativni i ukazuju da: 

- postojeća područja rada treba zadržati, 

- prohodnost programa zadovoljava, 

Nastavnici smatraju da: 

- programi ne uvažavaju dovoljno individualne sklonosti, 

sposobnosti i razvojne potrebe učenika, 

- programi nedovoljno osposobljavaju učenike za permanentno 

obrazovanje, 

- nedovoljno su prilagođeni savremenim zahtjevima i uslovima 

zapošljavanja u određenim zanimanjima, 

- postoje sadržaji koji nijesu prilagođeni tehničkom, 

kulturnom i ukupnom društvenom razvoju. 

U vezi odnosa opšteobrazovnog i stručnog dijela većina ispitanika 

smatra da treba povećati učešće stručnog dijela i da treba uvesti 

izborne predmete u nastavne planove i programe. 

3. CILJEVI 

Cilj obnove nastavnih planova i programa je da oblikuju promjene koje 

će dovesti do toga da stručno obrazovanje ispuni zahtjeve koje od 

njega očekuju prvenstveno učenici i društvo uopšte, a to je postizanje 

visokih standarda zanimanja, koji treba da budu usklađeni sa 

standardima razvijenih evropskih država. 

Obrazovnim programima treba ostvariti sljedeće ciljeve: 

1. Postizanje kvalitetnog stručnog obrazovanja razvijanjem 

stručnih kompetencija 

7

Svaki obrazovni program mora osigurati jednake standarde stručnog 

obrazovanja svima koji se po njemu obrazuju. Učesnici u obrazovanju 

treba da steknu stručne kompetencije za savladavanje radnih zadataka 

u okviru stručnog područja za koje se obrazuju. 

2. Zadovoljiti posebne sklonosti i želje učenika. 

Posebne sklonosti i želje učenika zadovoljiti uvođenjem izborne nastave 

čije učešće u ukupnom fondu časova postepeno raste od prvog do 

četvrtog razreda. 

3. Primjenjivati oblike rada i nastavne metode koje izgrađuju 

trajna i primjenljiva znanja. 

Treba obezbijediti promišljeno i kritičko usvajanje znanja, uz 

valorizovanje kvalitetnog načina rasuđivanja, i omogućiti primjenu 

čitavog niza tehnika koje, iako se podrazumijevaju, rijetko se 

primjenjuju na metodičan način. 

4. Otvorenost i prilagodljivost nastavnih sadržaja. 

Programi treba da budu progresivni i koherentni kako unutar iste 

discipline, tako i u okviru ukupnog nastavnog procesa. Oni treba da 

budu otvoreni i lako primjenljivi, očišćeni od nepotrebnih činjenica. 

Svako dodavanje novih sadržaja u programima treba da bude praćeno 

izostavljanjem starih, prevaziđenih sadržaja. 

5. Predmetni programi treba da proizilaze iz stručnih 

područja i povezivanja zanimanja u grupe. 

Stečeno obrazovanje treba da daje znanja i sposobnosti koja 

omogućavaju brzo prilagođavanje odnosima u procesu rada, veću 

mogućnost izbora među radnim mjestima kod zapošljavanja, veću 

prilagodljivost u daljem sticanju obrazovanja i kvalifikacija. 

6. Povezanost i preplitanje opšteg, stručno-teorijskog i 

praktičnog znanja mora biti osnov za pripremu predmetnih 

programa. 

Omogućiti podsticanje i usmjeravanje nastave ka aplikativnosti znanja 

razvijanjem smisla, sposobnosti i vještina za njegovu upotrebu. U 

nižem i srednjem stručnom trogodišnjem obrazovanju opšte znanje, 

koje je bazično za pojedine struke ili zanimanja, treba da se u većoj 

8

mjeri integriše u stručne predmete, a kod planiranja ciljeva problemski 

pristup treba da ima prednost nad stručnom sistematikom. 

7. Povezivanje rada i obrazovanja. 

Praktičnim obrazovanjem omogućiti sticanje znanja, ali i profesionalnu 

socijalizaciju i razvoj specifičnih potencijala i stručnih kompetencija 

značajnih za kvalitet rada i uspješan razvoj stručne karijere po 

uključivanju u radni proces. 

8. Obrazovnim programima omogućiti bolju vertikalnu i 

horizontalnu pokretljivost učenika unutar stručnog obrazovanja i 

njihovu dalju prohodnost, kako bi svi učenici imali ista prava u svom 

ličnom i stručnom napredovanju. Time će se, takođe, omogućiti 

ostvarenje koncepta cjeloživotnog učenja. 

9. Kod pripreme programa uvesti preplitanje nastavno-ciljnog 

i nastavno-sadržajnog planiranja. 

Nastavni ciljevi moraju biti jasno određeni da bi bili jednoznačno 

shvaćeni; tako će nastavnicima biti omogućeno da lakše izaberu 

odgovarajuće sadržaje i nastavne metode. Nastavni ciljevi određuju se 

prema njihovoj realnoj ostvarljivosti. 

Nastavno - sadržajni tip planiranja se u programima propisuje u 

slučajevima kada to nalažu zahtjevi praktičnog dijela stručnog 

obrazovanja. 

10. Na osnovu standarda zanimanja pripremiti ispitne 

kataloge praktičnog, završnog i stručnog ispita. 

11. Obrazovnim programom prevazići predmetnu usitnjenost. 

Osigurati što veći stepen integrativnosti znanja smanjivanjem broja 

predmeta, povezivanjem pojedinih područja znanja i predmeta u 

logički i sadržajno zaokružene cjeline, ugrađivanjem teorijskog znanja 

u praktično obrazovanje. 

12. Podsticati socijalno partnerstvo. 

Strategija uvođenja praktičnog obrazovanja u preduzećima i centrima 

za obuku prozilazi iz trendova razvoja država sa razvijenom privredom i 

obrazovanjem. U tržišnoj ekonomiji teško je organizovati kvalitetno 

stručno obrazovanje bez zajedničkog učestvovanja i odgovornosti 

9

poslodavaca i njihovih udruženja. To je važno za podizanje kvaliteta 

stručnog obrazovanja, a naročito praktičnog. 

13. Podsticati ekološko obrazovanje. 

Kroz nastavne planove i programe treba, gdje god je to moguće, 

povezivati nastavne sadržaje različitih predmeta sa aktuelnim 

ekološkim problemima. Takođe je potrebno uticati na pozitivan odnos 

prema prirodi i okruženju, kako bi se i na taj način dao doprinos 

ekološkom društvu koje je proklamovano kao državno opredjeljenje. 

4. PRINCIPI 

Principi na kojima se baziraju obrazovni programi su: 

1. Otvorenost programa. 

Suočavajući se sa zahtjevom prilagođavanja programa brzim tehničkotehnološkim 

promjenama i potrebom povećanja autonomije škola, 

Savjet za stručno obrazovanje će ubuduće određivati 80% sadržaja i 

ciljeva, dok će 20% određivati škole na osnovu standarda zanimanja, u 

saradnji sa socijalnim partnerima i lokalnom zajednicom. 

2. Poštovanje kulturno-istorijskog nasljeđa. 

Budićim nastavnim planovima i programima treba da se osigura i 

garantuje poštovanje tradicije i kulturno istorijskog nasljedja stvorenog 

kroz razvoj obrazovanja u Crnoj Gori. 

3. Davanje prioriteta učenju učenika u odnosu na realizaciju 


4. Povezivanje opšteobrazovnih sadržaja sa stručnim, gdje je 

moguće njihovo integrisanje u stručna područja, postizanje 

odgovarajućeg odnosa između teorijskog i praktičnog dijela u 

pojedinom programu. 

5. Jačanje informatičke infrastrukture. 

Informacione tehnologije u obrazovnom procesu treba da se upotre kao 

sredstvo komunikacije i za izbor nastavnih sadržaja, kao sredstvo za 

kreiranje obrazovnih sadržaja i unapređenje procesa nastave, kao 

istraživački instrument i podrška rukovođenju. 

10

6. Obezbjeđenje uslova za sticanje sistema sertifikata i 

standarda znanja usklađenih sa evropskim standardima. 

7. Inoviranje nastavnih metoda i oblika rada. 

Opšti (usmjeravajući) cilj i konkretne ciljeve predmeta dati tako da 

omogućavaju nastavniku izbor nastavnih metoda i oblike rada. Pri tome 

on treba da poštuje specifičnosti izvođenja, koje su navedene u 

pojedinim programima. 

8. Podsticanje aktivnijeg učešća roditelja dobija poseban 

značaj i važnost u daljem otvaranju stručnog obrazovanja ka 

lokalnoj zajednici i njenim potrebama. Roditelji treba da postanu 

partneri i saradnici školi i višestruko zainteresovani za institucije 

obrazovanja. 

5. GLAVNE PROMJENE 

Glavne promjene u sistemu stručnog obrazovanja definisane su u Knjizi 

promjena, a to su: 

- Uvodjenje socijalnih partnera u sistem stručnog 

obrazovanja. U svim segmentima stručnog obrazovanja 

snažno je istaknuta uloga socijalnog partnerstva. Dio 

nadležnosti koje je do sada imala država prenosi se na 

socijalne patnere, tako da će oni imati značajno učešće u 

izradi nastavnih planova i programa, opremanju i 

modernizaciji škole, obezbjedjivanju nastavnih sredstava i 

pomagala, izradi standarda zanimanja, politici upisa, izradi 

standarda znanja, izradi mreža škola, uspostavljanje 

standarda u sistemu ocjenjivanja i izdavanja sertifikata. 

- Sistem stručnog obrazovanja se bolje prilagođava uslovima 

tržišne ekonomije i biće uporediv sa evropskim zemljama 

kako po standardima, tako i po načinu uredjenja i 

odlučivanja unutar sistema i njegovih djelova. 

- Sistem omogućava sticanje stručnog obrazivanja i onima koji 

nijesu sa uspjehom završili osnovnu školu. To su programi 

nižeg stručnog obrazovanja koji omogućavaju i dalji 

nastavak obrazovanja. 

11

- Nadogradnja srednje stručnom obrazovanju je više stručno 

obrazovanje. To je neuniverzitetsko obrazovanje sa visokim 

profesionalnih zahtjevima, koje će obrazovati i pripremiti 

kandidate na najvišem stručnom nivou za konkretan rad ili 

zanimanje. 

- Struktura sistema stručnog obrazovanja obezbjeđuje bolju 

horizontalnu i vertikalnu prohodnost. 

- Oblast stručnog obrazovanja je uređena jedinstvenim 

zakonom. 

- Ostvarivanje pune povezanosti stručnog obrazovanja koji 

daje formalno obrazovanje i ostalog stručnog obrazovanja 

putem stalnog međusobnog usklađivanja. 

- Uvodjenje tehničkih gimnazija u sistem obrazovanja koje 

mogu da približe opšte i stručno–tehničko obrazovanje i 

usmjeravaju učenike ka višim i viskoškolskim studijama. 

- Eksterno polaganje vanrednih ispita. 

- Uvođenje dualnog oblika praktičnog obrazovanja u kome se 

međusobna prava i obaveze učenika i poslodavca regulišu 

posebnim ugovorom. 

- Upućivanje na popravni ispit pred eksterno formiranom 

komisijom učenika sa tri nedovoljne ocjene na kraju 

nastavne godine. 

- Nastavna godina traje 36 nedjelja (za završne razrede 33 

nedjelje), a sa praktičnom nastavom do 44 nedjelje. 

- Povećana autonomija i odgovornost nastavnika. Novom 

strukturom nastavnih planova i programa nastavniku se daje 

mogućnost da samostalno planira oblike, metode, nastavna 

sredstva i izvore znanja, a ustanovljenim sistemom praćenja 

i vrednovanja postignuća u nastavi utvrdiće se odgovornost 

nastavnika. 

6. ZEMLJE SA KOJIM SE UPOREĐUJEMO 

Ciljevi stručnog obrazovanja u pojedinim zemljama su različiti i zavise 

od ekonomskih, socijalnih, društveno-političkih, informacionotehnoloških 

i tržišnih uslova svake zemlje. Promjene u tehničkotehnološkoj 

i informacionoj tehnologiji doveli su do redefinisanja 

ciljeva stručnog obrazovanja u pojedinim zemljama. Dakle, težnja je 

da se učenici što uspješnije pripreme za uključivanje u sve zahtjevnije 

12

tr žište rada. Škola mora da osposobi učenika za nezavisnost, planiranje 

i kontrolu radnog procesa, ali i za saradnju sa drugima i učešće u 

timskom radu. Učenik mora biti osposobljen za samostalno i 

kvalifikovano učenje, da bude otvoren ka novim tehnologijama, da 

razumije ekološke i ekonomske veze. Stručnjaci velikog broja zemalja 

smatraju da je podizanje kvaliteta stručnog obrazovanja i njegovo 

prilogođavanje novom vremenu povezano sa smanjivanjem broja 

zanimanja i povećanom integracijom opšteg obrazovanja u stručnom 

obrazovanju. 

Kod određivanja zemalja za upoređivanje odabrane su zemlje koje su 

na visokom tehničko-tehnološkom nivou i kod kojih je struktura planova 

takva da se mogu upoređivati. 

Poređenja su izvršena sa nastavnim planovima Slovenije, Austrije, 

Švajcarske i Njemačke. Nastavni planovi tih zemalja dati su u prilogu 

(strane 31. i 32.). 

7. OBRAZOVNI PROGRAMI 

Obrazovni programi u stručnom obrazovanju pripremaju se na osnovu 

utvrđenih standarda zanimanja na nacionalnom nivou, sa socijalnim 

partnerima, vodeći računa o zahtjevima i interesima lokalne zajednice. 

Obrazovni program omogućava sticanje kvalifikacije za jedno ili više 

srodnih zanimanja. Sadržaji obrazovnih programa treba da budu 

usklađeni sa medjunarodnim standardima i sa tradicijom našeg 

obrazovnog sistema. 

Osnovni kriterijumi za određivanje srodnosti zanimanja su: 

- sličnost standarda zanimanja, 

- srodnost položaja zanimanja u vertikali zanimanja, 

- srodnost područja opšteg obrazovanja i stručno-teorijskih 

znanja, 

- srodnost ključnih kvalifikacija, stručnih vještina i 

sposobnosti. 

Obrazovni programi se mogu razdvojiti na module. Modul odgovara 

dijelu programa i priprema se na osnovu standarda zanimanja. To je 

13

zaokružena cjelina ciljeva i sadržaja koja obuhvata praktična znanja, sa 

njima povezana stručno-teorijska znanja i odgovarajuća opšta znanja. 

Savladavanjem određenog modula stiče se stručna kvalifikacija. 

Sastavni djelovi modula su: naziv modula, ciljevi obrazovanja, 

specifičnosti u provjeravanju i ocjenjivanju znanja, uslovi za 

uključivanje, uslovi za napredovanje i završetak obrazovanja, ukupan 

broj časova (trajanje modula) i oblici vaspitnog rada. 

Kod oblikovanja obrazovnog programa predlažu se osnove za pripremu 

plana evaluacije: šta je predmet evaluacije, ko će vršiti evaluaciju, 

kada će evaluacija početi, koliko će trajati, koji se evaluacijski 

instrumenti koriste i slično. 

7.1.Sastavni djelovi obrazovnih programa 

Opštim zakonom o obrazovanju i vaspitanju definisano je da se 

obrazovni program sastoji iz opšteg i posebnog dijela. 

Opšti dio sadrži: 

- ime programa, 

- nastavni plan, 

- naziv nivoa (stepena) obrazovanja koji se dobija 

završetkom školovanja i naziv kvalifikacije, 

- ciljeve vaspitanja i obrazovanja, 

- trajanje obrazovanja po određenom obrazovnom 

programu, 

- prohodnost, 

- uslove za upis. 

Posebni dio obrazovnog programa obuhvata: 

- predmetne programe odnosno kataloge znanja, 

- ispitne kataloge, 

- obavezne načine provjeravanja i ocjenjivanja znanja 

učenika, 

- uslove za napredovanje, 

- uslove za završetak programa, 

- profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika, 

- oblik organizacije izvođenja obrazovnog programa, 

- obim i sadržaj obrazovanja kod poslodavca, 

14

- način prilagođavanja programa učenicima sa posebnim 

obrazovnim potrebama i 

- način prilagođavanja programa obrazovanju odraslih 

- druga pitanja od značaja za realizaciju obrazovnog 


Ime programa izražava suštinu zanimanja za koje se realizuje program. 

Nastavnim planom utvrđuju se nastavni predmeti (opšteobrazovni, 

stručnoteorijski i praktično obrazovanje), njihova zastupljenost i 

raspored, ukupan godišnji i sedmični fond časova teorijske i praktične 

nastave. 

Za svaki predmet iz nastavnog plana, ukoliko sadrži laboratorijske 

vježbe, potrebno je naznačiti broj časova vježbi. 

Obim slobodnih aktivnosti definiše Knjiga promjena i one su sastavni 

dio plana. Njih organizuje škola u skladu sa svojim mogućnostima. 

Naziv nivoa stručnog obrazovanja se dobija ispunjavanjem svih 

obaveza definisanih obrazovnim programom i upisuje se u 

svjedočanstvo ili diplomu o završenom obrazovanju. U dokumentu koji 

je dodatak svjedočanstvu vide se specifičnosti u obrazovanju pojedinca 

(izborni predmeti, veći obim praktičnog odnosno teorijskog znanja iz 

određene oblasti). Završetkom obrazovanja dobija se i kvalifikacija za 

sva zanimanja koja su uključena u određeni obrazovni program. 

Cilj vaspitanja i obrazovanja definiše težnju ka onome što se 

programom želi postići. Njime se opredjeljuju znanja i osposobljenosti 

koje učenici treba da postignu savlađujući dati obrazovni program. 

Postoje opšti ciljevi za sve nivoe obrazovanja, zatim specifični za 

stručno obrazovanje i konačno, ciljevi koji se žele postići nastavom 

pojedinog predmeta. Definisani ciljevi programa su od ključnog značaja 

za provjeru postignutih rezultata, izbor uslova uključivanja u program, 

završetak programa, izbor postupka, oblika, metoda rada, određivanje 

nastavnih sadržaja, zahtjevi za kvalifikacionom strukturom realizatora 

programa, trajanje obrazovanja i dr. 

Trajanje obrazovanja po određenom obrazovnom programu zavisi od 

obima i složenosti programa i ciljeva koji se programom želi ostvariti. 

15

Za svaki program teorijske i praktične nastave daje se vrijeme trajanja 

njegove realizacije u časovima. 

Uslovi upisa podrazumjevaju definisanje opštih i posebnih uslova za 

uključivanje u odgovarajući program. Posebni uslovi za upis utvrđuju se 

na osnovu prosuđivanja o tome koje prethodno znanje i spretnost kao i 

psihofizičke sposobnosti mora posjedovati pojedinac da bi bio uspješan 

u savlađivanju programa. 

Način provjeravanje i ocjenjivanje znanja učenika određuje se za 

svaki predmet. Znanja koja se ocjenjuju na praktičnom, stručnom i 

završnom ispitu definišu se u ispitnim katalozima. Pri tome se navodi i 

ko vrši provjeru i ocjenjivanje znanja. 

Uslovi za napredovanje 

U viši razred upisuju se učenici koji su na kraju školske godine pozitivno 

ocijenjeni iz svih predmeta i koji su završili i druge obaveze definisane 

obrazovnim programom. 

Uslovi za završetak obrazovnog programa pojedinog nivoa 

obrazovanja su ispunjavanje svih propisanih obaveza koje proizilaze iz 

programa i nakon toga uspješno polaganje propisanog (praktičnog, 

završnog, stručnog) ispita. Način i sadržaj polaganja ovih ispita 

utvrđuje se pravilnikom i obrazovnim programom. 

Oblik organizacije realizacije programa. Postoji školski oblik 

organizacije i dualni oblik organizacije. Završetkom školovanja postižu 

se isti standardi zanimanja. Školskom obliku treba dati prednost kada 

su u pitanju složeniji nastavni planovi i programi za čiju realizaciju je 

potrebno veće metodičko –didaktičko uputstvo nastavnika i kada su u 

pitanju posebna nastavna sredstva. Uvođenjem dualnog oblika u skladu 

sa Zakonom reguliše se odnos između poslodavca i učenika, njihove 

međusobne dužnosti i obaveze, kao i uslove pod kojima se vrši 

sklapanje i raskidanje ugovora o organizaciji praktične nastave. 

Pri odlučivanju o jednom ili drugom obliku organizacije polazi se od 

standarda zanimanja i stavova iznijetih u Knjizi promjena o uslovima 

organizovanja dualnog oblika izvođenja praktične nastave. 

16

Programom predmeta (katalogom znanja) definišu se sadržaji i ciljevi 

predmeta. Program se izrađuje za svaki predmet iz nastavnog plana. 

Sadrži ime predmeta, godišnji fond časova, opšte i konkretne ciljeve 

predmeta, podjelu odjeljenja u grupe odnosno najveći broj učenika u 

grupi, okvirni spisak literature, profil i stručnu spremu nastavnika, 

materijalne uslove za izvođenje nastave i povezanost predmeta sa 

drugim predmetima. 

Opšti i konkretni ciljevi su definisani tako da nastavnik po pravilu 

samostalno bira metode i oblike rada. Pri tom poštuje specifičnosti 

izvođenja, koje su navedene u samim programima. Iz programa za 

stručno-teorijske predmete i praktično obrazovanje je vidljiva 

didaktička aplikacija i prelaz od profesionalnih zahtjeva, preko ciljeva 

obrazovanja, sadržine odnosno standarda znanja do specifičnosti 

izvođenja. Predmetni programi za praktičnu nastavu moraju 

obazbijediti razvijanje praktičnih vještina, radnih sposobnosti i radnih 

navika na temelju primjene teorije i teorijskog osmišljavanja prakse. 

Zbog toga se u programima za praktičnu nastavu definiše konkretno 

stručno-teorijsko znanje koje učenici usvajaju istovremeno sa 

razvijanjem pojedinih radnih sposobnosti, vještina i navika. 

Konkretni ciljevi u programima stručnog obrazovanja treba da budu 

strukturirani u tri cjeline: 

- Informativni ciljevi (usvajanje znanja, informacija, 

programa; sticanje znanja o osnovnim metodama i 

postupcima rješavanja radnih, odnosno stručnih 

- problema; poznavanje alata, sprava, radnih i 

produkcijskih sistema, razvijanje vještina za njihovo 

bezbjedno i efikasno korišćenje; razvijanje tehnološke 

kulture, računarske pismenosti i znanja jezika; razvijanje 

psihomotornih vještina potrebnih za postizanje standarda i 

normi radne obučenosti). 

- Formativni ciljevi (formativni ciljevi se definišu sa 

stanovišta razvojno-procesnih ciljeva i naglašavaju: 

povezivanje teorijskog sa praktičnim i praktičnog sa 

teorijskim; razvijanje sposobnosti za korišćenje znanja u 

konkretnim i novim radnim situacijama – kompetencije; 

razvijanje vještina u praktičnoj upotrebi metoda i 

postupaka i sposobnosti značajnih za razumijevanje 

razvojnih problema na stručnom i radnom području, 

17

azvijanje sposobnosti za stručno donošenje odluka u 

rješavanju problema u radu; razvijanje sposobnosti i 

vještina za kvalitetan stručni rad, za preduzetništvo, za 

prihvatanje odgovornosti i razvijanje motivacije i 

sposobnosti za samoobrazovanje i inovativnost). 

- Socijalizacijski ili društveni ciljevi (razvoj socijalnokulturnih 

normi profesionalnog djelovanja i komuniciranja 

i normi poslovanja; razvijanje stručnog identiteta i 

odgovornosti; razvijanje motivisanosti i sposobnosti za 

timski rad, za saradnju u rješavanju problema, razvijanje 

samosvijesti i socijalne integracije u preduzeću ili radnoj 

grupi). 

Ispitni katalozi određuju standarde znanja za predmete koji se 

provjeravaju i ocjenjuju na praktičnom, stručnom i završnom ispitu. 

Ispitni katalozi sadrže i znanja definisana ciljevima, kriterijume 

ocjenjivanja, literaturu kao podlogu za pripremanje ispita, dozvoljena 

pomagala i druge zahtjeve koji se provjeravaju na ispitu, a koji nijesu 

definisani pravilnikom odnosno odgovarajućim zakonskim propisom. 

Praktična nastava kod poslodavca realizuje se prema ispitnom katalogu. 

8. NASTAVNE OBLASTI 

Podela nastavnih planova srednjeg stručnog obrazovnja na 

opšteobrazovni, stručnoteorijski i praktični dio, tradicija je školskog 

sistema koji obrazovanje vidi kroz dvije funkcije: 

- Osposobljavanje polaznika koji će preuzeti ulogu u 

procesu materijalne reprodukcije društva, njihovim 

pripremanjem za odredjeni posao dostizanjem 

odgovarajućih stručnih standarda. 

- Osposobljavanje polaznika koji će preuzeti ulogu u 

procesu društvenog razvoja. 

8.1. Opšteobrazovni dio 

Opšteobrazovni dio treba da omogući mladim ljudima sticanje pozitivne 

i objektivne slike o sebi i svom okruženju. Pripremiće ih za život u 

demokratskom društvu, što uključuje prava, slobode, dužnosti i 

odgovornosti. Pripremiće ih za kulturni život uključivanjem u duhovno, 

18

kulturno, istorijsko i naučno nasleđe, kao i život u multikulturalnom 

društvu. 

U nastavnim planovima stručnog obrazovanja potrebno je na optimalan 

način odrediti procenat učešća opšteobrazovnih sadržaja. Opšta 

tendencija je sve intezivnije približavanje stručnog obrazovanja opštem 

obrazovanju što se ogleda u sve većem sažimanju obima programa 

obrazovanja radi veće uopštenosti. Svaka disciplina koja je dio opšteg 

obrazovanja u programima stručnog obrzovanja treba da bude tako 

koncipirana, da od mladih zahtijeva učenje opštih predmeta koji bi 

poštovali njihov nivo obrazovanja i individualne osobine i sposobnosti. 

U stručnom obrazovanju u dvogodišnjem i trogodišnjem trajanju, 

umjesto klasične podjele i značenja opšteobrazovnih i stručnoteorijskih 

predmeta, prednost bi imali specifični ciljevi i uloga znanja u 

razvijanju profesionalne kompetencije, kao i upotreba znanja u ličnom 

i javnom životu. 

U stručnom obrazovanju u četvorogodišnjem trajanju, unutar njihovih 

planova, bilo bi omogućeno očuvanje relativno autonomnog položaja 

opšteobrazovnih predmeta. Integracija akademskih i stručno 

orijentisanih predmeta pojačaće komunikaciju izmedju raznih 

segmenata obrazovanja. 

8.2. Stručno-teorijski dio 

Osposobljavanje polaznika za učešće u procesu materijalne 

reprodukcije podrazumijeva njihovo osposobljavanje za odredjeni 

posao, koji zahtijeva dostizanje odgovarajućih stručnih standarda. Ovu 

funkciju obrazovanje treba da postigne kroz stručno-teorijske predmete 

i praktično obrazovanje. 

Stručno-teorijski predmeti treba da budu tako strukturirani da omoguće 

usvajanje znanja koja su dovoljna osnova za razvijanje praktičnih 

vještina koje se zasnivaju na teoriji i teorijski osmišljenoj praksi. Oni 

treba da budu postavljeni dovoljno široko da omoguće nadgradnju 

znanja onim učenicima koji žele nastavak školovanja. U dvogodišnjem i 

trogodišnjem stručnom obrazovanju opšta znanja, koja su bazična za 

19

pojedine struke ili zanimanja, treba da se u većoj mjeri integrišu u 

stručno-teorijske predmete. 

Pri koncipiranju sadržaja stručno-teorijskih predmeta važan je cjelovit 

pristup koji se temelji na međuzavisnosti i sintezi znanja sa različitih 

područja ali i na većem nivou povezanosti među znanjima istog 

područja. Treba težiti dostizanju međunarodno primjenljivih i 

uporedivih standarda i ravni znanja, povećanju kvaliteta i trajnosti 

znanja. 

Standardi znanja pojedinačnih predmeta i tematskih sklopova treba da 

sadrže znanja koja predstavljaju minimalni nivo i koja su uslov za dalje 

napredovanje učenika, znanja koja predstavljaju temeljni nivo i koja 

dostiže većina učenika i znanja koja predstavljaju zahtjevniji nivo, a 

koja dosežu sposobniji učenici. Standarde znanja treba dati tako da 

omoguće nastavniku jasno utvrđivanje svih kognitivnih ravni 

zahtjevnosti: prepoznavanje, razumijevanje i upotrebu, samostalno 

rješavanje novih problema i vrednovanje. 

Stručno-teorijski predmeti treba da daju stručna znanja koja će biti 

temelj za praktično obrazovanje sa kojim će biti moguće učeniku da 

stekne ključne kompetencije, potrebne za uspješno uključenje u 

konkurenciju na domaćem, ali i na tržištima rada drugih zemalja. Da bi 

se to postiglo potrebno je da svako razvijanje praktičnih vještina bude i 

teorijski osmišljeno, tako da učenici razvijaju vještine na temelju 

poznavanja i razumijevanje opštih principa i teorija, da rješavaju 

probleme razumijevanjem teorijskih osnova pojedinih radnih procesa ili 

stručnog rada i na intelektualnoj podlozi postižu stručnu uvježbanost, 

pouzdanost i rutinu. Stručno-teorijska znanja učenike će osposobiti da 

unaprijed predvidjaju posledice stručnih odluka i postupaka, da 

samostalno uočavaju i rješavaju probleme, razvijaju i stvaraju ideje, da 

osmišljaju rješenja, a ne da rade samo na osnovu iskustva i oponašanja, 

rutinski i uniformno. 

Razvoj ključnih kvalifikacija i kompetencija samo na osnovi praktičnih 

iskustava u radnom procesu, u ograničenom socijalnom okruženju i koje 

se temelje samo na fragmentarnom teorijskom znanju, ne mogu 

omogućiti poboljšanje vlastitog socijalnog položaja učenika. Ono 

uslovljava da njegov konačan domet bude prilagođavanje postojećoj 

20

socijalnoj i ekonomskoj situaciji, što svakako ne može biti cilj stručnog 

obrazovanja. 

8.3. Praktično obrazovanje 

Praktično obrazovanje kao širi pojam obuhvata praktičnu nastavu i 

profesionalnu praksu. Praktično obrazovanje treba da bude zastupljeno 

u nastavnim planiobrazovnim programa svih zanimanja. Izuzetak mogu 

biti obrazovni programi zanimanja kod kojih se putem vježbi mogu 

uspješno vršiti povezivanja teorijskih i praktičnih znanja. 

Praktična nastava izučava se u četvorogodišnjoj stručnoj školi. 

Nastavni programi praktične nastave u četvorogodišnjoj stručnoj školi 

realizuju se u objektima škole (školska radionica, kabinet, laboratorija i 

dr.), a može se izvoditi i u objektima izvan škole. U zavisnosti od vrste 

zanimanja praktična nastava (obuka) može se izučavati sa tehnologijon 

zanimanja kao jedinstven nastavni predmet u dvogodišnjoj i 

trogodišnjoj stručnoj školi. Ona ima zadatak da praktičnu nastavu 

maksimalno objasni, da učenicima pruži potpune informacije o 

tehničkim i drugim dostignućima, da objasni sredstva za rad (mašine, 

uređaji, oprema, alat za rad, mjerenje i kontrolu), zatim, da objasni 

postupke u radu kao i određena pravila i zakonitosti koji se primjenjuju 

u procesu praktičnog obrazovanja. Nastavni programi praktične nastave 

sa tehnologijom zanimanja u školskom obliku realizuju se u objektima 

škole, a u dualnom obliku u objektima izvan škole (preduzeće, ustanova 

i dr.). Dualni oblik predviđen je samo za trogodišnju stručnu školu. 

Nastavni program za školski i dualni oblik je isti. 

Profesionalna praksa je obavezna za sve učenike trogodišnje i 

četvorogodišnje škole koji praktičnu nastavu pohađaju u objektima 

škole u trajanju od radnih 10 dana. Za učenike završnih razreda 

profesionalna praksa nije predviđena. 

Vrijeme kada treba da se izvodi profesionalna praksa određuje 

Nastavničko vijeće škole. Za izradu programa prakse zadužena je 

stručna škola. 

21

Program profesionalne prakse je u korelaciji sa programima stručnih 

predmeta i sa programom praktične nastave za određeno zanimanje. 

9. OSNOVE ZA PRIPREMU OBRAZOVNIH PROGRAMA 

9.1. Niže stručno obrazovanje 

Opšti uslovi za upis 

U dvogodišnju stručnu školu može se upisati lice koje je završilo: 

- osnovnu školu, 

- osnovnu školu po prilagođenom programu i 

- najmanje sedmi razred osnovne škole, a redovno je 

pohađalo nastavu do 15 godine. 

Nastavni programi 

Opšteobrazovni predmeti treba da: 

- dopune znanja opšteobrazovnih predmeta iz osnovne škole; 

- povećaju sposobnost jednostavnog usmenog i pismenog 

izražavanja učenika; 

- daju saznanja o kulturnim osobenostima drugih naroda i 

podstiču njegovanje različitosti; 

- daju saznanja o razvoju našeg društva kao dijela evropskog 

okruženja; 

- omoguće da se učenici upoznaju sa problemima ekologije i 

da prema tim problemima imaju pozitivan odnos; 

- pomognu razumijevanju kvaliteta života koji proizilazi iz 

zdravog načina života i ishrane i daju osnovna saznanja o 

zdravstvenoj zaštiti ; 

- podstiču obavljanje fizičkih aktivnosti koje su potrebne za 

zdrav razvoj organizma i držanje tijela. 

Stručno-teorijski predmeti i praktična nastava treba da: 

- omoguće nadogradnju opšteg obrazovanja, sa posebnim 

akcentom na razvoju kompetencija potrebnih za uspješan 

lični i profesionalni život. Kod nastavnih ciljeva akcenat je 

na praktično upotebljivom znanju. 

22

Osnove za sastavljanje planova za niže stručno obrazovanje 

Niže stručno obrazovanja traje dvije godine i obuhvata 2208 časova. 

Ukupan broj nastavnih časova dobija se na osnovu trajanja programa od 

36 nedjelja u prvom i 33 nedjelje u drugom razredu. Maksimalni 

nedjeljni fond časova je 32. 

Na kraju dvogodišnjeg stručnog obrazovanja polaže se praktični ispit. 

Praktični ispit se sastoji iz: 

• izrade praktičnog rada i 

• odbrane praktičnog rada. 

Sam sadržaj ispita definisan je ispitnim katalogom. U ispitnom katalogu 

može se odrediti da se na praktičnom ispitu provjeravaju i stručnoteorijska 

znanja. 

Nakon uspješnog završetka dvogodišnjeg obrazovanja moguće je 

nastaviti obrazovanje u trogodišnjim školama upisom u odgovarajući 

razred, uz polaganje diferencijalnih ispita. 

Za utvrđivanje i realizaciju diferencijalnih ispita nadležna je škola. 

Tabela 1. Okvirni nastavni plan za niže stručno obrazovanje 

redni 

Razredi Ukupno % 

broj Nastavni predmeti/grupe I II časova 

1. Maternji jezik 3 2 5 

2. Strani jezik 1 1 2 

3. Primijenjena matematika 3 2 5 37,5 

4. Društvene grupa predmeta 2 2 4 

5. Prirodna grupa predmeta 2 2 4 

6. Fizičko vaspitanje 2 2 4 

7. Stručno-teorijski predmeti 3 3 6 9,37 

8. Praktična nastava sa 

15 17 32 50,00 

tehnologijom zanimanja 

9. Slobodne aktivnosti 1 1 2 3,12 

Svega časova sedmično 32 32 64 100 

Broj radnih sedmica 36 33 69 

23

9.2. Srednje stručno obrazovanje u trogodišnjem trajanju 


U srednju stručnu školu u trogodišnjem trajanju može se upisati učenik 

koje je završio osnovnu školu. 

U odgovarajući razred srednje stručne škole u trogodišnjem trajanju 

može se upisati i učenik koji je završio dvogodišnju školu, uz polaganje 

dopunskih i diferencijalnih ispita. 



- nadograđuju opšte obrazovanje i stavljaju ga u funkciju 

struke; 

- osposobe učenika za osnovno sporazumijevanje na stranom 

jeziku, sa akcentom na jeziku struke. Predlaže se da se 

osnove jezika struke djelimično uče u okviru praktične 

nastave; 

- upoznaju učenike sa kulturnim osobenostima svog i drugih 

naroda da bi razumjeli ljude sa drugačijim potrebama i 

poštovali vjerska opredjeljenja i osjećanja drugih ljudi; 

- omoguće učenicima da ovladaju osnovama računarstva i 

informatike, kako bi bili sposobni da samostalno upotrebe 

programe iz struke; 

- pokažu učenicima da na kvalitet života utiče zdrav način 

života, ishrane i zdravstvene zaštite. 

Stručno-teorijski predmeti i praktično obrazovanje treba da : 

- kod nastavnih ciljeva daju akcenat na praktičnoupotebljivom 

znanju, pojačanom opštim znanjem, sticanju 

stručnih kvalifikacija i odgovarajućeg stručno-teorijskog 

znanja; 

- načelo kompleksnosti nastave i upotrebnosti znanja bude 

dopunjeno potrebom za poznavanjem teorijskih principa, 

pogotovo onih koji su u funkciji struke. Prednost se daje 

primjerima u odnosu na načelo naučne sistematičnosti; 

24

- ciljevi praktičnog obrazovanja proizlaze iz relativno 

preglednih, manje standardizovanih, kompleksnih radnih 

zadataka, karakterističnih za zanimanja širokih profila, sa 

većim stepenom samostalnosti u radu i tehnološke 

inovativnosti, kao i sposobnosti rješavanja problema; 

- u obrazovanju je veći naglasak na razvijanju sposobnosti za 

primjenu stručnog znanja u netipičnim situacijama i 

sposobnosti rješavanja problema, savladavanjem različitih 

tehnika rada i različitih tehnoloških postupaka; 

- ostvarivanje ključnih profesionalnih ciljeva u vezi je sa 

povezivanjem teorijskog i praktičnog obrazovanja, sa 

sposobnošću samostalne upotrebe znanja u identifikaciji i 

rješavanju tehnoloških problema u pocesu rada. 

Osnove za sastavljanje nastavnog plana 

Programi srednjeg stručnog obrazovanja u trogodišnjem trajanju 

pripremaju se za školski i dualni oblik organizacije obrazovanja. 

Obrazovni program obuhvata standarde teorijskih, stručnih i praktičnih 

znanja koja garantuju sticanje određenog nivoa stručnog obrazovanja 

bez obzira na oblik organizovanja. 

U školskom obliku organizovanja u i i II razredu nastava traje po 36 

sedmica, a u III razredu 33 sedmice sa nedjeljnim fondom od 32 časa. U 

dualnom obliku organizovanja nastava traje do 44 sedmice godišnje, 

nedjeljni fond časova je 38. 

Slobodne aktivnosti su obavezne i organizuju se sa jednim časom 

sedmično. Škola određuje najpogodniji način organizovanja ovih 

aktivnosti. 

Trogodišnje stručno obrazovanje završava se polaganjem završnog 

ispita. Završni ispit se sastoji iz: 

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, 

- usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i 

- praktičnog rada sa odbranom. 

Za određeno zanimanje praktičan rad može biti izrada praktičnog 

zadatka ili opis tehničko-tehnološkog postupka. Sadržaj ispita, zahtjevi 

25

ada, odnosno usluge i teorijskog znanja definisani su konkretno u 

ispitnom katalogu. 

Dodatnim obrazovanjem u trajanju od dvije godine i polaganjem 

stručnog ispita ili jednogodišnjim obrazovanjem i polaganjem 

diferencijalnih ispita i stručnog ispita, učenik može završiti stručnu 

školu u četvorogodišnjem trajanju. 

Tabela 2. Okvirni nastavni plan srednjeg stručnog trogodišnjeg 

obrazovanja 

redni 

Razredi Ukupno % 

broj Nastavni predmeti/grupe I II III časova 

1. Maternji jezik i 3 2 2 

književnost 

7 

2. Primijenjena matematika 3 2 2 7 

3. Strani jezik 2 2 2 6 

4. Društvene grupa predmeta 2 1 - 3 

34,37 

5. Računarstvo i informatika 1 

5. Prirodna grupa predmeta 2 1 - 3 

6. Fizičko vaspitanje 2 2 2 6 

7. Stručno-teorijski 

4 2 2 8 8,33 

predmeti* 

8. Praktična nastava sa 12 19 21 52 54,18 

tehnologijom zanimanja 

9. Slobodne aktivnosti 1 1 1 3 3,12 

Svega časova sedmično 32 32 32 96 100 

Broj radnih sedmica 36 36 33 105 

* Ostavlja se mogućnost da se broj časova stručno-teorijskih predmeta uveća 

za 4 časa na račun praktične nastave sa tehnologijom zanimanja. 

9.3.Srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju 


U stručnu školu u četvorogodišnjem trajanju može se upisati učenik koji 

je završio osnovnu školu. 

26

U prvi razred srednje stručne škole u četvorogodišnjem trajanju može 

se upisati i učenik koji je završio niže stručno obrazovanje u 

dvogodišnjem trajanju. 

Učenik koji je završio srednju stručnu školu u trogodišnjem trajanju 

može se upisati u četvrti razred četvorogodišnje stručne škole, pod 

uslovom da je položio utvrđene dopunske i diferencijalne ispite. 



- sistematično nadograđuju opšte obrazovanje i znanja iz 

prirodne, odnosno društvene grupe predmeta; 

- omoguće potpunije ovladavanje teorijskim principima koji 

su osnov za razumijevanje struke, nastavni ciljevi predmeta 

određuju se na načelima sistematičnosti, naučne 

utemeljenosti i očiglednosti. 

Stručno-teorijski predmeti i praktična nastava treba da: 

- daju jednak akcenat u nastavnim ciljevima na teorijskom i 

praktičnom znanju, pripremi za sticanje stručnog 

obrazovanja i dalje školovanje; 

- omoguće obrazovanje koje se u većoj mjeri temelji na 

analitičkom mišljenju kao osnovi za razvijanje vještina; 

- daju stručnu osposobljenost, koja kao rezultat povezivanja 

teorijske i praktične nastave, mora obezbijediti 

savladavanje tehnološko-radnih kompleksnih i zahtjevnijih 

procesa, korišćenje stručnih znanja u novim situacijama. 

Osnove za izradu planova četvorogodišnjeg stručnog 

obrazovanja 

Obrazovanje traje 4 godine i obuhvata najviše 4512 časova. 

Nastavni plan čine četiri sadržajne cjeline: 

- opšteobrazovni predmeti, 

- stručno-teorijski predmeti, 

- praktično obrazovanje 

- izborni predmeti. 

27

Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i zastupljene su sa 

jednim časom sedmično. Škola određuje najpogodniji način 

organizovanja ovih aktivnosti. 

U I, II i III razredu nastava traje 36 sedmica, a u IV razredu 33 sedmice. 

9.4. Okvirni nastavni planovi četvorogodišnjeg stručnog 

obrazovanja po područjima rada 

Tabela 3. Područje rada: ekonomija, turizam, pravo, administracija 

Redni Nastavni predmeti/grupe 

Razredi Ukupno 

broj 

I II III IV časova 

% 

1. Maternji jezik i književnost 4 3 3 3 13 

2. Matematika 4 3 3 3 13 

3. Strani jezik 3 3 3 3 12 

4. Društvene grupa predmeta 2 2 2 2 8 49,22 

5. Računarstvo i informatika 1 1 

6. Prirodna grupa predmeta 6 2 - - 8 

7. Fizičko vaspitanje 2 2 2 2 8 

8. Stručno teorijski predmeti 5 12 10 10 37 28,92 

9. Praktična nastava 2 2 4 4 12 9,37 

10. Izborna nastava 2 2 4 4 12 9,37 

11. Slobodne aktivnosti 1 1 1 1 4 3,12 

Svega časova sedmično 32 32 32 32 128 100 

Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141 

Tabela 4. Područje rada: muzička umjetnost 



broj 


% 

1. Maternji jezik i žknjiževnost 3 3 3 3 12 

2 Strani jezik 2 2 2 2 8 

3. Društvene grupa predmeta 4 3 - - 7 

4 Računarstvo i informatika 1 1 

29,68 

5. Prirodna grupa predmeta 2 - - - 2 


7. Stručno teorijski predmeti i 15 19 22 22 78 60,94 

praktična nastava 





28

Tabela 5. Područje rada: likovna umjetnost 



broj 


% 



3. Društvene grupa predmeta 2 2 2 3 9 

4. Računarstvo i informatika 1 - 1 

31,26 

5. Prirodna grupa predmeta 4 - - - 4 


7. Stručno teorijski predmeti 4 2 4 - 10 7,81 






Tabela 6. Ostala područja rada: elektrotehnika, saobraćaj, 

ugostiteljstvo i trgovina, mašinstvo i obrada metala, građevinarstvo i 

geodezija, zdravstvo, farmacija i socijalna zaštita i dr. 



broj 


% 


2. Matematika 3 3 3 3 12 


4. Društvene grupa predmeta 4 2 2 - 8 44,52 

5. Računarstvo i informatika 1 1 

6. Prirodna grupa predmeta 4 4 - - 8 


8. Stručno teorijski predmeti 6 9 10 12 37 28,9 





Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141 

Programi stručno-tehničkog dvogodišnjeg obrazovanja oblikuju se kao 

nadgradnja programa trogodišnjeg stručnog obrazovanja i omogućuju 

učenicima sa položenim završnim ispitom da na odgovarajućem 

stručnom području steknu četvorogodišnje srednje stručno obrazovanje 

29

koje ima istu vrijednost kao obrazovni standard četvorogodišnje stručne 

škole. 

Tabela 7. Okvirni nastavni plan za dodatno dvogodišnje obrazovanje 

(3+2) 

Redni Nastavni predmeti 

Godina 

broj 

I II 

Ukupno 

1. Maternji jezik i književnost 3 3 6 

2. Matematika 3 3 6 

3. Strani jezik 2 2 4 

4. Društvena grupa predmeta 2 2 4 

5. Prirodna grupa predmeta 2 2 4 

6. Fizičko vaspitanje 2 2 4 

7. Stručno teorijski predmeti 12 12 24 

8. Praktično obrazovanje 4 4 8 

9. Izborna nastava 2 2 4 

Svega časova sedmično 32 32 64 

Broj radnih sedmica 36 33 69 

Četvorogodišnja stručna škola završava se polaganjem stručnog ispita. 

Stručni ispit sastoji se iz: 

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti, 

- pismenog ispita iz matematike ili stranog jezika po izboru 

učenika, 

- pismenog ili usmenog ili pismenog i usmenog ispita iz 

stručno-teorijskog predmeta i 

- stručnog rada. 

Stručni rad može biti izrada projekta, obrada tehničko-tehnološkog 

postupka, obrada određenog zdravstvenog pitanja, obrada određenog 

socijalno-ekonomskog pitanja, izrada praktičnog rada i sl. 

O eksternosti pojedinih djelova stručnog ispita odluku donose nadležni 

Savjeti. 

Kandidati koji su položili stručni ispit mogu se direktno upisati u 

odgovarajuću višu školu. U višu školu se mogu upisati i oni koji su 

završili trogodišnju stručnu školu i položili majstorski ispit, pod uslovom 

30

da polože ispite koji odgovaraju ispitima iz opšteobrazovnih predmeta 

stručnog ispita. 

10. PRILAGODJAVANJE OBRAZOVNIH PROGRAMA UČENICIMA 

SA POSEBNIM OBRAZOVNIM POTREBAMA 

10.1. Nadareni učenici 

Učenik koji u toku obrazovanja pokazuje izuzetne sposobnosti i ima 

odličan uspjeh može završiti dva razreda u toku jedne školske godine i 

to: jedan redovnim pohadjanjem nastave, a drugi polaganjem 

razrednog ispita na kraju nastavne godine. 

Odluku o napredovanju učenika na predlog odjeljenskog starješine, 

donosi nastavničko vijeće škole. 

Škola, poslodavac i nastavnici su dužni da učeniku pruže pomoć u 

pripremanju razrednog ispita davanjem uputstava za individualno 

savladjivanje gradiva, upućivanjem na udžbenike, priručnike i drugu 

literaturu, korišćenjem kabineta, laboratorija, radionica, povremenim 

prisustvovanjem nastavi u narednom razredu i na drugi način. 

10.2. Učenici sa smetnjama u razvoju 

Strategija stručnog obrazovanja učenika sa smetnjama u razvoju treba 

da omogući njihovu punu rehabilitaciju i socijalizaciju. Ključni princip u 

obrazovanju djece sa smetnjama u razvoju je da im se omogući pravo 

na obrazovanje prilagođeno njihovim mogućnostima, a što je u skladu 

sa međunarodnim dokumentima o obrazovanju djece i omladine sa 

smetnjama u razvoju. Da bi se to ostvarilo treba uvažiti sljedeće: 

- Stručno obrazovanje učenika sa smetnjama u razvoju treba 

da bude zasnivano na stepenu očuvanosti njihovih 

funkcionalnih sposobnosti, koje predstavljaju osnovni 

kriterijum za izbor programa namijenjenog svakom učeniku, 

odnosno grupi učenika. 

- Izjednačavanje stečene javne isprave ovih učenika sa 

javnom ispravom stečenom za isto zanimanje u redovnom 

obrazovanju. 

31

- Obezbjeđivanje adekvatnih obrazovnih standarda u pogledu 

broja učenika u odjeljenju, prostornih uslova, nastavnih 

sredstava. 

- Obezbjeđivanje adekvatnog kadra prema vrsti iskazane 

posebne potrebe kako za opšte tako i za stručne predmete i 

praktičnu nastavu i njihovo stručno usavršavanje. 

Za učenike sa smetnjama u razvoju obrazovni programi se izvode: 

- prilagodjavanjem uslova izvodjenja uz dodatnu stručnu 

pomoć (dva izvodjača programa, manje grupe), 

- prilagodjavanjem programa tako da se određeni sadržaji 

zamjenjuju njihovim ekvivalentima, koji omogućavaju 

dostizanje istog profesionalnog standarda, odnosno 

profesionalnih kompetencija. 

Obrazovanje za učenike sa smetnjama u razvoju može se produžitii, 

najviše za jednu godinu. 

11. UČENICI – PRIPADNICI NACIONALNIH ODNOSNO ETNIČKIH 

GRUPA 

Da bi se ispoštovala posebna prava nacionalnih zajednica na području 

vaspitanja i obrazovanja u opštinama u kojim većinu ili značajan dio 

stanovništva čine pripadnici nacionalnih i etničkih grupa, nastava se 

izvodi na jeziku pripadnika nacionalnih i etničkih grupa. Obrazovni 

programi se prilagođavaju tako da se dopune: 

- ciljevi vaspitanja i obrazovanja, 

- uslovi za uključenje, 

- nastavni plan, 

- predmetni programi i ispitni katalozi. 

U školama u kojima se nastava izvodi na jeziku nacionalnih, odnosno 

etničkih grupa, učenici mogu imati do 34 časa nastave nedjeljno. Tada 

se obavezno uči i jezik koji je u službenoj upotrebi. 

O dopuni obrazovne programe za pripadnike nacionalnih i etničkih 

zajednica i za dvojezične škole određuje Stručni savjet za opšte 

obrazovanje, a usvaja ministar nadležan za obrazovanje. 

32

12. OBRAZOVANJE ODRASLIH U PROGRAMIMA STRUČNOG 

OBRAZOVANJA 

Priprema i izrada obrazovnih programa je usmjerena ka potrebama 

prilagođavanja vremenu i učesnicima obrazovanja. Osim formalnog 

obrazovanja, koncept cjeloživotnog učenja obavezuje da obrazovni 

programi za mlade budu usklađeni sa potrebama i zahtjevima odraslih. 

Princip jednakih standarda zanimanja nameće potrebu da se obrazovni 

programi prilagode, svojom strukturom i sadržajem, pomenutom 

zahtjevu. 

Zavisno od načina pripreme i izrade obrazovni programi mogu biti: 

1. Programi stručnog obrazovanja koji se pripremaju za mlade; 

2. Programi stručnog obrazovanja koji su urađeni za mlade ali 

su prilagodjeni specifičnostima za odrasle i 

3. Programi stručnog obrazovanja koji su pripljemljeni 

isključivo za obrazovanje odraslih 

Obrazovni programi za mlade i odrasle mogu se razlikovati u onim 

djelovima gdje program uzima u obzir osobine odraslih ljudi, njihov 

razvoj, radno i životno iskustvo. 

mlade 

1. Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za 

Za prilagođavanje obrazovnog programa koji je pripremljen za stručno 

obrazovanje mladih potrebama odraslih potrebno je: 

- Definisane ciljeve obrazovnog programa prilagoditi i 

dopuniti potrebama obrazovanja odraslih, 

- Definisati predmete koji nijesu uslov za završetak 

obrazovanja odraslih, kao što je fizičko vaspitanje, s tim što 

se institucija koja izvodi obrazovanje odraslih obavezuje da 

ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu 

dobrovoljno priključiti, 

- Odrediti norme koje definišu uslove za napredovanje u 

programu za mlade, a koje se ne primjenjuju za odrasle, 

osim izuzetno onda kada je za uspiješan rad u obrazovnom 

programu neophodno da polaznik ispuni određene obaveze, 

koji su uslov za uspiješan nastavak programa, 

33

- Definisati način provjeravanja i ocjenjivanja znanja koji 

može biti i drugačiji od načina koji je predviđen za mlade, i 

to prvenstveno u broju obaveznih provjeravanja, odabranom 

obliku provjeravanja, načinu provjeravanja ( izrada rada 

umjesto izvršavanja praktičnih vježbi, seminarski rad 

umjesto obaveznih pismenih zadataka, provjeravanje i 

ocjenjivanje na radnom mjestu demonstracijom radnih 

zadataka) i sl. što se definiše odgovarajućim Pravilnikom o 

provjeravanju, ocjenjivanju znanja i napredovanja u 

programu. 

- Uraditi prilagođeni program realizacije praktičnog 

obrazovanja. 

2.Programi stručnog obrazovanja koji su urađeni za mlade, ali 

su prilagođeni specifičnostima za odrasle 

U pripremi i izradi obrazovnih programa koji pretpostavljaju 

obrazovanje mladih i odraslih, definisana struktura obrazovnog 

programa za mlade treba da sadrži: 

- specifičnosti u ciljevima obrazovnog programa za odrasle, 

- način provjeravanja i ocjenjivanja odraslih, 

- uslove za napredovanju u programu, 

- razlike u strukturi realizacije nastavnog plana, s tim što se 

određuju predmeti ili djelovi programa iz nastavnih planova 

za mlade, koji nijesu uslov za završetak obrazovanja 

odraslih. 

U obrazovnim programima za mlade izvođenja praktičnog obrazovanja 

prilagođava se potrebama odraslih, uz uvažavanje prethodno stečenog 

znanja, s tim da: 

a) Polaznicima koji posjeduju radno iskustvo iz određene 

stručne oblasti u dvostrukom trajanju od programom 

predviđenog obima za praktično obrazovanje, može se 

omogućiti izlazak na provjeru praktične osposobljenosti na 

završnom ispitu. Osnov za procjenu su katalozi znanja, a 

završni ispit se realizuje na istim standardima za mlade i 

odrasle, odnosno po istim ispitnim katalozima. 

b) Polaznici bez radnog iskustva moraju obaviti praktično 

obrazovanje u obimu određenom nastavnim planom. 

34

U obrazovnim programima za mlade treba prilagoditi vremenski period 

obrazovanja u skladu sa: prethodno stečenim znanjima iz predmeta ili 

djelova predmeta, ako o tome postoji odgovarajuća dokumentacija, 

radnim iskustvom polaznika i slično. 

Takođe u obrazovnim programima treba izvršiti prilagođavanje kataloga 

znanja u smislu definisanja: izvođenje, ciljeva pojedinih predmeta, 

popisa literature, oblika provjeravanja i ocjenjivanja znanja i 

povezanosti sa drugim predmetima. 

3. Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni 

isključivo za obrazovanje odraslih 

Programi stručnog obrazovanja koji se pripremaju isključivo za 

obrazovanje odraslih u skladu sa Osnovama za pripremu obrazovnih 

programa za obrazovanje odraslih. Izrada obrazovnih programa za 

odrasle predstavlja mogućnost za povezivanje certifikatnog sistema 

vanškolskog obrazovanja u jedinstven sistem stručnog obrazovanja. 

13. SUBJEKTI U PRIPREMI NOVIH NASTAVNIH PLANOVA I 

PROGRAMA 

• Savjet za nastavne planove i programe Crne Gore 

Savjet je obrazovala Vlada Republike Crne Gore, sa zadatkom da 

pripremi i usvoji opšti sadržajni i metodološki okvir za izradu novih 

nastavnih planova i programa i formira ukupnu strukturu potrebnu za 

rad na novim planovima i programima. Savjet je stručno tijelo, u koje 

je Vlada imenovala 29 istaknutih stručnjaka sa svih nivoa obrazovnog 

sistema. 

• Odjeljenja za obrazovanje pri institucijama socijalnih 

partnera 

Socijalni partneri Sindikat i Privredna komora treba da svoju 

organizaciju rada prilagode potrebama i novim zahtjevima obrazovnog 

sistema. U tom smislu je potrebno da se formiraju odjeljenja ili druge 

organizacione cjeline koje su spremne da se uključe u sve faze 

pripreme i izrade nastvnih planova i programa, a nakon toga i za 

njihovu implementaciju. Takodje je neophodno da Privredna komora 

svojim aktivnostima motiviše i mobiliše privredne subjekte za izvršenje 

35

obaveza koje predstoje uvođenjem novog koncepta stručnog 

obrazovanja naročito kod pripreme standarda zanimanja i pripreme i 

organizacije polaganja majstorskih ispita, u saradnji sa Ministarstvom 

rada. 

• Komisija za nastavne planove i programe stručnog 

obrazovanja 

Savjet je formirao Komisiju za stručno obrazovanje. U komisiju Savjet 

je imenovao 16 članova, stručnjaka za oblast stručnog obrazovnanja, 

socijalne partnere i stručnjake za pojedina predmetna područja. 

• Predmetne komisije 

Predmetne komisije imenuje Savjet na predlog komisija po nivoima 

obrazovnog sistema i koordinatora. Predmetnu komisiju čini 4 do 7 

stručnjaka za taj predmet, koji dolaze sa svih nivoa obrazovnog 

sistema. 

• Komisije za programska područja 

Komisije za programska područja (obrazovne profile) u stručnom 

obrazovanju imenuje Savjet na predlog Komisije za stručno 

obrazovanje, a čini ih do 7 članova, koji se biraju iz reda stručnjaka za 

dato obrazovno područje i predstavnika udruženja poslodavaca i 

Sindikata. 

• Studijske i kontrolne grupe 

Za provjeru kvaliteta predloženih okvirnih dokumenata i nastavnih 

planova i programa, Savjet će iz reda istaknutih pedagoga, psihologa, 

prosvjetnih inspektora i predmetnih nastavnika na odgovarajućem nivou 

obrazovnog sistema i na Univerzitetu formirati studijske i kontrolne 

grupe. 

Institucionalna infrastruktura 

Knjigom promjena predviđeno je formiranje organa i institucija na 

nivou Republike Crne Gore, čije funkcionisanje ima prioritetan značaj 

za rad na novim nastavnim planovima i programima i uspješno i 

blagovremeno izvršenje planiranih aktivnosti. To su: 

- Savjet za stručno obrazovanje, 

- Savjet za obrazovanje odraslih , 

- Zavod za školstvo i 

- Centar za stručno obrazovanje. 

14. STRATEGIJA 

36

Implementacija novog koncepta stručnog obrazovanja definisanog 

Knjigom promjena i uređenog Zakonom o stručnom obrazovanju i 

Opštim zakonom o školstvu je u skladu sa opredjeljenjem Crne Gore 

prema savremenom obrazovnom sisitemu, uskladjenom sa obrazovnim 

sisitemima razvijenih zemalja Evrope. 

Proces uvodjenja novog koncepta stručnog obrazovanja u principu 

zavisi od stanja odredjenih djelova sistema, odnosno njihovog odnosa 

prema savremenim zahtjevima. S obzirom da se svi djelovi sisitema 

nijesu podjednako razvijali to je u nekim djelovima potrebno manje 

intervenisati, dok je u drugim djelovima sistema potrebna potpuna 

obnova. 

Što se tiče dosadašnjeg aspekta funkcionisanja stručnog obrazovanja 

potrebno je sagledati sve one aspekte koji daju uspješne rezultate u 

zadovoljenju savremenih zahtjeva, ali i one koji zahtijevaju hitne 

promjene. 

Strategiju promjena je potrebno voditi kroz sljedeće faze: 

• analiza postojećeg stanja i na osnovu njega definisati 

stepen potrebnih promjena u cilju ispunjenja zahtjeva 

novog koncepta, 

• postupnost uvodjenja promjena 

o izborom oblasti koje u ukupnom društvenom 

kontekstu razvoja Crne Gore mogu dati u kraćem roku što 

bolje rezultate (više znanja, lakše zapošljavanje, uskladjenost 

sa potrebama tržišta rada), 

o izborom onih oblasti koje zahtijevaju manje 

intervencije u cilju uskladjivanja sa novim konceptom. 

• Sagledavanje i unapredjivanje koncepta u djelovima 

sistema u kojima se realizuje i uvodjenje novog koncepta 

u svim djelovima sistema 

• Uključenje socijalnih partnera u sve faze uvođenja 

promjena u stručnom obrazovanju i institucije za stručno 

obarazovanje u cilju ispunjenja obaveza i podjele 

odgovornosti, 

• Iniciranje lokalne zajednice na aktivno izražavanje 

zahtjeva i njihovu ugradnju u sistem stručnog 

obrazovanja, 

37

• U svim fazama realizacije procesa uvodjenja promjena 

obezbijediti obuku, usavršavanje i informisanje svih 

učesnika, nastavnika, socijalnih partnera, roditelja i dr. 

15. DINAMIKA 

I pored principa o postupnosti uvodjenja promjena vrijeme je značajan 

faktor koji će uticati na ukupnu uspješnost procesa. Zato se o dinamici 

realizacije promjena traba posvetiti posebna pažnja, i jasno definisani 

termini pojedinih aktivnosti treba da budu obavezujući i ograničavajući 

faktor učesnicima u relaizaciji projekta. 

Opšti okviri dinamike postavljeni su Knjigom promjena i odgovarajućom 

pratećom zakonskom regulativom, a detaljnije su razradjeni u Polaznim 

osnovama za obnovu nastavnih planova i programa. U tom smislu se i 

dinamika promjena u segmentu stručnog obrazovanja, iako zavisna od 

velikog broja subjekta, prilagodjava i definiše kroz sledeće: 

- Definisanje nacrta Osnova za obnovu nastavnih planova i 

programa stručnog obrazovanja – kraj septembar 2002. 

godine, 

- Priprema predloga za imenovanje članova predmetnih 

komisija i komisija po oblastima obrazovanja - kraj 

novembar 2002. godine, 

- Definisanje dokumenta «Uputstva za pripremu nastavnih 

planova i programa« - decembar 2002. godine, 

- Pripremu i usvajanje «Osnova za evaluaciju obrazovnih 

programa» decembar 2002. godine 

- Priprema nacrta novih obrazovnih programa – april 2003. 

godine, 

- Uspostavljanje organizacione infrastrukture za podršku 

stručnog obrazovanja januar– jun 2003. godine, 

- Donošenje novih obrazovnih programa kraj 2003 – početak 

2004. godine, 

- Evaluacija novih obrazovnih programa sa revizijom - od 

jeseni 2004. godine. 

15.1. Eksterna podrška stručnom obrazovanju 

38

- Učešće stranih eksperata u svim fazama rada na izradi 

planova i programa 

- Pilot projekti u Crnoj Gori, finansirani od međunarodnih 

fondacija, 

- European Training Fundation. 

CARDS Projekt 

Osnovni ciljevi koji se planiraju postići ovim projektom su 

modernizacija stručnog obrazovanja u dva ključna sektora koja mogu 

imati veliki i brzi uticaj na ekonomski razvoj u Crnoj Gori, a to su 

turizam i prerada drveta. 

Kroz Projekat se planiraju realizovati slijedeće aktivnosti: analiza 

tržišta rada u pogledu zahtjeva za zanimanjima, razvoj kurikuluma, 

obuka nastavnika, afirmacija socijalnog partnerstva i opremanje 

institucija za obrazovanje i obuku. Takođe je jedan dio projekta 

namijenjen obnovi postojećih škola u ovim oblastima. 

Opšti ciljevi projekta su dati kroz: 

- podršku uspostavljanja institucija za podršku stručnog 

obrazovanja i 

- pospješivanje ekonomskog razvoja i zapošljavanja u turizmu 

i sektoru za preradu drveta. 

Posebni ciljevi su: 

- učešće u analizi tržišta rada i analizu potreba za 

zanimanjima u stručnim sektorima , 

- učešće u razvoju programa za obuku, 

- razvoj obrazovnih programa, 

- razvoj ocjenjivanja i procedura za uvođenje certificiranja u 

ključnim sektorima, 

- obuka nastavnika i nastavnika praktične nastave po 

savremenim tehnologijama za izvođenje nastave za mlade i 

odrasle, 

- obuka uprave i zaposlenih u školama kao i 

- kupovina opreme za škole. 

39

16. EVALUACIJA OBRAZOVNIH PROGRAMA 

Evaluacija obrazovnog sistema treba da pruži globalnu analizu 

funkcionisanja obrazovnog i vaspitnog rada u školi. Ona se odnosi na 

nastavnike, učenike i školu (rukovodstvo, opremu, primjenu resursa, i 

sl). U naročito izraženoj mjeri posmatra se koliko se nastavni planovi i 

programi poklapaju sa opštim okvirnim uslovima i zahtjevima svake 

škole i da li su primjenjene nastavne metode usklađene sa potrebama; 

provjerava se i uspjeh učenika, veze škole i lokalne zajednice, 

zadovoljstvo korisnika postojećom obrazovnom ponudom. 

Kako bi se proces promjena mogao vrednovati potrebno je još u fazama 

njegovog definisanja utvrditi vrijednosne kriterijume i ustanoviti 

minimume zahtjeva. U tom smislu je potrebno za sva dokumenta koja 

se donose na bazi novog koncepta stručnog obrazovanja definisati i 

način njihove evaluacije. 

Evaluacijom će se obuhvatiti sva dokumenta, od Osnova za obnovu 

nastavnih planova i programa stručnog obrazovanja pa do nastavnih 

planova i programa. Koristiće se dva načina evaluacije: samoevaluacija 

i spoljna evaluacija. 

Dokumenti koji se donose moraju se prije usvajanja evaluirati na 

odgovarajućim stručnim, kontrolnim ili studijskim grupama, u 

protivnom se ne mogu koristiti kao validni. Sastav grupa je definisan 

Osnovama za obnovu nastavnih planova i programa. 

Budući da razvoj programa mora biti permanentan jer se ciljevi i 

potrebe za obrazovanjem stalno mijenjaju i evaluacija je stalan proces. 

Predlagače i sastavljače obrazovnih programa je potrebno upoznati sa 

načinima evaluacije programa kroz pripremu odgovarajućih Osnova za 

njihovu evaluaciju, koji bi se usvojili od strane Savjeta na prijedlog 

stručne radne grupe, u skladu sa usvojenom dinamikom. 

Osnove za evaluaciju sadrže dijagram toka i sadržaj evaluacije po 

fazama implementacije koncepta stručnog obrazovanja. Osim toga, 

evaluacija treba da sadrži i nivoe odgovornosti u evaluaciji procesa. 

40

17. POJMOVNIK 

Stručno obrazovanje je osposobljavanje učenika za obavljanje stručnih 

poslova različitih nivoa složenosti i za dalje obrazovanje. 

Zanimanje je statističko-analitička kategorija u koju se svrstava rad 

srodan po sadržaju i zahtjevnosti i po pravilu obavlja ga jedna osoba. 

Dva ili više sadržajno sličnih zanimanja čine stručno područje ili 

područje rada. 

Standardi stručnog obrazovanja su normativi koji se donose na 

nacionalnom nivou i definišu neophodan nivo znanja, sposobnosti i 

vještina za konkretno zanimanje. 

Standard zanimanja sadrži naziv i kod zanimanja, nivo zahtjevnosti, 

područje rada, tipične poslove u zanimanju, stručna znanja koja učenik 

treba da ima po završenom programu i nivou obrazovanja ( osnovna 

praktična znanja, na njega nadovezana stručno-teorijska znanja, 

odgovarajuća opšta znanja). Radi se na osnovu profila zanimanja. 

Standard zanimanja odgovara po sadržini ranijoj nomenklaturi 

zanimanja. Standard zanimanja je osnov za oblikovanje obrazovnih 


Standard znanja je utvrđeni nivo dostizanja opredijeljenih ciljeva za 

pojedinačne predmete ili tematske sklopove. Njime se precizno 

određuju znanja i sposobnosti koje učenik mora savladati. Standardi 

znanja se određuju tako da se iz njih na kraju pojedinog predmetnog ili 

tematskog sklopa može jasno vidjeti šta učenik može samostalno 

uraditi i šta zna, razumije, prepoznaje. 

Obrazovni program je program na osnovu kog se ostvaruje stručno 

obrazovanje. Nivo stručnog obrazovanja se stiče završetkom 

odgovarajućeg obrazovnog programa (dvogodišnjeg, trogodišnjeg ili 

četvorogodišnjeg). 

41

Modul je dio obrazovnog programa kod kog opšteobrazovni i stručnoteorijski 

sadržaji i praktična nastava predstavljaju zaokruženu cjelinu. 

Proizilazi iz standarda zanimanja. 

Stručne (profesionalne) kompetencije su pokazane mogućnosti 

pojedinaca da primijeni svoje sposobnosti i znanja u stvarnom 

savladavanju uobičajenih i promjenjivih radnih odnosa, mogućnost 

udovoljavanja zahtjevima zaposlenja, odnosno specifičnim radnim 

zadacima. 

Stručna kvalifikacija je radna odnosno stručna osposobljenost za 

obavljanje odredjenog zanimanja ili dijela zanimanja, a ne nivo 

stručnog obrazovanja. Stiče se na temelju verifikovanih dijelova 

obrazovnih programa. Lice koje je steklo kvalifikaciju može steći nivo 

stručnog obrazovanja ako ovlada razlikom između standarda znanja za 

kvalifikaciju i standarda znanja po obrazovnom programu. U 

sadržajnom dijelu preklapa se sa stručnim kompetencijama. 

Praktično obrazovanje obuhvata praktičnu nastavu koja se organizuje i 

izvodi u objektima škole ili van škole, praktičnu obuku koja se 

organizuje i izvodi u radnom procesu i profesionalnu (ferijalnu) praksu, 

koja se organizuje i izvodi nakon završetka nastavne godine. 

Profesionalnu praksu pohađaju samo učenici koji praktičnu nastavu 

izvode u školskoj radionici. 

Ispitni katalozi određuju standarde znanja koji se provjeravaju i 

ocjenjuju na praktičnom, završnom i stručnom ispitu. Predmetnim 

programom (katalogom znanja) se definišu sadržaji i ciljevi predmeta. 

Predmetni program se izrađuje za svaki predmet iz nastavnog plana. 

42

18. PRILOZI 

18.1. Brojno stanje odjeljenja i učenika po područjima rada 

-period od školske 1997/1998. do 2001/2002. godine- 

Područje rada 

1997/1998. 1998/1999. 1999/2000. 2000/2001. 2001/2002. 

Odj učen. Odj.j Učen Odj učen. Odj učen. Odj Učen. 

1. Mašinstvo i obrada 

metala 

147 3632 133 3295 156 3805 149 3578 131 3177 

2. Saobraćaj 32 973 35 1113 24 783 27 823 25 771 

3. Elektrotehnika 128 3549 129 3418 136 3612 136 3678 136 3708 

4. Geodezija i 

građevinarstvo 

22 528 22 536 25 572 24 513 20 433 

5. Geologija,rudarst 

i metalurgija 

7 158 5 134 7 141 5 102 4 65 

6. Hemija,nemetali 

grafičarstvo 

16 388 10 253 13 277 13 285 14 310 

7. Tekstilstvo 

kožarstvo 

15 370 15 419 14 373 13 349 9 260 

8. Poljoprivreda, 

proizvodnja 

36 846 31 732 39 868 37 864 37 817 

i prerada hrane 

9. Šumarstvo 8 149 6 107 5 88 5 90 5 88 

10. Zdravstvo,farmac. 

soc.zaštita 

35 1252 40 1448 50 1723 57 1895 62 2087 

11. Gimnazija 298 8529 311 9009 15 9448 336 9607 329 9484 

12. Trgov.ugost.i turizam 173 5164 165 4899 192 5717 194 5649 168 4848 

13. Ekonomija, pravo i 

administracija 

87 3068 88 3184 97 3486 102 3488 106 3316

14. Muzička umjetnost 14 236 17 237 20 262 19 242 27 232 

15. Likovna umjetnost 4 115 6 115 4 104 7 109 5 103 

16. Lične usluge 13 481 16 589 16 538 15 493 16 535 

S V E G A 737 20909 713 20375 798 22349 803 22158 806 22048 

Ukupno 1035 29438 1024 29384 1113 31797 1139 31765 1135 31532 

44

18.2. Statistički pregled broja nezaposlenih za pojedine 

obrazovne profile srednjih škola 1 

Zanimanja III stepena stručne spreme Ukupan broj 

Prodavac 4382 

Kelner 1562 

Automehaničar 1451 

Mehaničar, mašinista, mašinbravar 675 

Krojač 1653 

Metalostrugar 823 

Frizer za žene 661 

Elektroinstalater 523 

Elektromehaničar 535 

Autoelektričar 507 

Vozač drumskog vozila 428 

Zanimanja IV stepena stručne spreme Ukupan broj 

Maturant gimnazije 2248 

Ekonomski tehničar 1586 

Mašinski tehničar- konstruktor 1253 

Mašinski tehničar- tehnolog 882 

Komercijalni tehničar 823 

Knjigovođa 608 

Inkorespodent 536 

Turistički i ugostiteljski tehničar 578 

Turistički tehničar 540 

Trgovački tehničar 644 

Elektroenergetski tehničar 787 

Kulturološki tehničar 470 

Učitelj i saradnik u nastavi 401 

18.3. Mišljenje nastavnika, učenika i roditelja o kvalitetu 

postojećih nastavnih planova i programa 2 

a) Karaktersitike aktuelnih programa 

Karakteristike programa Dovoljno Nedovolj. 

Nemam 

određeno 

mišljenje 

1 Informator “Kuda poslije srednje škole” Zavoda za zapošljavanje Republike Crne Gore 

2002/2003. 

2 Rezultati sprovedene ankete u jednom broju stručnih škola u aprilu 2002. godine

1. Uvažavaju individualne sposobnosti, 

sklonosti i razvojne potrebe učenika 

25, 8 54, 0 20, 2 

2. Osposobljavaju učenike za stalno 

samoobrazovanje 

30, 3 47, 4 22, 3 

3.Uvažavaju aktivnu ulogu nastavnika 28, 2 49, 2 22, 6 

4.Omogućavaju nastavniku da primj. 

savremene metode rada 

13, 1 64, 6 22, 3 

5.Sadržaji (gradivo) su usklađeni po 

predmetima i razredima 

28, 7 54, 4 16, 9 

6. Uvažavaju savremene zahtjeve i 

uslove zapošljavanja u određenim 11, 0 64, 9 24, 1 

zanimanjima 

b) Odnos opšteobrazovnog i stručnog dijela programa 

Kategorije ispitanika 1 2 3 4 

Nastavnici 23, 85 63, 85 6, 15 6, 15 

Učenici 18, 20 58, 02 10 ,09 13, 69 

Roditelji 26, 77 57, 87 6, 30 9, 06 

Modaliteti odgovora: 

1. Odnos je primjeren zahtjevima zanimanja 

2. Trebalo bi povećati učešće stručnog dijela 

3. Trebalo bi povećati učešće opšteobrazovnog dijela 

4. Nemam određeno mišljenje 

c) Struktura zanimanja u novim nastavnim planovima i programima 

Kategorije ispitanika 1 2 3 

Nastavnici 27, 69 53, 59 18, 72 

Učenici 43, 96 27, 75 28, 29 

Roditelji 50, 39 25, 59 24, 02 

Modaliteti odgovora: 

1. Objedinjavanje zanimanja jer to omogućava lakše 

zapošljavanje 

2. Usitnjavanje, čime se obezbjeđuje veća osposobljenost za 

određene poslove 

3. Nemam određeno mišljenje 

46

18.4. Nastavni planovi nekih zanimanja stručnog obrazovanja 

u pojedinim zemljama 

Slovenija 

Nastavni plan mašinske škole, zanimanje mehaničar 

Redni 

broj 

Predmeti II II III 

Ukupan 

godišnji br. 

časova 

1. Slovenački jezik i književnost 4 3 3 350 

2. Umjetnost 1 - - 35 

3. Matematika 3 3 - 210 

4. Društvena znanja 2 2 - 140 

5. Fizički odgoj 2 2 2 210 

6. Osnove mašinstva 4 2 2 315 

7. Nauka o mašinama 2 2 3 245 

8. Tehnologija 4 2 3 315 

9. Praktična nastava 6 14 16 1260 

Švajcarska 

Nastavni plan elektrotehničke škole, zanimanje elektroničar 

Redni 

broj 

Predmeti 

Nivo G- osnovni 

zahtjevi, 

Nivo E- prošireni 

zahtjevi, 

ukupan broj časova 

ukupan broj časova 

1. Osnovi radne tehnike 120 200 

2. Osnovi prirodnih nauka 160 200 

3. Tehnički engleski 80 120 

4. Tehnika radnih mater. i 160 160 

crtačka tehnika 

5. Elektrotehnika 200 280 

6. Elektronika 200 320 

7. Digitalna i infF. tehnika 20 280 

8. Otvorena oblast 120 120 

9. Opšteobrazovna nastava 480 480 

10. Gimnastika i sport 240 280 

Ukupno 1960 2440 

Austrija 

47

Nastavni plan više srednje škole, oblast mašinogradnja, smjer opšta 

mašinogradnja 

Redni 

broj Stručni predmeti 

Broj časova nedjeljno po 

godinama 

II II III IV V Zb. 

1. Mehanika 3 3 3 3 2 14 

2. Proizvodna tehnika 3 2 2 2 3 12 

3. Mašinski elementi - 3 5 - - 8 

4. Elektrotehnika i elektronika - - 2 2 2 6 

5. Mjerna tehnika, tehnika upr. i - - - 2 2 4 

regulacija 

6. Ekonomsko obr. i pogonska tehnika - - - 2 3 5 

7. Hidraulične mašine - - - 2 3 5 

8. Klipne mašine - - - 3 - 3 

9. Prenosna tehnika - - - 3 - 3 

10. Energ. Tehn. i očuvanje životne - - - - 3 3 

sredine 

11. Konstrukcione vježbe 3 2 3 3 5 16 

12. Laboratorija - - - 3 3 6 

13. Radionička laboratorija - - - 3 3 6 

14. Radionica 9 9 9 - - 27 

Ukupno 18 19 24 28 29 

Njemačka 

Nastavni plan trogodišnje stručne škole, zanimanje stolar 

Redni Stručni predmeti 

Broj časova 

broj 

nedjeljno 

Broj časova po godinama 

II II III i II III Zb. 

1. Političko obrazovanje 3 3 2 30 30 20 80 

2. Njemački jezik i komunikacija 3 2 3 30 20 30 80 

3. Stručni engleski 3 3 2 30 30 20 80 

4. Privredno obrazovanje 2 3 3 20 30 30 80 

5. Račun 3 3 4 30 30 40 100 

6. Kompjuterske tehnologije 3 4 3 30 40 30 100 

7. Stručna znanja 5 5 6 50 50 60 160 

8. Primijenjena matematika 3 2 3 30 20 30 80 

9. Tehničko crtanje sa 8 8 8 80 80 80 240 

konstruisanjem 

10. Praktična nastava 9 9 8 90 90 80 260 

Ukupno 42 42 42 420 420 420 1260 

Izborni vannastavni sadržaji 

1. Religija 2 2 2 20 20 20 60 

2. Kultura življenja 2 2 2 20 20 20 60 

3. Tehnike restauracije 4 4 4 40 40 40 120 

48

osnove za obnovu nastavnih planova i programa struÄnog ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

osnove za obnovu nastavnih planova i programa struÄnog ...