32 HobbyCO NOWEGO W JĘZYKU POLSKIM?WYBRANE ZASADY PISOWNIJęzyk służący porozumiewaniu się nie jest skostniałą strukturą, lecz ulegazmianom wynikającym z rozwoju społeczeństwa posługującego się nim. In-stytucją „opiniodawczo-doradczą w sprawach używania języka polskiego”(art. 12, pkt. 1 Ustawy o języku polskim) ) jest Rada Języka Polskiego. Zakresemswego działania obejmuje wszelkie sprawy dotyczące używania i rozwoju ję-zyka polskiego. Jednym z ważniejszych jej zadań jest ustalanie zasad polskiejortografii i interpunkcji. W artykule przedstawię najważniejsze ustalenia Rady(uchwały ortograficzne) z ostatnich lat. Dla przejrzystości materiału poszcze-gólne zagadnienia omówię w punktach.1. Nie z imiesłowami przymiotnikowymipiszemy razem, np. niemający, nienapisany,niewydane, niezapłacone. Dotychczasobowiązywało rozróżnienie wynikająceze znaczenia czasownikowego lub przymiotnikowegodanego imiesłowu zaprzeczonego.Pisaliśmy więc: Niezapłacone rachunkikrzywd (cecha stała, znaczenie przymiotnikowe)oraz Nie zapłacone rachunki za gaz(cecha tymczasowa, trzeba bowiem rachunkizapłacić, czyli wykonać czynność, a więcznaczenie czasownikowe).2. Słowa wchodzące w skład nazw witryninternetowych piszemy wielką literą,z wyjątkiem spójników i przyimków występującychwewnątrz tych nazw. Jeśli naz wasię nie odmienia, wielką literą należy zapisaćtylko pierwszy wyraz, podobnie jaktytuły czasopism, np. „Przegląd Wojsk Lądowych”,ale „Dookoła świata”. W przypadkupodtytułów czasopism i tytułów jednorazowychdodatków do gazet wielką literąpisze się tylko pierwszy człon nazwy (jakw tytułach książek).3. Nazwy języków programowania, programówi systemów komputerowych bezwzględu na to, czy są z pochodzenia wyrazamipospolitymi, czy skrótowcami głoskowymi,piszemy wielką literą, np. Basic,Algol, Windows.4. Uznano za dopuszczalną pisownięwielkiej litery wewnątrz wyrazów będącychnazwami własnymi lub wchodzącychw ich skład, np. Eurocity, WordPerfect.5. W wielowyrazowych nazwach programówtelewizyjnych i audycji radiowychwielką literą piszemy wszystkie wyrazy,oprócz przyimków i spójników, tylko wtedy,gdy nazwa odnosi się do cyklu programów(tzw. bloków), np. Telewizja Edukacyjna,Teatr Telewizji. W innych przypadkachwielką literą piszemy tylko pierwszywyraz, np. Domowe przedszkole, Sportowaniedziela. Użycie wielkiej litery dotyczy takżecykli wydawniczych i wydawnictw seryjnych,np. Biblioteka Narodowa, BibliotekaWiedzy o Prasie.6. Małą literą piszemy nazwy godnościoraz tytułów naukowych i zawodowych,np. prezydent RP, premier, profesor UW, szefSGWP, minister obrony narodowej, dyrektorDepartamentu. Jednak nazwy urzędówjednoosobowych w aktach prawnych piszesię wielką literą, np. akceptuje Prezydent RP,zatwierdza Prezes RM, Rzecznik Praw Obywatelskichma uprawnienia...7. Skróty typu nr (numer) oraz przyimkii spójniki, a także wyrażenia imienia, podwezwaniem, na rzecz, do spraw, przeciwkowewnątrz nazw piszemy małą literą.8. Słowo Internet piszemy wielką literątylko w sytuacji, gdy mamy na myśli nazwęsieci (w tekstach technicznych); małą literąnatomiast wtedy, gdy mówimy o mediumsłużącym do pobierania informacji.9. Nazwy kierunków studiów piszemytak jak tytuły książek, np. Filologia polska,ale wszystkie człony wielką w przypadkuwydziałów i instytutów, katedr, zakładów,pracowni i sekcji, np. Wydział Wojsk Lądowych.10. W wieloczłonowych nazwach zabytkówmaterialnych (nie pisemnych) wszystkieczłony z wyjątkiem spójników i przyimkównależy pisać wielkimi literami, np. MysiaWieża, Krzywa Wieża w Pizie, Drzwi Gnieźnieńskie.W Paryżu stojąca wieża Eifflanie jest traktowana jako takowy zabytek,dlatego wieża jest pisana małą literą, podobniejak wieża Babel. Co zostało zatem uznaneza zabytek materialny, a co nie? Rozstrzygnięciekażdorazowo znajdziemy w słownikuortograficznym (najnowszym).11. Niemieckie litery ü, ö, ä możnaw tekstach polskich pozostawiać bez zmianlub zapisywać jako ue, oe, ae.12. Niemiecką literę ß w tekstach polskichoddaje się przez ss. W uzasadnionychprzypadkach można pozostawić niemieckąpisownię.13. Poprawna forma nazwy listu elektronicznegoto e-mail, potocznie: mejl.14. Połączenie cząstki -lecie i cyfr rzymskichmożna stosować do zapisu złożeńrzeczownika z liczebnikiem wtedy, gdy liczebniknie jest większy niż 39, a więc jeślido zapisu nie trzeba użyć cyfr rzymskichoznaczonych znakami L, C, D i M.Przy okazji uwaga dotycząca połączeńcząstki -lecie i cyfr arabskich. Tylko forma5-lecie, 20-lecie jest poprawna w odróżnieniuod błędnego zapisu np. 5-cio lecie.15. Wyrazy złożone typu klasopracowniaczy klubokawiarnia piszemy łączniebez łącznika.16. W zwrocie imiesłowowym, niezależnieod tego, czy imiesłowy zakończonena -ąc, -łszy, -wszy mają określenia, czy teżsą bez określeń, oddziela się je przecinkiem.Przykładem zdania: Podsumowując,stwierdził, że referaty przyniosły istotne wyniki.Obudziwszy się, o niczym już nie pamiętał.W 2003 r. powstała Komisja Ortograficzno-Onomastycznajako organ Rady JęzykaPolskiego przy Prezydium PAN. KOOdecyduje o poprawnym zapisie wyrazów,rozstrzyga wątpliwości dotyczące pisowni,interpunkcji lub odmiany wyrazów.W tych kwestiach pomaga instytucjom,organizacjom itp. Wprowadziła ona następującezmiany.1. Nazwy geograficzne dwuczłonowepiszemy obecnie z łącznikiem, np. Kraków--Płaszów, Warszawa-Ochota, Krynica-Zdrój,Warszawa-Praga-Północ. Nie dotyczy to połączeń,w których jeden z członów pozostajew związku zgody z głównym członem,np. Nowy Sącz, a także w przypadkunazw: Kolonia Ostrów, Osada Konin,Osiedle Wilga.2. Z dwuznaków literowych rz, sz, czi trójznaku dzi oznaczających jedną głoskępozostawiamy w inicjałach tylko pierwsząliterę, np. R. – Rzepka. Zawsze natomiast zachowujemyw inicjałach Ch., np. Chrystian,Chudy. W inicjałach imion i nazwisk dwuiwieloczłonowych pomija się łącznik (podobniejak w skrótowcach). Poprawny jest zatemzapis: T.D.M. (Tadeusz Dołęga-Mostowicz),Z.K.S. (Zofia Kossak-Szczucka).3. W zapisie liczebników głównychkropka nie jest koniecznym elementemprzynajmniej w przypadku pięcioelementowychliczebników głównych, chociaż w wieluspecjalistycznych kontekstach, zwłaszcza
Hobby33w rachunkowości używa się tego znaku,np. 12.000, przy tym zamiast kropki możnastosować spację, np.: 12 000. Kropkanie powinna pojawiać się po ostatniej cyfrze,gdyż tak zapisujemy liczebniki porządkowe,oczywiście nie chodzi o kropkę, którakończy zdanie. Przykład zdania z liczebnikiemporządkowym: Mieszkam na 12.(dwunastym) piętrze.Na zakończenie przypomnienie kilkuzasad pisowni1. Wielką literą piszemy tylko pierwszywyraz w tytułach ustaw, np. Ustawa o powszechnymobowiązku obrony RP, ale ustawaPrawo drogowe (wyraz ustawa nie wchodziw skład nazwy). Tytuły ustaw, podobniejak tytuły utworów, można wyróżnić cudzysłowemlub kursywą. Takie sformułowania,jak: rozporządzenie ministra obrony narodowejczy rozkaz szefa Sztabu GeneralnegoWP, nie są tytułami, więc są pisane małymiliterami.2. Wielką literą piszemy nazwy indywidualne(jednostkowe) urzędów, władz,instytucji, szkół, organizacji, towarzystw,np. Departament Prasy i Informacji, SztabGeneralny Wojska Polskiego, DowództwoWojsk Lądowych, Ministerstwo ObronyNarodowej, Kancelaria Prezydenta, oraznazwy jednostek wojskowych, np. 1 PułkStrzelców Podhalańskich, 3 Batalion Zabezpieczenia.3. Nazwy rodzajów sił zbrojnych (siłypowietrzne, wojska lądowe, marynarkawojenna) piszemy zazwyczaj małą literą.Wielką można napisać jedynie w sytuacji,gdy nazwa jest użyta w znaczeniuinstytucji (ranga, znamiona instytucji),np. Wojska Lądowe zakupiły nowy sprzęt.Marynarka Wojenna szkoli nowe zastępymarynarzy.4. Zwyczajowo wielką literą piszemytakie nazwy, jak Wojsko Polskie czy SiłyZbrojne RP (ale w siłach zbrojnych szkolisię...).5. Nazwy instytucji to Policja Państwowa,Żandarmeria <strong>Wojskowa</strong>, Straż Graniczna,więc obowiązuje duża litera.6. Wielką literą piszemy nazwy orderówi odznaczeń, np. Krzyż Zasługi, Krzyż KawalerskiVirtuti Militari, Górska OdznakaTurystyczna.7. Sojusz Północnoatlantycki, mimoże nie jest to pełna nazwa, piszemy wielkąliterą, gdyż jest potocznym odpowiednikiemnazwy oficjalnej.8. Rzeczowniki cmentarz, klasztor, kościół,most, pałac, park, pomnik, rondo, ulicaw nazwach piszemy małą literą, a wielką tylkodrugi człon, np.: cmentarz Powązkowski,kościół św. Stanisława, park Praski, pomnikPolegli Niepokonani. Należy pamiętać o wyjątkowejpisowni: Zamek Królewski, PałacStaszica, Pałac Namiestnikowski, Brama Floriańskaczy Cmentarz Łyczakowski (prawdopodobniepotraktowano je jako zabytkimaterialne).Skróty typu: św., gen. w nazwach tychpiszemy małą literą. Jeśli byłyby pisanew pełnym brzmieniu – wówczas wielką,np. ul. Generała Zięby. W przypadku wyrazualeja wielką literą piszemy go tylkow liczbie mnogiej (Aleje Jerozolimskie, AlejeUjazdowskie), małą – aleja Róż.9. Wielką literą piszemy indywidualnenazwy imprez, np.: Wielka Orkiestra ŚwiątecznejPomocy, XIV Halowe MistrzostwaPolski w Piłce Nożnej.10. W przypadku nazw nagród:– jednowyrazowych piszemy je wielkąliterą (Oskar);– wielorazowych w zasadzie też wielkąliterą piszemy wszystkie wyrazy (NagrodaNobla);– w których wyraz nagroda jest wyrazempospolitym, a nazwa występuje w mianowniku,wówczas piszemy go małą literą(nagroda Złote Lwy).11. W przypadku wyrazów złożonycho obu członach przymiotnikowych łącznikstosuje się, jeśli oba człony są równorzędne,np. biało-czerwony, desantowo-szturmowy,polsko-angielski. Jeżeli natomiast jedenz członów jest podrzędny znaczeniowowzględem drugiego, łącznik jest zbędny,np. jasnopomarańczowy, powietrznodesantowy.Katarzyna KocońENCYKLOPEDIA WOJSKOWAPo czterdziestu latach od ukazania siętrzytomowej Małej encyklopedii wojskowejnakładem wydawnictw BELLO-NA oraz PWN została wydana dwutomowaEncyklopedia wojskowa, w którejprzedstawiono konflikty światowe i wojnylokalne, ważniejsze bitwy w historiiświata, powstania narodowe, rewolucjei wojny domowe, incydenty i konfliktypolityczno-militarne, traktaty pokojowe,sojusze polityczno-militarne.Prezentowana jest problematyka związanaz działaniami wojennymi, dowodzeniemi organizacją wojsk, związkamioperacyjnymi i taktycznymi orazpododdziałami – ich wyposażeniemi uzbrojeniem.Ukazane są sylwetki: władców i naczelnychwodzów, twórców doktryn i teoretykówwojskowości, szefów sztabów generalnych,bohaterów narodowych, wynalazców,konstruktorów broni i budowni-czych fortyfikacji. W szczególny sposóbujęta jest problematyka polska: konfliktyzbrojne, bitwy i formacje zbrojne w dziejachPolski, władcy, hetmani koronni i litewscy,generalicja okresu napoleońskiegoi Królestwa Polskiego, przywódcy powstańnarodowych i niepodległościowych, generalicjaII RP, dowódcy PSZ i WP okresuII wojny światowej.Encyklopedia jest bogato ilustrowanaportretami kilkuset władców, wodzówi bohaterów, zdjęciami i rysunkamiposzczególnych rodzajów broni, prawiedwustoma mapami wojen, powstań,podbojów i bitew. Powinna się znaleźćw biblioteczce każdego miłośnika historiiwojskowości.RADEncyklopedia wojskowa, t. 1 i 2, Bellona SAi Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa,2007, www.ksiegarnia.bellona.pl