BRAKI PROJEKTOWE - Polska Izba Inżynierów Budownictwa

102012NR 10 (99) | PAŹDZIERNIKPL ISSN 1732-3428MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWABRAKIPROJEKTOWETynki renowacyjne ■ Nowoczesne oświetlenie ulic

SPIS TREŚCI102012Urszula Kieller-Zawisza Obradowała Krajowa Rada PIIB 9Anna Sikorska-NowikKompendium wiedzy o odpowiedzialności cywilnejzawodowej – cz. IIZakres obowiązkowego ubezpieczenia OCinżyniera budownictwa, wyłączenia i dodatki.1013Halina WasilczukWycieczka Warmińsko-Mazurskiej OIIBKanałem ElbląskimPoszerzanie wiedzy praktycznej i integracja – taki był cel sierpniowejwycieczki, podczas której grupa ok. 60 osób poznawałaunikatowe w skali światowej dzieło hydrotechniczne.13Jan CzupajłłoBraki projektowe i niewłaściwe użytkowaniejako przyczyny usterek budowlanychPowierzchowne potraktowanie przez projektanta istotnychproblemów, jak zabezpieczenie przed wodą opadową, wilgociączy hałasem, oraz inne błędy projektowe mogą się przekładaćna wykonanie obiektu niezgodnie ze sztuką budowlaną.14Rafał Golat Przekazanie dokumentacji w formie edytowalnej 2014Anna MacińskaMiejsce dziennika budowy– odpowiedzi na pytania Czytelników22Feliks Kuzincow Konsekwencje nierzetelnego wykonania 23Jerzy KowalewskiO stosowaniu PN własnych w projektowaniuwedług eurokodówW niektórych przypadkach rygorystyczne trzymanie się zasady,że wolno posługiwać się tylko eurokodami jest błędem.Kiedy nie wolno mieszać eurokodów z normami krajowymi,a kiedy ich łączne wykorzystanie jest konieczne?24Janusz Opiłka Normalizacja i normy 26Magdalena MarcinkowskaKeep up to date and bring natural light into your homeright now– język angielski29Aneta Malan-Wijata Kalendarium 30Artykuł sponsorowany Tradycyjne fundamentowanie czy ściana szczelinowa? 32Jerzy Antoni Żurański,Mariusz GaczekCzy i kiedy odśnieżać dach?Odśnieżanie dachów bywa ryzykownym przedsięwzięciemi powinno być traktowane jako ostateczność. Konieczne jestusuwanie przyczyny zagrożenia, czyli niedostatecznej nośności,a nie obciążenia.3442SITPMB Jubileuszowa konferencja 65-lecia SITPMB 39Maciej Rokiel,Cezariusz MagottArtykuł sponsorowanyTynki renowacyjnePrzy renowacji zawilgoconych i zasolonych ścian istotne jest,żeby stosować nie pojedynczy tynk, lecz system tynkówrenowacyjnych, które cechują się odpowiednimi parametramii są ze sobą kompatybilne.LG Electronics prezentuje nowy program doborowy CADdla systemów VRF42484INŻYNIER BUDOWNICTWA

na dobry początek...SPIS TREŚCI52Wojciech ŻaganNowości w zakresie oświetlenia ulicznegoCzy w kontekście wymogów związanych z prawidłowym oświetleniemulic wykorzystanie diod LED oraz elastyczne sterowanieoświetleniem faktycznie są korzystne?49Jakub ZawieskaKrzysztof JóźwiakowskiEkrany akustyczne – regulacje prawne i stosowanerozwiązania – cz. IIRodzaje osłon przeciwhałasowych, charakterystyka wypełnieńtypu panele, kasety, płyty z różnych materiałów. Zasadyutrzymania i eksploatacji ekranów.Przydomowe oczyszczalnie ścieków na terenachwiejskich – cz. IUwarunkowania prawne dotyczące takich oczyszczalni, oferowanerozwiązania technologiczne, kryteria wyboru oczyszczalniprzez inwestorów oraz statystyka obrazująca ich wykorzystanie.525763Artykuł sponsorowany Czystość wewnątrz i na zewnątrz! 61Artykuł sponsorowany Leca® KERAMZYT do podłóg w halach 62Maciej RokielBezspoinowe hydroizolacje fundamentów.Uszkodzenia i naprawa – cz. ITypowe błędy projektowe i wykonawcze powodujące uszkodzeniaizolacji wodochronnych, które wykonano z materiałówtworzących powłoki bezspoinowe.63Artykuł sponsorowanyKoszty wykonania instalacji wody użytkowejoraz grzewczej w domu jednorodzinnym6749Artykuł sponsorowanyMikropalowe posadowienie dużego obiektu mostowegona słabym podłożu – cz. II68Piotr RychlewskiBaretyCharakterystyka, sposoby wykonania i wykorzystanie.72Artykuł sponsorowanyElewacja zawsze sucha i czysta: StoLotusan– farba i tynk z efektem lotosu75Łukasz DrobiecWklejanie prętów zbrojeniowych za pomocą kotewchemicznych – połączenia w konstrukcjach żelbetowychMożliwości zastosowania wklejanych prętów, charakterystykaich pracy oraz obliczanie nośności, także przy użyciu narzędziwspomagających.76Artykuł sponsorowanyRewolucja na rynku kotew chemicznych – zamocowaniabez czyszczenia otworówW następnym numerzePrzygotowanie planu BIOZ – artykuł Jerzego Obolewicza81Charakterystyka praw oraz obowiązków poszczególnych uczestników budowlanego procesu inwestycyjnego w obszarzebezpieczeństwa i ochrony zdrowia.październik 12 [99]5

Wydawcasamorząd zawodowyP O L S K AI Z B AINŻYNIERÓWBUDOWNICTWApażdziernik 12 [99]Wydawnictwo Polskiej Izby InżynierówBudownictwa sp. z o.o.00-924 Warszawa, ul. Kopernika 36/40, lok. 110tel.: 22 551 56 00, faks: 22 551 56 01www.inzynierbudownictwa.pl,biuro@inzynierbudownictwa.plPrezes zarządu: Jaromir KuśmiderOkładka: wieżowiec Opernturm we Frankfurcie nad Menem (Niemcy) zaprojektowany przezTishman Speyer Properties, zbudowany w 2009 r.; wysokość 170 m, 42 kondygnacje; obok wieżakościoła farnego św. Bartłomieja zwanego Katedrą Cesarską, najstarszego i największego wmieście, przykład architektury gotyckiej XIV i XV w.Fot. Adam WalanusRedakcjaRedaktor naczelna: Barbara Mikulicz-Traczykb.traczyk@inzynierbudownictwa.plRedaktor prowadząca: Krystyna Wiśniewskak.wisniewska@inzynierbudownictwa.plRedaktor: Magdalena Bednarczykm.bednarczyk@inzynierbudownictwa.plRedaktor: Joanna Jankowskaj.jankowska@inzynierbudownictwa.plOpracowanie graficzne: Jolanta Bigus-KończakFormacja, www.formacja.plSkład i łamanie: Jolanta Bigus-KończakGrzegorz ZazulakBiuro reklamyBarbara Mikulicz-Traczykredaktor naczelnaZespół:Dorota Błaszkiewicz-Przedpełska – tel. 22 551 56 27d.blaszkiewicz@inzynierbudownictwa.plOlga Kacprowicz – tel. 22 551 56 08o.kacprowicz@inzynierbudownictwa.plMałgorzata Pudło – tel. 22 551 56 14m.pudlo@inzynierbudownictwa.plMałgorzata Roszczyk-Hałuszczak – tel. 22 551 56 11m.haluszczak@inzynierbudownictwa.plAgnieszka Zielak – tel. 22 551 56 23a.zielak@inzynierbudownictwa.plMonika Zysiak – tel. 22 551 56 20m.zysiak@inzynierbudownictwa.plDrukEurodruk-Poznań Sp. z o.o.62-080 Tarnowo Podgórne, ul. Wierzbowa 17/19www.eurodruk.com.plRada ProgramowaOD REDAKCJIW kontekście informacji, że w maju br. upadło 32% więcej firmniż w tym samym czasie w roku ubiegłym, a największą falę bankructwprzeżywa budownictwo, z nadzieją czytam, że w resorcie finansówtrwają prace nad takim przemodelowaniem systemu poręczeńi gwarancji kredytowych dla małych i średnich firm, by stał się bardziejprzyjazny i dostępny dla przedsiębiorców. „Puls Biznesu” ustalił,że na etapie uzgodnień międzyresortowych znajduje się projektpowołania agencji, która ma przejąć od BGK obowiązki gwarancyjne.Oby w przyszłym sezonie budowlanym nowe regulacje były już faktemi oby pomogły przedsiębiorcom.Przewodniczący: Stefan CzarnieckiZastępca przewodniczącego: Andrzej OrczykowskiCzłonkowie:Leszek Ganowicz – Polski Związek Inżynierówi Techników BudownictwaTadeusz Malinowski – StowarzyszenieElektryków PolskichBogdan Mizieliński – Polskie ZrzeszenieInżynierów i Techników SanitarnychKsawery Krassowski – Stowarzyszenie Inżynierówi Techników Komunikacji RPPiotr Rychlewski – Związek Mostowców RPTadeusz Sieradz – Stowarzyszenie Inżynierówi Techników Wodnych i MelioracyjnychWłodzimierz Cichy – Polski Komitet GeotechnikiStanisław Szafran – Stowarzyszenie Naukowo--Techniczne Inżynierów i Techników PrzemysłuNaftowego i GazowniczegoJerzy Gumiński – Stowarzyszenie Inżynierów6Nakład: 120 370 egz.Następny numer ukaże się: 10.11.2012 r.Publikowane w „IB” artykuły prezentują stanowiska, opinie i poglądy ich Autorów.Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji tekstów i zmiany tytułów.i Techników Przemysłu Materiałów BudowlanychPrzedruki i wykorzystanie opublikowanych materiałów może odbywać sięINŻYNIER BUDOWNICTWAza zgodą redakcji. Materiałów niezamówionych redakcja nie zwraca.Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczanych reklam.

ZAREZERWUJTERMINsamorząd zawodowyTIWSV Międzynarodowe TargiInfrastruktury Wodno-Ściekowej,Odwodnień i MelioracjiTermin: 10–12.10.2012Miejsce: KielceKontakt: tel. 41 365 12 94www.targikielce.plZ okazjiDnia Budowlanychwiele satysfakcji z wykonywanej pracy,RENEXPO® PolandMiędzynarodowe Targi EnergiiOdnawialnej i EfektywnościEnergetycznejTermin: 17–18.10.2012Miejsce: WarszawaKontakt: tel. 22 266 02 16www.renexpo-warsaw.comInfrastruktura 2012Międzynarodowe Targi InfrastrukturyMiejskiej i Drogowejw tym m.in. Salon Maszyn Budowlanych,Salon KolejowyTermin: 23–25.10.2012Miejsce: WarszawaKontakt: tel. 22 529 39 00/50www.mttargi.plmniej problemówprzy realizacji zadań zawodowychoraz dużo osobistego szczęściażyczy redakcjaHPS – Międzynarodowe TargiHydrauliki, Pneumatyki, Sterowaniai NapędówTermin: 23–25.10.2012Miejsce: KatowiceKontakt: tel. 32 728 15 06http://www.hps.fairexpo.pl/contact.phpV Konferencja Naukowo-Techniczna„Inżynieria elektrycznaw budownictwie”Termin: 25.10.2012Miejsce: KrakówKontakt: tel. 12 422 58 04www.sep.krakow.plCykl seminariów „Energooszczędnebudownictwo drewniane– budownictwem 21 wieku”© Vladimir Mucibabic, Kasia Biel - Fotolia.compaździernik 12 [99]Termin: 10.10 – Białystok24.10 – Rzeszów7.11 – Wrocław21.11. 2012 – SzczecinKontakt: tel. 507 845 866www.domydrewniane.orgSeminarium „Inwestycja jako torprzeszkód – jak go skuteczniepokonać?”Termin: 8–9.11.2012Miejsce: Serock k. WarszawyKontakt: tel. 784 488 416www.b-act.com.pl7

samorząd zawodowyFot. Paweł BaldwinTradycyjnie we wrześniu obchodziliśmyDzień Budowlanych, który dla nas, inżynierówbudownictwa, ma szczególne znaczenie.Niektóre z izb połączyły Dzień BudowlanychCzęsto, aby zaoszczędzić pieniądze, próbujemy radzić sobie z naprawami instalacjielektrycznej na własną rękę. Lepiej jednak dmuchać na zimne niż ryzykowaćporażeniem prądem czy pożarem. Dlatego też wszystkie poważniejsze praceelektryczne należy zlecać wykwalifikowanym elektrykom. Jeśli jednak posiadaszodpowiednie doświadczenie, znasz plan swojej instalacji elektrycznej i zdecy-z uroczystościami związanymi z jubileuszemZrozumieć instalację elektryczną w twoim domu10-lecia działalności naszego samorządu zawodowego,codziennym nadając życiu. im Oglądając podniosły telewizję, charakter.ładując telefon komórkowyElektryczność bez wątpienia odgrywa kluczową rolę w naszymczy wreszcie włączając światło w pokoju – w każdym z tych przypadkówUczestniczący polegamy w obchodach na instalacji elektrycznej, goście często znajdującej podkreślalidobrąsię w naszym domu.Instalacjai efektywnąelektrycznawspółpracę– jak to działaz naszymsamorządem i jego duży wpływ na rozwój danegoregionu oraz kraju, a także otwartość naproblemy środowiska, co przekłada się bezpośredniona postrzeganie zawodu inżyniera budownictwa przez społeczeństwo.Dzień Budowlanych pozwala na docenienie naszego trudu oraz zaangażowania w życie gospodarcze,umożliwia dokonanie podsumowań i wyznaczenie planów na przyszłość. Zwracamy uwagę na potrzebęzmian przepisów mających wpływ na proces inwestycyjny, w pierwszej kolejności Prawa budowlanego orazUstawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Prawa zamówień publicznych i Prawa ochronyśrodowiska. Przedłożyliśmy uwagi naszego środowiska oraz propozycje zmian związane z projektem ustawyPrawo budowlane, Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustawdo Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. Dyskutowaliśmy porażeniem prądem. także o sytuacji w budownictwie,kondycji firm i warunkach pracy członków naszego samorządu.PraceW czasieelektrycznerozmów– czyprzewijałybrać się za niesięsamemuwątkidotyczące stabilności zatrudnienia, rozwoju zawodowego, obaw o rynek pracy i płynność finansową firmbudowlanych, zwłaszcza że aktualna sytuacja ekonomiczna nie jest dobra dla branży budowlanej.Tegoroczne centralne uroczystości Dnia Budowlanych zorganizowane przez Związek Zawodowy Budowlaniz udziałem Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa odbyły się 28 września i były spotkaniem dużegodujesz się na jakieś drobne naprawy elektryczne, zawsze pamiętaj, aby:grona osób związanych z budownictwem. Opinie wyrażane przez uczestników cznika lub spotkania przełączenie wyłącznika potwierdziły automatycznego obawy w skrzynce elektrycznej;naszego środowiska.Przed branżą budowlaną, w związku ze zmieniającą się sytuacją gospodarczą, stoi wiele nowych wyzwań■ upewnić się, że nie stoisz na mokrej podłodze.i decyzji. Uważam, że lata doświadczeń kadry inżynierskiej pozwolą nam przejść przez ten niełatwy okres.T ł u m a c z e n i eDomowy system instalacji elektrycznej składa się z wielu elementów, jednakszczególne znaczenie mają dwa z nich: licznik energii elektrycznej oraz skrzynkaelektryczna. Licznik służy przede wszystkim naszemu dostawcy energii, którydokonuje na jego podstawie pomiaru zużycia energii elektrycznej. Po tymjak prąd przechodzi przez miernik, trafia do skrzynki elektrycznej, skąd, porozgałęzieniu, doprowadzany jest do wszelkich urządzeń elektrycznych, obwodówoświetleniowych, kontaktów i gniazd w całym domu. Skrzynki elektrycznewyposażone są w narzędzia, które, w razie awarii instalacji elektrycznej,spowodują odłączenie zasilania poszczególnych obwodów. Należą do nich bezpiecznikioraz automatyczne wyłączniki. Te drugie można ponownie włączyć pousunięciu uszkodzenia. Z kolei, w przypadku przepalenia bezpiecznika, należygo odkręcić i wyrzucić. Niemniej jednak zarówno bezpieczniki, jak i wyłącznikinadmiarowo-prądowe chronią przewody przed przegrzaniem czy pożarem. Dodatkowo,instalacja elektryczna powinna być połączona przewodem z ziemią(uziemienie), co w razie zwarcia lub przeciążenia pozwoli zabezpieczyć samąinstalację oraz wszelkie urządzenia w domu, a także zapewni ochronę przed■ odłączyć zasilanie obwodów instalacji elektrycznej poprzez wykręcenie bezpie-■ zanim dotkniesz przewodów, sprawdzić, czy nie ma w nich już żadnegonapięcia;■ wyłączyć z sieci wszelkie urządzenia elektryczne, które planujesz naprawić;Generalnie warto uświadomić sobie, że samodzielne majsterkowanie przypracach elektrycznych wymaga dokładnego planowania i przygotowania.W przeciwnym razie popełnione przez nas błędy mogą być kosztownei wpędzić nas w poważne kłopoty.Andrzej Roch DobruckiPrezesPolskiej Izby Inżynierów Budownictwa8INŻYNIER BUDOWNICTWA

samorząd zawodowyObradowała Krajowa Rada PIIBUrszula Kieller-Zawisza5 września br. obradowała KrajowaRada PIIB. Dyskutowano m.in. o pomocyprawnej dla członków samorząduzawodowego inżynierów budownictwaoraz przeprowadzaniu przezKrajową i Okręgowe Komisje Rewizyjnekontroli organów krajowych orazokręgowych PIIB.Obrady prowadził Andrzej Roch Dobrucki,prezes KR PIIB. Po przyjęciu porządkuspotkania oraz protokołu z poprzedniegoposiedzenia dyskutowanoo pomocy prawnej dla członków PIIB.Propozycję pisma dotyczącego zakresutakiej pomocy przedstawił RyszardDobrowolski, sekretarz Krajowej RadyPIIB. W czasie dyskusji podkreślano,że pomoc prawna powinna dotyczyćwyłącznie spraw związanych z wykonywaniemsamodzielnych funkcji technicznychw budownictwie. Uczestnicyobrad zaakceptowali propozycję pismaokreślającego zakres pomocy prawnej.Krystyna Korniak-FigaMarian PłacheckiNastępnie zapoznano się z projektemuchwały w sprawie Instrukcji przeprowadzaniaprzez Krajową i OkręgoweKomisje Rewizyjne kontroli organówkrajowych i okręgowych PIIB. TadeuszDurak, przewodniczący Krajowej KomisjiRewizyjnej, odpowiadał na padającez sali pytania oraz wyjaśniał wątpliwości.Uczestnicy posiedzenia postanowilijednak, że autorzy propozycji uchwałyInstrukcji przeprowadzania przez Krajowąi Okręgowe Komisje Rewizyjnekontroli organów krajowych i okręgowychPIIB muszą uwzględnić zgłoszonew czasie dyskusji poprawki oraz uwagi.Poprawiona uchwała zostanie przedstawionana następnym posiedzeniuKrajowej Rady.Gilbert Okulicz-Kozaryn, przewodniczącyKrajowego Sądu Dyscyplinarnego,zapoznał zebranych z uchwałą dotyczącątrybu postępowania RzecznikówOdpowiedzialności Zawodowej i SądówDyscyplinarnych w postępowaniachprowadzonych przez te organy.Została ona w całości zaakceptowanaprzez członków Krajowej Rady.Potem uczestnicy obrad zapoznali sięz realizacją budżetu za siedem miesięcy,którą omówił Piotr Korczak, zastępcaskarbnika KR. Krajowa Rada podjęłatakże dwie uchwały dotyczące nadaniaodznak honorowych PIIB członkomnaszego samorządu. Przyjęto także terminarzposiedzeń Prezydium KrajowejRady i Krajowej Rady PIIB w I półroczu2013 r.Andrzej R. Dobrucki i AndrzejOrczykowski, dyrektor Krajowego BiuraPIIB, zapoznali zebranych z przygotowaniamido Jubileuszowego ZjazduPIIB, związanego z 10. rocznicą powstaniasamorządu zawodowego inżynierówbudownictwa, który zostałzaplanowany na 11 października br.W posiedzeniu wzięła także udziałMonika Majewska z MinisterstwaTransportu, Budownictwa i GospodarkiMorskiej.październik 12 [99]9

samorząd zawodowyKompendium wiedzy o odpowiedzialnościcywilnej zawodowej inżyniera budownictwa i jej ubezpieczeniu – cz. IIAnna Sikorska-Nowikgłówny specjalista w BiurzeUbezpieczeń Odpowiedzialności CywilnejSTU Ergo Hestia S.A.Jaki jest cel ubezpieczeniaodpowiedzialności cywilneji na czym polega obowiązkoweubezpieczenie OC inżynierabudownictwa?Inżynier, który wyrządził drugiemuszkodę, jest zobowiązany do jej naprawieniaw pełnej wysokości. Naprawienieszkody pociąga za sobą dla sprawcykonsekwencje finansowe. Są one tymdotkliwsze, że rośnie świadomość roszczeniowaspołeczeństwa, zaś sądy zasądzającoraz wyższe odszkodowania.Rośnie zatem potrzeba ubezpieczeniaodpowiedzialności cywilnej.W przypadku wyrządzenia szkody toUbezpieczyciel weźmie na siebie obowiązekjej naprawienia. Zgodnie z aktualnymiprzepisami prawa inżynierbudownictwa (obok przedstawicieliinnych grup zawodowych – pośrednikóww obrocie nieruchomościami,brokerów, doradców podatkowych,zarządców nieruchomości) nie tylkomoże zawrzeć ubezpieczenie odpowiedzialnościcywilnej, ale ma takiobowiązek. Obowiązek ten wynikaz art. 6 ust. 2 Ustawy z dnia 15grudnia 2000 r. o samorządach zawodowycharchitektów, inżynierówbudownictwa (…). Zgodnie z tymprzepisem członek izby samorząduzawodowego podlega ubezpieczeniuod odpowiedzialności cywilnejza szkody, które mogą wyniknąćw związku z wykonywaniem samodzielnychfunkcji technicznychw budownictwie. Zatem obowiązekubezpieczenia dotyczy wyłącznie tzw.samodzielnych technicznych funkcjiw budownictwie, w pozostałymzaś zakresie wykonywanych przezsiebie czynności inżynier może sięubezpieczyć dobrowolnie. Ustęp 3wspomnianego wyżej artykułu stanowi,że właściwy minister określiw swoim rozporządzeniu szczegółowyzakres ubezpieczenia obowiązkowego,termin powstania obowiązkuubezpieczenia oraz minimalną sumęgwarancyjną. Na podstawie tegoprzepisu Minister Finansów wydałRozporządzenie z dnia 11 grudnia2003 r. w sprawie obowiązkowegoubezpieczenia odpowiedzialności cywilnejarchitektów oraz inżynierówbudownictwa. Ubezpieczyciel, któryzawiera z inżynierem umowę obowiązkowegoubezpieczenia OC, jestzwiązany treścią tego rozporządzeniai nie może w żaden sposób pogorszyćjego warunków (np. poprzezrozszerzenie listy wyłączeń z ochronyalbo ustanowienie udziału własnegoUbezpieczonego w szkodzie). Jakązatem ochronę daje Ubezpieczonemuobowiązkowe ubezpieczenieOC? Zakres przedmiotowy ubezpieczeniaokreślony jest w par. 2ust. 1 rozporządzenia, zgodnie z którymubezpieczeniem objęta jest odpowiedzialnośćcywilna inżynierabudownictwa za szkody wyrządzonew następstwie działania i zaniechaniaUbezpieczonego w okresie trwaniaochrony ubezpieczeniowej, w związkuz wykonywaniem samodzielnychtechnicznych funkcji w budownictwiew zakresie posiadanych uprawnieńbudowlanych. W tym sformułowaniuzawiera się kilka ważnych kwestii,które po kolei omówię.Pierwszy człon stanowi, że ubezpieczeniemoże się uruchomić tylkow przypadku, jeśli inżynier ponosiodpowiedzialność cywilną za szkodę(przesłanki odpowiedzialności cywilnejzostały omówione wcześniej). Jeśliodpowiedzialność cywilna zgodniez przepisami prawa nie zachodzi, ubezpieczenieodpowiedzialności cywilnejnigdy nie zadziała.Dalej, jeśli odpowiedzialność cywilnazachodzi, musi ona dotyczyć szkód,które wynikają z pełnienia przez inżynieratzw. samodzielnych technicznychfunkcji w budownictwie w zakresieposiadanych uprawnień budowlanych.Aby wyjaśnić pojęcie samodzielnychtechnicznych funkcji w budownictwie,należy odwołać się do ustawy – Prawobudowlane, której art. 12 ust. 1 stanowi,że za samodzielną technicznąfunkcję w budownictwie uważa siędziałalność związaną z koniecznościąfachowej oceny zjawisk technicznychoraz samodzielnego rozwiązania zagadnieńarchitektonicznych, technicznychoraz techniczno-organizacyjnych,obejmującą:■ projektowanie, sprawdzanie projektówarchitektoniczno-budowlanych,sprawowanie nadzoru autorskiego,■ kierowanie budową lub innymi robotamibudowlanymi,■ wykonywanie nadzoru inwestorskiego,■ sprawowanie kontroli technicznej,■ rzeczoznawstwo budowlane.Skoro jednak inżynier ponosi odpowiedzialnośćcywilną, a szkoda wyrządzonaprzez niego osobie trzeciejwynika z pełnienia samodzielnych10INŻYNIER BUDOWNICTWA

samorząd zawodowytechnicznych funkcji w budownictwie,to Ubezpieczyciel musi wypłacićodszkodowanie, chyba że mieści sięona na liście wymienionych w rozporządzeniuwyłączeń (art. 2 ust. 2 pkt.1–7). Lista tych wyłączeń jest zamkniętai obejmuje:■ szkody wyrządzone przez ubezpieczonegoosobom fizycznym zatrudnionymna podstawie umowyo pracę lub wykonującym roboty napodstawie umowy prawa cywilnego,powstałe w związku ze świadczeniempracy, robót i usług na rzecz Ubezpieczonego;■ szkody powstałe po skreśleniu z listyczłonków izby, a także w okresie zawieszeniaw prawach członka izby,chyba że szkoda jest następstwemwykonywania samodzielnych technicznychfunkcji w budownictwieprzed skreśleniem lub zawieszeniem;■ szkody wynikłe z przekroczenia ustalonychkosztów;■ szkody polegające na zapłacie karumownych;■ szkody wyrządzone w następstwie naruszeniapraw autorskich, patentów;■ szkody powstałe w wyniku normalnegozużycia lub wadliwej eksploatacjiobiektów budowlanych;■ szkody powstałe wskutek działańwojennych, stanu wojennego, rozruchów,zamieszek, a także aktówterroru.Dodatkowo Ustawa z dnia 22 maja2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,Ubezpieczeniowym FunduszuGwarancyjnym i Polskim BiurzeUbezpieczycieli Komunikacyjnych rozszerzalistę tych wyłączeń o szkodywyrządzone z winy umyślnej. Odnośnieszkód wyrządzonych w następstwietzw. rażącego niedbalstwa,zgodnie z powyższą ustawą istniejeochrona ubezpieczeniowa, natomiastdaje ona prawo Ubezpieczycielowido dochodzenia regresu od inżynieraz tego tytułu.Ramy czasowe ubezpieczenia obowiązkowegookreśla zawarte w art. 2ust. 1 rozporządzenia sformułowanie,że zakresem ubezpieczenia objęte sąszkody będące następstwem działaniai zaniechania Ubezpieczonegow okresie ubezpieczenia. Liczy się zatem,aby do błędu inżyniera doszłow okresie ubezpieczenia. Z punktuwidzenia ochrony ubezpieczeniowejnie ma zaś znaczenia, kiedy doszłodo szkody i kiedy zostało zgłoszoneroszczenie z tego tytułu (z zastrzeżeniemoczywiście ustawowych terminówprzedawnienia roszczeń).Ubezpieczyciel zgodnie z rozporządzeniemodpowiada tak długo, jakdługo można przypisać odpowiedzialnośćcywilną Ubezpieczonemu– inżynierowi.Zgodnie z rozporządzeniem Ubezpieczonymusi zawrzeć ubezpieczeniena sumę gwarancyjną minimum50 000 euro, zaś obowiązek zawarciaubezpieczenia musi spełnić w terminie30 dni, licząc od dnia, kiedyzostał wpisany na listę członków izbyinżynierów.Jakie ubezpieczenia i w jakimzakresie oferuje inżynieromErgo Hestia w ramachzawartej Generalnej UmowyUbezpieczenia OdpowiedzialnościCywilnej InżynierówBudownictwa?W ramach Umowy Generalnej ErgoHestia proponuje członkom PIIB kilkarodzajów ubezpieczenia odpowiedzialnościcywilnej.Pierwsze z nich to ubezpieczenieobowiązkowe (zwane w umowiepodstawowym) na warunkach rozporządzeniaministra finansów na sumęgwarancyjną minimalną w nim określoną,czyli 50 000 euro. Jego zakresjest tożsamy z rozporządzeniem, ponieważ,jak wcześniej wspomniałam,Ubezpieczyciel nie może wprowadzaćtutaj żadnych ograniczeń zakresowych.Może natomiast poprawić sytuacjęUbezpieczonego, rezygnującz pewnych wyłączeń. I tak Ergo Hestiazniosła pewne wyłączenia z zakresuochrony, a są to:■ szkody wyrządzone przez Ubezpieczonegoosobom zatrudnionym napodstawie umowy o pracę/umowycywilnoprawnej,■ szkody powstałe wskutek działań wojennych.Ponadto Ergo Hestia zrezygnowałaz przysługującego jej prawa regresu,w przypadku gdy Ubezpieczony dopuściłsię szkody w wyniku rażącego niedbalstwa.W ramach obowiązującej UmowyGeneralnej osoby objęte ubezpieczeniemobowiązkowym otrzymujądodatkowo i bezpłatnie od Ubezpieczycielaochronę w zakresie odpowiedzialnościcywilnej w życiu prywatnymi kosztów ochrony prawnej.W ramach ubezpieczenia OC w życiuprywatnym Ubezpieczyciel obejmujeochroną odpowiedzialność cywilnąUbezpieczonego, jaką ponosi on zgodniez prawem w związku ze swoją sferąprywatną – posiadaniem mieszkania,zwierząt, uprawianiem sportów itp.Ubezpieczenie ochrony prawnej pokrywakoszty pomocy prawnej (np. adwokata)oraz koszty sądowe w sytuacji,gdy Ubezpieczony inżynier w związkuz wykonywaniem czynności zawodowychzostanie pozwany/oskarżonyi będzie musiał ponieść te koszty w celuobrony swoich praw przed sądem.W ramach umowy generalnej funkcjonująponadto trzy ubezpieczenia fakultatywne,które ubezpieczony możezawrzeć za opłatą dodatkowej składki,jeśli w swoim odczuciu takiej ochronypotrzebuje.Pierwsze z nich to ubezpieczenienadwyżkowe ponad ubezpieczenieobowiązkowe zgodne z rozporządzeniem.Jego zakres jest tożsamyz treścią rozporządzenia, zaś jedynąróżnicę stanowi możliwość jego zawarciana sumę wyższą niż minimalnaw podstawowym ubezpieczeniuobowiązkowym, czyli 50 000 euro.Inżynier może sobie wybrać sumęgwarancyjną z kilku opcji, zaś cena zatakie ubezpieczenie uzależniona jestod wybranej opcji sumy.październik 12 [99]11

samorząd zawodowyZa opłatą dodatkowej składki inżyniermoże też zawrzeć ubezpieczenie obowiązkowearchitekta (na podstawieRozporządzenia Ministra Finansówz dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawieobowiązkowego ubezpieczeniaOC architektów oraz inżynierówbudownictwa) lub osób sporządzającychświadectwa energetyczne budynku(na podstawie RozporządzeniaMinistra Finansów z dnia 28 grudnia2009 r. w sprawie obowiązkowegoubezpieczenia odpowiedzialności cywilnejosoby sporządzającej świadectwacharakterystyki energetycznej budynku),o ile wykonuje takie czynnościw ramach swoich zawodowych zadań.Kilka wskazówek praktycznychKażdy członek Polskiej Izby InżynierówBudownictwa zgłoszonyUbezpieczycielowi przez izbę objętyjest automatycznie obowiązkowymubezpieczeniem OC podstawowym(na sumę gwarancyjną minimalną50 000 euro) oraz ubezpieczeniemOC w życiu prywatnym i ubezpieczeniemkosztów pomocy prawnejw ramach Umowy Generalnej, zawartejprzez PIIB ze STU Ergo Hestia.Może on zawrzeć także, za opłatąskładki dodatkowej, ubezpieczenieobowiązkowe OC nadwyżkowe orazobowiązkowe ubezpieczenie OC architektai certyfikatora energetycznego,jednak w tym celu musi wypełnićosobny wniosek o zawarcie takiegoubezpieczenia. W przypadku wystąpieniaszkody Ubezpieczony musizawiadomić o niej Ubezpieczycielaw ciągu 14 dni od uzyskania wiadomościo roszczeniu, które może skutkowaćodpowiedzialnością cywilnąUbezpieczonego. Zgłoszenia szkóddokonuje się telefonicznie na infolinięUbezpieczyciela: 801 107 107,mailem: poczta@ergohestia.pl,faksem: 58 555 60 01 lub pisemnie:Biuro Likwidacji Szkód STU ErgoHestia S.A., ul. Hestii 1, 80-371 Sopot.Streszczenie informacji odnośnieubezpieczeń dostępnych w ramachUmowy Generalnej, tekst UmowyGeneralnej oraz wzory wnioskówdostępne są na stronie internetowejPolskiej Izby Inżynierów Budownictwaw zakładce „Ubezpieczenia”.Dodatkowo uruchomiliśmy adresocinzyniera@ergohestia.pl, pod którymnasi pracownicy odpowiadają nawszelkie pytania dotyczące ubezpieczeniaOC, zarówno jego zakresu, jaki kwestii zgłaszania szkód. ZachęcamPaństwa do kontaktu z Ergo Hestią.Bibliografia:1. Leszek Nowakowski, Ubezpieczenie OC2. Wojciech Siuda, Elementy prawa dlaekonomistów3. Witold Czachórski, Zobowiązania. Zaryswykładu4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodekscywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93z późn. zm.)5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodekspracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141z późn. zm.)6. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniachobowiązkowych, UbezpieczeniowymFunduszu Gwarancyjnymi Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych(Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1152z późn. zm.)7. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowegoubezpieczenia odpowiedzialnościcywilnej architektów oraz inżynierówbudownictwa (Dz.U. 2003 nr 220poz. 2174)8. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządachzawodowych architektów, inżynierówbudownictwa oraz urbanistów(Dz.U. 2001 nr 5 poz. 42 z późn. zm.)9. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawobudowlane (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414z późn. zm.)krótkoPrzełom w polskiej energetyce jądrowej5 września br., podczas Forum Ekonomicznego w Krynicy, PGE Polska GrupaEnergetyczna SA, KGHM Polska Miedź SA, Tauron Polska Energia SA oraz EneaSA podpisały list intencyjny w sprawie nabycia udziałów w PGE EJ 1 sp. z o.o.Jest to spółka celowa, która odpowiada za bezpośrednie przygotowaniebudowy i eksploatację pierwszej polskiej elektrowni jądrowej. Tym samymnajwiększe polskie przedsiębiorstwa sektora energetyki zdecydowały o zamiarzewspółpracy na rzecz kluczowego projektu dla polskiej gospodarki.Umowa ma regulować prawa i obowiązki każdej ze stron przy założeniu, że PGEbędzie pełnić rolę wiodącą w procesie inwestycyjnym. Firma rozpoczęła już pracezwiązane z przygotowaniem budowy, w tym dotyczące rozpoznania i zapewnieniastandardów, w jakich prowadzone są inwestycje jądrowe na świecie.Według planów rządowych PGE ma wybudować w Polsce dwie elektrowniejądrowe o łącznej mocy ok. 6000 MW. Jest to projekt unikatowy w skali europejskiej,bo zakłada budowę siłowni jądrowej od podstaw, w miejscu o potencjaleturystycznym – możliwe lokalizacje to miejscowości Gąski i Choczewonad Bałtykiem lub Żarnowiec, znajdujący się również w bliskiej odległości odmorza. Uruchomienie pierwszego bloku energetycznego ma nastąpić w latach2022–23.INŻYNIER BUDOWNICTWA12

Halina Wasilczuksekretarz Komisji Ustawicznego Doskonalenia ZawodowegoW-MOIIBFot. Piotr Juraniecsamorząd zawodowyWycieczka techniczna Warmińsko--Mazurskiej OIIB Kanałem Elbląskim59-osobowa grupa członków Warmińsko-MazurskiejOkręgowej IzbyInżynierów Budownictwa z rejonówOlsztyna, Ostródy, Giżycka i Elbląga25.08. br. przeprawiła się trasą KanałuElbląskiego na odcinku Buczyniec– Elbląg. Cel wyprawy – integracja, aktywnywypoczynek i poznanie mechanizmówfunkcjonowania tego niezwykłego,unikatowego w skali światowejdzieła hydrotechnicznego.Niewiele jest w Polsce zabytkówtechniki tak znanych i popularnych.Co najważniejsze, pomimo upływu140 już lat od momentu uruchomieniakanału, jest on nadal sprawny.Kanał Elbląski jest najdłuższym kanałemżeglownym w Polsce. Jegodługość wynosi 151,6 km. Jest zabytkiemo randze światowej. Wszystkieobiekty związane z kanałem zostałyprzemyślnie zaprojektowane tak, bycałość działała bez zarzutu w długimokresie. Funkcjonujący dziś system,w którym nie dokonuje się ingerencjikonstruktorskich, a jedynie wymieniaelementy wyeksploatowane na nowe,wykonywane ściśle według historycznychmodeli, dowodzi geniuszu autora.Zasada działania elementów najbardziejspektakularnych, jak pochylnie,została wypracowana przez JacobaSteenkego podczas wizyt na KanaleMorrisa (USA) i na podstawie jegodotychczasowej wiedzy oraz dostosowanado lokalnych warunków. Roz-wiązania techniczne Kanału Morrisazostały zaadaptowane dla Kanału Elbląskiego,ale poprzez wprowadzeniewielu zmian stały się modelowym dlaświatowego budownictwa hydrotechnicznegoukładem pochylni z grzbietamigórnymi. System ten był wyjątkowowodooszczędny. Realizacja pomysłuzapewniła autorowi miejsce w historiitechniki, a kanałowi – w grupie najwybitniejszychdzieł XIX-wiecznegobudownictwa wodnego. PochylnieKanału Elbląskiego stały się modelowymprzykładem pochylni podłużnej.Już w chwili uruchomienia kanałudoceniono zastosowane rozwiązania,a we wszystkich podręcznikach budownictwawodnego od połowy XIXi w XX w. omawiane były pochylniekanału.Kanał Elbląski, który stanowi największąatrakcję turystyczną obszaru,łączy jezioro Druzno z Drwęcą orazz jeziorem Jeziorak. Przy budowie wykorzystanojeziora leżące na różnychwysokościach. Różnica poziomówsięga 100 m. W skład drogi wodnejkanału wchodzą różne elementy będąceczęścią systemu, jak: pochylnie,śluzy, jazy, wrota ochronne (bezpieczeństwa,przeciwpowodziowe).Osobliwością na skalę europejskąi największą atrakcją jest zespół pięciupochylni, po których przetaczasię statki na specjalnych platformachustawionych na szynach. Zastosowanew tym celu szynowe urządzeniawyciągowe napędzane są mechaniczniesiłą przepływu wody.Szlak ten umożliwia niezwykłą podróżpo świecie XIX-wiecznej techniki.Obiekty hydrotechniczne stanowią wyjątkowąatrakcję nie tylko dla inżynierówi techników budownictwa.październik 12 [99]13

moim zdaniemBraki projektowe i niewłaściwe użytkowaniejako przyczyny usterek budowlanychdr inż. Jan Czupajłłorzeczoznawca budowlanyWykonanie technicznie błędne, ale zgodne z projektem nie jestusterką, wykonanie technicznie poprawne, ale niezgodnez projektem jest zaś usterką.Po uzyskaniu uprawnień budowlanychwyjechałem z kraju i od 25 lat pracujęna stałe w firmie wykonawczejw Niemczech. W tym czasie zrealizowałemwiele różnorodnych obiektów.Większość z nich pod klucz. Po przekazaniuobiektu użytkownikowi byłemodpowiedzialny za obsługę gwarancyjnątrwającą zwykle pięć lat. W 2011 r.zostałem oddelegowany do Polski jakokierownik robót wykończeniowychoraz odpowiedzialny za obsługę gwarancyjnąze strony generalnego wykonawcyna budowie Stadionu Miejskiegowe Wrocławiu. Chcę podzielić sięuwagami z tego okresu.Prawo budowlane zobowiązuje wykonawcędo realizacji obiektów ściślez dokumentacją projektową. Detaliwykonawczych w dokumentacji budowlanejczęsto brak lub ograniczająsię one do cytowania standardowychlub systemowych rozwiązań.W razie niekompletności rysunkówdetali oznacza to pozostawieniedecyzji o sposobieich wykonania firmie wykonawczej.Szczegółowa instrukcja użytkowaniai pielęgnacji konieczna jest nie tylko dlaurządzeń i instalacji technicznych, leczrównież dla elementów budowli. Niedostateczniepoinformowany użytkownikmoże spowodować liczne usterki i nieodwracalneszkody w poprawnie zaprojektowanymi wykonanym obiekcie.W niniejszym artykule podam przykładybraków projektowych i wynikającychz tego konsekwencji dla wykonawstwaoraz szkód powstałych na skutek niewłaściwegoużytkowania obiektów.Bezkrytyczna realizacja, pomimozgodności z projektem, doprowadzićmoże do poważnych usterek i szkód.Uczestnicy procesu budowlanegoi ich podstawoweobowiązkiWedług Prawa budowlanego uczestnikamiprocesu budowlanego są:inwestor – którego obowiązkiem jestzapewnienie opracowania projektubudowlanego oraz stosownie do potrzebinnych projektów;projektant – którego obowiązkiemjest opracowanie projektu zgodniez wieloma ustaleniami, przepisamioraz z zasadami wiedzy technicznej;inspektor nadzoru inwestorskiego– którego obowiązkiem jest reprezentowanieinwestora na budowie przezsprawowanie kontroli zgodności jejrealizacji z projektem i pozwoleniemna budowę, przepisami oraz zasadamiwiedzy technicznej;kierownik budowy – który ma zorganizowaći zapewnić wykonanie budowyzgodnie z projektem oraz z obowiązującymiprzepisami.Rozporządzenie Ministra Infrastrukturyw sprawie szczegółowego zakresui formy projektu budowlanego w rozdziale1 par. 1 nie ogranicza zakresuopracowań projektowych na potrzebyzwiązane z wykonywaniem robótbudowlanych. Natomiast według art.20 ust. 3 Prawa budowlanego obowiązkiemprojektanta jest wyjaśnieniewątpliwości dotyczących projektu i zawartychw nim rozwiązań.Podstawy wykonania prac budowlanychsą zawarte w rozporządzeniu MIw sprawie warunków technicznych,jakim powinny odpowiadać budynkii ich usytuowanie. Zgodnie z par. 44[2] budynek powinien być zaprojektowanyi wykonany w sposób odpowiadającywymaganiom wynikającymz jego usytuowania i przeznaczenia.Podsumowując przytoczony stanprawny – podstawą wykonania pracbudowlanych jest projekt. Wynikaz tego wiodąca rola i szczególna odpowiedzialnośćprojektanta za wykonanieprojektu oraz uzupełniania gow razie potrzeby, tak aby wykonanierobót było możliwie wolne od ustereki zgodne z zasadami wiedzy technicznej.Odpowiedzialność związanaz dotrzymaniem powyższego spoczywanatomiast głównie na inwestorzei jego inspektorach nadzoru. W realizacjiobiektów budownictwaogólnego pod klucz bierzeudział ok. 40 branż budowlanych.Ich bezusterkowarealizacja wymaga ugruntowanejwiedzy teoretycznejoraz posiadania doświadczenia przezwszystkich uczestników procesu budowlanego.Wykonawca nie występuje w Prawiebudowlanym, czyli teoretycznienie jest uczestnikiem procesubudowlanego.Projekt – wymaganiai rzeczywistośćBudynek powinien być zaprojektowanyi wykonany tak, aby spełniał wymaganiawynikające z jego przeznaczenia.14INŻYNIER BUDOWNICTWA

moim zdaniemChciałbym na przykładzie działaniawilgoci oraz hałasu – dwóch istotnychpowodów usterek wykonawczych– zwrócić uwagę na częste braki projektowei możliwe wynikające z tegousterkowe wykonania.Moim zdaniem najczęściej występującympowodem usterek budowlanychjest woda opadowai wilgoć. Zgodnie z par. 315 warunkówtechnicznych [2] budynekpowinien być zaprojektowanyi wykonany w taki sposób, abyopady atmosferyczne, wodaw gruncie i na jego powierzchni,woda użytkowa w budynkuoraz para wodna w powietrzunie powodowały w nim zagrożeniazdrowia i higieny jego użytkowników.Kolejną istotną usterką jest problemzwiązany z hałasem i przenikaniemdźwięków. Moim zdaniempoświęca mu się zbyt mało uwagi.Zgodnie z par. 323 warunków technicznych[2] budynek i urządzeniaz nim związane powinny być zaprojektowanei wykonane w taki sposób,aby poziom hałasu, na który będąnarażeni jego użytkownicy lub osobyznajdujące się w ich sąsiedztwie, niestanowił zagrożenia dla ich zdrowia,a także umożliwiał im pracę, odpoczyneki sen w zadowalających warunkach.Zgodnie z par. 326 ust. 3warunków technicznych [2] prowadzonew budynku przewody i kanałyinstalacyjne nie mogą powodowaćpogorszenia izolacyjności akustycznejmiędzy pomieszczeniami poniżejwartości wymaganych normą.Do spełnienia tych wymagań koniecznejest opracowanie projektowe, któremusi być sporządzone tak, aby wykonawcamógł bezbłędnie wykonaćprace, natomiast inspektor nadzorui kierownik budowy skontrolować wykonanietych prac w celu wykluczeniawystąpienia usterek.Ponieważ projekt budowlany służywłaściwie tylko uzyskaniu pozwoleniana budowę, powyższe zadaniemusi zatem podjąć i wypełnić projektwykonawczy. Zakres jego opracowanianie jest niestety wystarczającoprecyzyjnie określony. Zgodnie z wymogiemPrawa budowlanego musi onjednak być zgodny z zasadami wiedzytechnicznej. Obowiązkiem projektantajest wyjaśnienie wątpliwości dotyczącychprojektu i zawartych w nimrozwiązań.Niedostatecznie poinformowanyużytkownik może spowodować liczneusterki i nieodwracalne szkodyw poprawnie zaprojektowanymi wykonanym obiekcie.Szczegóły są często na pierwszy rzutoka zaprojektowane i opisane bardzoprecyzyjnie. Bazując na dwóch przykładach,uzasadnię powierzchownośćtakiego wrażenia. Bezkrytyczna realizacja,pomimo zgodności z projektem,doprowadzi do poważnych ustereki szkód mimo istnienia licznego i teoretyczniegodnego zaufania zespołusprawdzających.Rys. 1Przekrój warstw podłogi wejścia na poziomie terenuWilgoć – przyczyną większościusterek budowlanychW pierwszym przykładzie, jak na rys. 1,przedstawione zostały trzy istotne braki.Po pierwsze, przed drzwiami nie zaprojektowanoodwodnienia liniowego.Poziom terenu jest praktycznierówny z poziomem posadzekwewnątrz. Brak rynny od zewnątrzstwarza stałe zagrożenie wtargnięciawody do budynku. Dodatkowymelementem stwarzającymzagrożenie jest zachodniaorientacja elewacji. Tastrona jest stroną nawietrznąw razie występowania opadów.Również możliwośćzalegania śniegu powodujezagrożenie wystąpienia efektu wodynaporowej podczas jego topnienia.Posadzki wewnątrz są zaprojektowanejako parkiet. W razie wtargnięciawody jego trwałe uszkodzenie jest niedo uniknięcia.Po drugie, pod posadzką z parkietunie zaprojektowano skutecznejparoizolacji. Podana w opisiewarstw podbudowy folia budowlanapaździernik 12 [99]15

moim zdaniemnie gwarantuje zatrzymania transportuwilgoci z terenu pod posadzką.Projektant powinien podać koniecznąwartość oporu dyfuzyjnego dla paroizolacji.Podane wartości są całkowiciebłędne i dotyczą warstwy ocieplającej.Trwałe uszkodzenia parkietu z powodudopływu wilgoci z gruntu są w tymwypadku nieuniknione.Po trzecie, zaprojektowano nadwieszeniewarstwy jastrychu na konstrukcji,która nie gwarantuje stabilnościwarstw podłogowych. Elementemzawodnym jest tutaj przegubowysposób mocowania profilu stalowegooraz znikoma sztywność blachy podjastrychem. Trzeba podkreślić, że jestto wejście do budynku. Oprócz obciążeniaruchem pieszym należy sięliczyć z obciążeniem wózkami transportowymina rolkach, powodującychobciążenie punktowe. W konsekwencjiwystąpienie zarysowań lub pęknięćjastrychu jest nieuniknione. Warstwapodłogowa ulegnie wtedy równieżzarysowaniu.Wszystkie trzy podane wyżej błędnerozwiązania projektowe powodująistotne usterki. Do ich usunięciakonieczne będą kosztowne zmianyw już wykonanych kompletnychelementach.Po drugie, ścianka ustawiona jestna uniesionej podłodze technicznej.Uniesienie podłogi ma na celu umożliwieniedoprowadzenia instalacji dowpustów podłogowych. W tym systemiepowstaje możliwość przenikaniadźwięków między pomieszczeniamipo obu stronach przegrody przezsame wpusty oraz przewody instalacyjne.Wprawdzie istnieje technicznamożliwość wytłumienia skrzynekwpustowych, należy jednak pamiętaćo odpowiednim wytłumieniu przewodów/peszelijako możliwości przenikaniadźwięków. Być może prostszymi mniej kosztownym rozwiązaniembyłoby ustawienie ściany na stropie.Sytuując przegrodę z wymaganiamiakustycznymi na podniesionej podłodze,projektant powinien przynajmniejzamieścić stosowną technicznie uwagęna rysunku szczegółu wykonawczego.Po trzecie, w ściance z przestrzeniąwewnętrzną grubości 5 cm brak jestmożliwości prowadzenia instalacjioraz osadzania puszek elektrycznychbez realnego zagrożenia obniżenia jejizolacyjności akustycznej. Teoretyczniemożna zastosować płaskie puszki, któreumożliwią wykonanie osłon akustycznychw ścianie, uzupełniających brakspowodowany wycięciami w płytachgipsowo-kartonowych. Należy jednakrównież wykonać izolację samego przewodu/peszela.Konieczne są przynajmniejstosowne uwagi wykonawcze narysunku.Na rys. 2 pokazane zostały ponadtodwa mniej istotne braki. Jakobłąd wykonawczy należy traktowaćmocowanie płyt wkrętami do poziomegoprofilu podkonstrukcji ścianki.Dodatkowo przy takiej dokładnościrysunku szczegółu wykonawczegobrak listwy cokołowej posadzki sugeruje,że zgodnie z projektem nie powinnabyć ona wykonana. Natomiastzałożony brak listwy wymaga bardzostarannego wykonania styku/docięciaposadzki do ściany. Ze względówfunkcjonalnych listwa ma za zadanieochronę dołu ściany przed uszkodzeniamii zabrudzeniem. W przypadkuprzegrody akustycznej możepoprawić jej walory doizolowanieakustyczne miejsca jej styku z podłogą.Powyższe uwagi są mało istotnew porównaniu do wcześniej podanychtrzech istotnych usterek bądźbraków projektowych.Podsumowując, należy stwierdzić, żeistotne błędy projektowe powstająpomimo dotrzymywania obowiązującychprocedur.W skutecznej ochronie przedhałasem istotne są szczegółyW przykładzie drugim (rys. 2) występujątrzy istotne braki. Przedstawione narysunku rozwiązanie narzuca dla przegrodywymaganie tłumienia dźwiękówna poziomie minimum 53 dB.Po pierwsze, istotnym elementemtłumiącym w suchej zabudowie jestwypełnienie. Projektant podał dlawypełnienia ocieplenie. Wykonawcawbuduje najprawdopodobniej standardowąwełnę mineralną – materiało niewielkiej masie. Przy projektowanejgrubości 5 cm jego wartość tłumieniadźwięków jest znikoma. Ponadto wełnama tendencję do osiadania. Spowodujeto powstanie pustki w górnymzakończeniu ściany.Rys. 2Szczegół połączenia ścianki gipsowo-kartonowej do technicznej podłogi podniesionej16INŻYNIER BUDOWNICTWA

moim zdaniemOba przytoczone z dokumentacji wykonawczejdużego projektu rysunkizawierają istotne braki. Wykonaniezgodnie z taką dokumentacją spowodujepowstanie usterek. Usterkimają istotne znaczenie, ponieważich ewentualne usunięcie nie będziemożliwe bez wykonania bardzorozległych i kosztownych prac naprawczychczy wręcz kompletnegoremontu. Obydwa rysunki zostałysporządzone i sprawdzone przezdoświadczonych i uprawnionychprojektantów. W dalszym postępowaniuzostały zatwierdzone do wykonaniaprzez inspektorów nadzoruinwestorskiego, oczywiście równieżz uprawnieniami budowlanymi.W opisanym przykładzie inwestorjest firmą profesjonalną i ma w swoichwewnętrznych strukturach fachowychkontrolerów, również z uprawnieniami.Firmy wykonawcze przytej realizacji były wyspecjalizowanew swoich branżach oraz dysponowałyuprawnionymi kierownikamirobót. Nie zgłosiły jednak zastrzeżeńpo otrzymaniu dokumentacji i przystąpieniudo wykonywania robót.Ponieważ według Prawa budowlanegowykonawca nie jest uczestnikiemprocesu budowlanego, to być możefirmy nie poczuwały się do obowiązkuzgłoszenia zastrzeżeń. Może teżnie widziały potrzeby sprawdzenia,gdyż wykonywały prace zgodniez kompletnymi i formalnie poprawnymirysunkami. Podkreślam, rysunkizostały wykonane i kolejnosprawdzone przez czterech fachowcówz uprawnieniami budowlanymi.Można postawić pytanie: któryz uczestników procesu budowlanegoi w jakiej części ma odpowiadać zaewentualnie powstałe usterki?Obciążanie wykonawcy winą zausterki jest generalnie pozbawionepodstaw prawnych.W niedawno opracowanej opinii technicznejna temat możliwych przyczynusterek po analizie i opisaniu przyczyni skutków poważnej usterki budowlanejanalogiczne pytanie pozostawiłemdo oceny sądu.Konieczność pełnegoinformowania użytkownikówobiektówKto oprócz uczestników procesubudowlanego czyta warunki dopuszczeniaproduktów, protokołyzgodności czy badań, warunki wykonaniabądź inne dokumenty zawartew dokumentacji powykonawczej,liczącej często wiele tomów? Zresztąmoim zdaniem również uczestnicyprocesu budowlanego nie zawszedość wnikliwie zapoznają się z niektórymiproduktami, szczególnie zaśz tymi związanymi z chemią budowlaną.Ale to stanowi odrębny tematwychodzący poza zakres niniejszegoartykułu.Wszystkie produkty, z którymi mamydo czynienia w codziennym życiu,wymagają odpowiedniej obsługi,pielęgnacji bądź konserwacji. Większośćproduktów przekazywana jestużytkownikom wraz z odpowiedniąinstrukcją. Różny jest ich zakresi uszczegółowienie. Garderoba np.zawsze wyposażona jest w stosownewszywki z oznaczeniami graficznymi.Dla urządzeń gospodarstwa domowegoto kilka do kilkunastu stronw formie broszury. Dla samochodówto już książki z kilkudziesięciomastronami. Nieruchomość, mieszkaniebądź dom, jest najbardziej kosztownąwartością materialną, jaką posiadamybądź użytkujemy. Nie maminformacji na temat, ilu wykonawcówlub deweloperów przekazujewraz z nabyciem nieruchomościjego użytkownikowi instrukcjęobsługi i pielęgnacji mieszkanialub budynku.Na początku artykułu zwróciłemuwagę na fakt, że w obiekcie budownictwaogólnego występuje ok.40 branż budowlanych. Z tej liczbyok. 35, w wypadku ich występowaniaw danym obiekcie budowlanym,wymaga obsługi lub przynajmniejokresowej kontroli przez użytkownika.I o tym właśnie należy go w pełnymzakresie informować. Przez pełnyzakres rozumiem nie tylko dostarczenieużytkownikowi pełnej/obszernejdokumentacji powykonawczej, leczrównież bardziej skomprymowanew formie opracowanie instrukcji użytkowaniaobiektu. Realizując obiektybudownictwa mieszkaniowegopod klucz, przekazywałemwraz z domem czy mieszkanieminstrukcję jego właściwego użytkowania,obsługi i pielęgnacji.Opracowanie to liczyło zazwyczajok. 50 stron. Użytkownik był informowanymiędzy innymi o:■ lokalizacji liczników, mediów użytkowych,zaworów, zabezpieczeń orazich przeznaczeniu,■ urządzeniach lub instalacjach wymagającychokresowych kontroli,■ konieczności regularnego, dwa razyw roku, zamykania i otwieraniawszystkich zaworów, a następniepozostawiania ich otwartych w pozycjiok. ½ obrotu od krańcowegopołożenia,■ konieczności i sposobie efektywnegowietrzenia pomieszczeń,■ zasadach pielęgnacji i okresowejkontroli oraz naprawach warstwwykończeniowych,■ smarowaniu, natłuszczaniu i regulacjielementów drzwi i okien,■ dalszych istotnych informacjach zależnieod potrzeb i typu obiektu.Przekazanie powyższej instrukcji,z wyraźnym zaleceniem zapoznaniasię, było potwierdzane podpisem każdegoz użytkowników obiektu. Jeżelitylko zechciał on zapoznać się z otrzymanymtekstem, pozwalało to uniknąćwiększości zgłoszeń usterkowych.Jeżeli natomiast odłożył tylko na półkę,to przy pierwszym wynikłym problemiezwiązanym z niewłaściwymużytkowaniem i odrzuceniu zgłoszonejusterki jako bezpodstawnej, boprzez siebie zawinionej, większośćużytkowników natychmiast sięgałado lektury przekazanej instrukcji.październik 12 [99]17

moim zdaniemTypowe usterki powodowaneprzez użytkownikaW każdej wymagającej obsługi branżymoże dojść do usterek spowodowanychniewłaściwym użytkowaniem. W ramachtego artykułu nie jest możliweszersze opisanie możliwych ustereknawet tylko dla części podanychwcześniej ok. 35 branż. Podam zatemte najczęściej spotykane, najbardziejuciążliwe lub kosztowne. W każdymz poniższych przypadków powstałeusterki są wynikiem dopuszczenia dopowstania zawilgocenia.Zawilgocenie od zewnątrzZawilgocenie od zewnątrz spowodowanewodą opadową wynika z:■ braku kontroli i oczyszczania wpustówodprowadzających wodę z tarasów,balkonów, rynien;■ dopuszczenia w okresie zimowymdo zalegania śniegu na lub przy elementachbudynku, np. na ścianach,drzwiach, elementach drewnianych– rys. 3 i 4;Rys. 3Rys. 4Zalegający przy ścianie śnieg powodujenadmierne zawilgocenie ściany i w raziezamarznięcia trwałą destrukcję materiału.Zdjęcie wykonane w pierwszym rokuużytkowania obiektu po przekazaniuZalegający śnieg prowadzi do destrukcjibudowli. Na tym przykładzie stanowito zarazem błąd projektowy. Zdjęciew drugim roku użytkowania obiektupo przekazaniu■ nieusuniętego śniegu blokującegoodpływy;■ dopuszczania do zamarzania uprzedniostopniałego śniegu.Zawilgocenie wewnątrz budynkuKondensacji pary wodnej wewnątrzbudynku można moim zdaniemprawie zawsze uniknąć pod warunkiemwłaściwego wietrzenia.Właściwe wietrzenie to zapewnienieodpowiednio częstej wymianynasyconego wilgocią powietrza wewnątrzpomieszczenia – rys. 5. Takawymiana jest konieczna szczególniew nowych budynkach, gdzie wodatechnologiczna z materiałów, takichjak beton, zaprawa, tynki, jastrychy,nie zdążyła jeszcze odparować. Należyzawsze pamiętać, że wilgotnośćpowietrza jest zależna od jego temperatury.Chłodne powietrze wprowadzanez zewnątrz może po jegoogrzaniu się wchłonąć wilgoć znajdującąsię wewnątrz pomieszczenia.Ciepłe i nasycone wilgocią powietrzez zewnątrz może po wprowadzeniudo chłodniejszego pomieszczeniadoprowadzić do kondensacjipary wodnej – rys. 6. Z tego powoduw ciepłe letnie dni należy wietrzyćpomieszczenia tylko w nocylub wcześnie rano. W trakcie dnianależy okna pozostawić zamknięte.Dodatkowo uchroni to wnętrzeprzed nadmiernym przegrzewaniemw gorące dni. Intensywne wietrzenieprzez wytworzenie przeciągujest najbardziej efektywne i nie powodujezbędnego wychłodzeniaelementów budynku. Wietrzenieprzez uchylanie okien jest bardzoniefektywne i może powodowaćprzemarzanie ościeży. Natomiastokna z tzw. mikrowentylacją sąmoim zdaniem tylko alibi dlapozorowania wietrzenia.Zawilgocenie oraz wynikającez niego występowanie grzybówpleśniowych są zazwyczaj powodowaneprzez niedostatecznie poinformowanegoużytkownika.Rys. 5Rys. 6Kondensacja pary wodnej wynika zwyklez braku właściwego wietrzenia. W tymprzypadku wykroplona woda powodujedestrukcję posadzki z parkietuKondensacja pary wodnej z ciepłegopowietrza w lecie na chłodnych ścianachgarażu. Przy częstym występowaniui utrzymywaniu się zawilgocenia powodujedestrukcję podłoża – ścianyDalsze możliwe uszkodzeniaWymienię tylko kilka charakterystycznychzachowań powodujących powstanieusterek.■ Zmywanie powierzchni posadzekdrewnianych lub drewnopodobnychzbyt dużą ilością wody. Woda musibyć całkowicie odciśnięta z materiałulub urządzenia do ścierania.■ Nadmierne nawilżanie lub wysuszaniewewnątrz pomieszczeń. Dlaposadzek drewnianych lub drewnopodobnychnależy utrzymywać wilgotnośćna poziomie ok. 45–55%.■ Używanie nadmiernie kwaśnychśrodków do pielęgnacji powierzchniceramicznych może doprowadzić dowyługowania materiału fugi.■ Brak regularnej kontroli fug z silikonóww pomieszczeniach sanitarnychmoże doprowadzić do trwałego zawilgoceniai destrukcji materiału podpłytkami ceramicznymi.18INŻYNIER BUDOWNICTWA

moim zdaniem■ Zastawianie przegród ściennych zewnętrznychmeblami w sposób uniemożliwiającycyrkulację powietrza napowierzchni ściany. Dotyczy to takżewieszania obrazów na ścianach.PodsumowanieW artykule zwróciłem uwagę na przypadkipowstawania usterek spowodowanychbrakami projektowymi mimozachowania obowiązujących procedur.Rozwiązania projektowe były opracowane,a następnie sprawdzone przezliczne uprawnione osoby, będąceuczestnikami procesu budowlanego.Również niewłaściwe użytkowanie prowadzido powstania istotnych usterekbudowlanych. Podstawowym powodemtakiego stanu jest brak dostatecznegoinformowania użytkownikówo zasadach użytkowania, obsługi i pielęgnacjielementów budowlanych.Pozwolę sobie na zakończenie nadwa stwierdzenia wynikające z mojego25-letniego doświadczenia w wykonawstwiepod klucz, a dotycząceistniejącego obecnie stanu w wykonawstwie.Wykonanie technicznie błędne, alezgodne z projektem – nie jest usterką.Wykonanie technicznie poprawne, aleniezgodne z projektem – jest usterką.Moim zdaniem coś jest nie tak.Uwaga: Podstawą artykułu są referatyna Konferencji Awarie 2011oraz Warsztaty Pracy Rzeczoznawcy2012. W obu referatach przedstawiłemznacznie większą ilość szczegółówi przykładów. Obie prezentacjemogą być zainteresowanym udostępnioneprzez autora.Literatura1. Prawo budowlane. Warunki technicznebudynków, teksty jednolite, WydawnictwoC.H. BECK, Warszawa 2011.2. Rozporządzenie Ministra Infrastrukturyz dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawiewarunków technicznych, jakim powinnyodpowiadać budynki i ich usytuowanie(Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690z późn. zm.).REKLAMApaździernik 12 [99]19

listy do redakcjiOdpowiada radca prawny Rafał GolatPrzekazanie dokumentacji w formie edytowalnejChcemy uzyskać oświadczenie odarchitekta (autora projektu) nazgodę na wprowadzenie zmiando dokumentacji projektowej. Czyarchitekt, zgadzając się na wprowadzeniezmian do swojej dokumentacjiprzez innego wskazanegoarchitekta, powinien przekazaćdokumenty w formie edytowalnej(np. plik Autocad z projektem, abyarchitekt wprowadzający zmianymiał bazę do pracy, tj. nie musiałtworzyć projektu od nowa)?Dokumentacja projektowa, składającasię na projekt architektoniczno--budowlany, ma dwojakiego rodzajukontekst w świetle przepisów ustawyz dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskimi prawach pokrewnych (Dz.U.z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).Po pierwsze, dokumentacja projektowastanowi jedną z podstawowychpostaci ustalenia projektu jako utworu,chronionego prawami autorskimi,podobnie jak obiekt budowlany, któryzgodnie z projektem jest wykonywany.Twórczy projekt jest dobremniematerialnym, chronionym od datyjego ustalenia. Ustalenie projektuprzez projektanta następuje w ramachwykonywanej przez projektantadokumentacji projektowej. Różne postaciustalenia projektu jako utworusygnalizuje art. 335 ustawy o prawieautorskim i prawach pokrewnych.Po drugie, wykonanie projektu zgodniez przepisami Prawa budowlanegowymaga sporządzenia go w czterechegzemplarzach. Egzemplarz projektuto zatem egzemplarz utworu,czyli jego materialny nośnik. Egzemplarzprojektu w rozumieniu prawacywilnego (kodeksu cywilnego) jestrzeczą ruchomą, stanowiącą przedmiotodrębnej własności. Artykuł 52ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawachpokrewnych ustanawia zasadę,zgodnie z którą jeżeli umowa nie stanowiinaczej, przeniesienie własnościegzemplarza utworu nie powodujeprzejścia autorskich praw majątkowychdo utworu. Z kolei w odniesieniudo twórczości projektowej art. 61powyższej ustawy przewiduje, że jeżeliumowa nie stanowi inaczej, nabycieod twórcy egzemplarza projektu architektonicznegoobejmuje prawo zastosowaniago tylko do jednej budowy.Analiza powyżej wskazanych orazpozostałych przepisów ustawy o prawieautorskim i prawach pokrewnychskłania do wniosku, że dla ustalenia,jakie prawa do projektu ma zamawiający(inwestor), kluczowe znaczeniemają postanowienia umowy z projektantem.W razie bowiem wątpliwościznajduje zastosowanie ogólnareguła z art. 8 ust. 1 ustawy o prawieautorskim i prawach pokrewnych.Przepis ten stanowi, że prawo autorskieprzysługuje twórcy, jeżeli ustawanie stanowi inaczej.W rozpatrywanym przypadku od architekta(autora projektu) należałobyuzyskać trzy uprawnienia w drodzeotrzymania stosownej zgody.Po pierwsze, podstawowe znaczeniema zgoda autora projektu na wprowadzaniezmian do stworzonegoprzez niego projektu przez innegoprojektanta. Decydowanie o zmianachw utworze objęte jest, co dozasady, ustawowym monopolemtwórcy, gdyż jednym z osobistychpraw autorskich jest prawo do nienaruszalnościtreści i formy utworuoraz jego rzetelnego wykorzystania(art. 16 pkt 3 ustawy o prawie autorskimi prawach pokrewnych).Po drugie, ze względu na to, że wprowadzaniezmian do pierwotnego projektuprzekłada się w praktyce na przygotowanieprzez innego projektantastosownej twórczej przeróbki tegoprojektu, ważne jest uzyskanie od autorazmienianego projektu zezwoleniana korzystanie z przerobionej wersjiprojektu, czego wymaga art. 2 ust. 2ustawy o prawie autorskim i prawachpokrewnych, chyba że zezwolenie takiezostało już wcześniej udzielone,np. poprzez wpisanie odpowiedniegopostanowienia w tym zakresie doumowy o prace projektowe.Po trzecie, jeśli drugi projektant, któregozamawiający chce zaangażować,ma pracować, opierając się na innychdokumentach niż egzemplarze projektu,wykonane zgodnie z przepisamiPrawa budowlanego, np. plik Autocadz projektem, kwestia ta powinnazostać uregulowana z autorem projektu,jeżeli brak jest regulacji w tymprzedmiocie w postanowieniach zawartejwcześniej z autorem projektuumowy. Jest to związane z tym, żekorzystanie z projektu jako utworurozpatrywane być powinno w kontekściepól eksploatacji, wyliczonychw art. 50 ustawy o prawie autorskimi prawach pokrewnych.Od twórcy należy uzyskać, co do zasady,zgodę na korzystanie z jegoutworu na wszystkich istotnych dlazamawiającego polach eksploatacji,w tym polegających na utrwalaniuutworu i jego zwielokrotnianiu przyzastosowaniu różnych technik, takżetechnik cyfrowych. Oznacza to, żezamawiający nie jest uprawniony bezzezwolenia autora projektu do tego,aby dla własnych potrzeb wytwarzaćlub kopiować cyfrowy zapis projektu.Z drugiej strony, jeśli w umowie o praceprojektowe nie postanowiono,20INŻYNIER BUDOWNICTWA

listy do redakcjiże projektant zobowiązuje się doprzekazania zamawiającemu projektuz określonymi zapisami w postaci cyfrowej,nie ma wystarczających podstawdomagania się od projektanta,aby dostarczył dodatkowo cyfroweutrwalenie projektu.Nie ma także związku między zgodąautora projektu na dokonywaniezmian w jego dziele przez innego projektantaa zobowiązaniem autora projektudo przekazania cyfrowej wersjiprojektu. Są to dwie odrębne kwestiewymagające ustaleń między stronamiumowy. Nie można zatem stwierdzić,że projektant, który powyższą zgodęwyraża, automatycznie potwierdzaprzez to gotowość przekazania napotrzeby zmian w projekcie jego cyfrowychustaleń.Podsumowując powyższe uwagi, należydojść do wniosku, że z punktuwidzenia interesów zamawiającegonajkorzystniejszym rozwiązaniem jestzapisanie od razu w umowie o praceprojektowe wszelkich zezwoleń i zobowiązańprojektanta, odpowiadającychprzewidywanym potrzebom inwestora,zarówno w zakresie dokonywaniazmian w projekcie i jego przeróbek, jakrównież postaci, w jakich projekt mazostać dostarczony. W umowie możnazatem wyraźnie postanowić, że projektma zostać przekazany w formie wymaganychprzez Prawo budowlane jegoegzemplarzy oraz w postaci określonegoutrwalenia cyfrowego, np. plikuAutocad z projektem. Jeśli umowa niezawiera ustaleń w tym przedmiocie,należy je z projektantem uzupełniającowynegocjować.Odpowiada Anna Macińska – dyrektor Departamentu Prawno-Organizacyjnego GUNBMiejsce dziennika budowyProszę o szerszą wykładnię przepisudotyczącego dziennika budowy.Czy dziennik budowy może być zabieranyz terenu budowy i dostarczanyinstytucjom na prośbę tychinstytucji, np.: banków, urzędumiasta, starostwa powiatowego?Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzeniaMinistra Infrastruktury z dnia 26czerwca 2002 r. w sprawie dziennikabudowy, montażu i rozbiórki tablicyinformacyjnej oraz ogłoszenia zawierającegodane dotyczące bezpieczeństwapracy i ochrony zdrowia (Dz.U.Nr 108, poz. 953 z późn. zm.), dziennikbudowy jest przeznaczony do rejestracji,w formie wpisów, przebiegurobót budowlanych oraz wszystkichzdarzeń i okoliczności zachodzącychw toku ich wykonywania i mającychznaczenie przy ocenie technicznejprawidłowości wykonywania budowy,rozbiórki lub montażu. Dodokonywania wpisów w dziennikubudowy upoważnieni są: inwestor,inspektor nadzoru inwestorskiego,projektant, kierownik budowy, kierownikrobót budowlanych, osobywykonujące czynności geodezyjnena terenie budowy oraz pracownicyorganów nadzoru budowlanegoi innych organów uprawnionych dokontroli przestrzegania przepisów nabudowie – w ramach dokonywanychczynności kontrolnych (§ 9 ust. 1 ww.rozporządzenia).Ze względu na fakt, że dziennik budowyjest dokumentem kontrolowanympodczas inspekcji na budowie przezróżne upoważnione do tego organyadministracji publicznej, ustawodawcaprzyjął zasadę, iż dziennik budowymusi znajdować się na stałe na tereniebudowy i być przechowywany w sposóbzapobiegający uszkodzeniu, kradzieżylub zniszczeniu (§ 11 ust. 1 ww.rozporządzenia). Za właściwe prowadzeniedziennika budowy, jego stanoraz właściwe przechowywanie naterenie budowy jest odpowiedzialnykierownik budowy (§ 11 ust. 2 ww.rozporządzenia).W kontekście poruszonych wątpliwości,dotyczących udostępniania dziennikabudowy znajdującego się na tereniebudowy różnym instytucjom,należy podkreślić, że obowiązek takipowinien wynikać zawsze z przepisówprawa. W art. 81c ustawy z dnia7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane(Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623z późn. zm.) ustawodawca przyznałmożliwość żądania od uczestnikówprocesu budowlanego udostępnieniadokumentów związanych z procesembudowy, w tym dziennikabudowy. Analogiczny obowiązekudostępniania dokumentów stanowiącychpodstawę wykonywaniarobót budowlanych wynika z art. 46ustawy – Prawo budowlane i dotyczykierownika budowy. Na podstawietych regulacji kierownik budowy maobowiązek okazać dziennik budowyna potrzeby prowadzonych w organachadministracji architektoniczno--budowlanej i nadzoru budowlanegopostępowań wyjaśniających.Jednocześnie należy zaznaczyć, żeobowiązek udostępniania dziennikabudowy organom nie może byćutożsamiany z prawem organu dojego zabierania z terenu budowyczy przechowywania w siedzibieorganu. Korzystanie z dziennikabudowy przez przedstawicieli organówadministracji architektoniczno-budowlanejoraz nadzorubudowlanego powinno odbywaćsię na terenie budowy. W sytuacjinatomiast udostępnienia dziennikabudowy w siedzibie organu dokumentten powinien być natychmiastzwracany.22INŻYNIER BUDOWNICTWA

moim zdaniemPonadto kto nie udziela informacji lubnie udostępnia dokumentów, o którychmowa w art. 81c ust. 1, żądanychprzez właściwy organ, związanychz prowadzeniem robót budowlanych,przekazaniem obiektu budowlanegodo użytkowania lub jego utrzymaniem,podlega karze grzywny (art. 93pkt 10 ustawy – Prawo budowlane).Niniejszy tekst nie stanowi oficjalnej wykładniprawa i nie jest wiążący dla organówadministracji orzekających w sprawachindywidualnych.Konsekwencje nierzetelnego wykonaniaFeliks Kuzincowczłonek Świętokrzyskiej OIIBUmilkły doniesienia prasowe i telewizyjneo spustoszeniach, jakie miałymiejsce w Polsce za sprawą silnych wiatrów,trąb powietrznych.Szczególnie sierpień będą długo pamiętaćwłaściciele nieubezpieczonycha zniszczonych zabudowań gospodarczychi mieszkalnych. Często w takichsytuacjach słyszymy ubolewania i opinię,że taka jest matka natura, z którą trudnojest walczyć, i przeważnie człowiekwobec niej jest bezradny. W obliczu tychtragedii ludzi, zazwyczaj niezamożnych,którzy w ciągu kilku minut ponieśli dużestraty materialne, zastanawiam się, czymożna było uniknąć takich sytuacji lubw niewielkim stopniu je zminimalizować.W większości przypadków te informacjedotyczą małych miejscowości. Zrywanesą dachy, a ściany (szczególnie szczytowe)również nie są w stanie oprzeć sięgwałtownej nawałnicy. Myślę, że częśćwiny za taki stan mogą przyjąć budowlańcy,poczynając od kierownika budowy,inwestora i ekip wykonawczych.Swoją opinię opieram na podstawieosobistych kontaktów z budowlańcami,dla których miarą dobrego wykonawstwajest stwierdzenie: „panie, tutajczołg może wjechać i nic się nie stanie”lub „panie, ja tak już robię dziesięć lati widzi pan, że wszystko jeszcze stoi”(właśnie do czasu dużej wichury).Celowo wcześniej wskazałem małemiejscowości, bo tam najczęściejłamie się podstawy dobrego wykonaniaelementów konstrukcyjnych,takich jak wieńce, ścianki kolankowe,unika się wzmocnień i usztywnień wysokichścian szczytowych, właściwegokotwienia murłat, projektowych przekrojówelementów więźb dachowych.Wiele do życzenia można mieć równieżdo robót murowych; łamane są zasadywiązań cegieł, przesunięcia pionowychspoin. To wszystko w imię inwestorskiegopotanienia kosztów i wskutekniedbalstwa. Brak rozsądku i być możeobecności kierownika budowy w najważniejszychmomentach wykonywanychkonstrukcji budynków doprowadzajądo fatalnych skutków.Wiem, że w budownictwie jednorodzinnymdowolność zmian projektowychjest powszechna. Nie bez przyczyny miesięcznik„Inżynier Budownictwa” dwalata temu donosił, że 80% kierownikówbudów było karanych za niedopełnienieswoich obowiązków właśnie przy realizacjibudownictwa jednorodzinnego. Tegorocznyprzykład o nadzorowaniu 100budów przez tego samego kierownikabudowy potwierdza fakt, że niewiele sięzmieniło w jakości nadzorowania.Spróbujmy więc odpowiedzieć na pytanie,czy zdarza się, że podpisującoświadczenie o pełnieniu funkcji kierownikabudowy, mamy świadomośćo konsekwencjach nierzetelnegoich wykonywania. Nie można ulegaćsugestiom inwestorów dotyczącychzmian projektowych, które zdecydowaniebędą miały wpływ na stabilnośćkonstrukcji, a także niesolidnych ekipwykonawczych, które swój zysk upatrujągłównie w mniejszym nakładzierobocizny, pomijając poprawność wykonaniaelementów konstrukcyjnych.Synoptycy i specjaliści od pogody przepowiadajązwiększoną częstotliwośćkataklizmów. Bądźmy więc już terazw zakresie poprawnego wykonawstwaprzygotowani na najgorsze sytuacje,aby stare polskie przysłowie mądryPolak po szkodzie nie potwierdziło sięw rzeczywistości.REKLAMApaździernik 12 [99]23

normalizacja i normyO stosowaniu PN własnychw projektowaniu według eurokodówmgr inż. Jerzy KowalewskiW przypadku określania wartości częściowych współczynnikówbezpieczeństwa niedopuszczalne jest rygorystycznetrzymanie się zasady, że należy posługiwać się wyłącznieeurokodami.Inspiracją dla autora do napisania artykułubyły polemiki, jakie miały miejsceprzy projektowaniu pewnej konstrukcji.Eurokody są zestawem Norm Europejskich(EN) podających zasady projektowaniai wykonania konstrukcji oraz sposobyweryfikacji istniejących konstrukcji.Zasady zawarte na kartacheurokodów nie stanowią bezpośredniegoszablonu obliczeniowego.Kiedy nie wolno „mieszać”eurokodów PN-EN z normamikrajowymi PN-BNie można łączyć norm z serii PN-ENz normami serii PN-B, jeżeli obejmująone wszystkie niezbędne aspekty związanez zaprojektowaniem konstrukcjibudowlanej, inaczej mówiąc stanowiąkompletny zestaw norm umożliwiającyprojektowanie.Problem ten był omówiony w artykułach[1] oraz [2]. Teksty te były polemikąze stanowiskiem, że skoro normysą do dobrowolnego stosowania, tomożna je dowolnie wykorzystywać.Aby nie popaść w skrajność z ograniczeniami,w cytowanych wyżej tekstachsformułowano to w następującysposób: nie można łączyć norm,jeżeli chcemy skorzystać z dobrodziejstwnorm i np. wykazać spełnienienormowego warunku stanówgranicznych nośności.Bywają jednak sytuacje, gdy łączenienorm PN-EN oraz PN-B jest nietylko dopuszczalne, ale wręcz niezbędne.Ma to miejsce przede wszystkimwtedy, gdy eurokodów nie możnaw chwili projektowania uznać za kompletnei/lub nie obejmują one wszystkichniezbędnych aspektów związanychz projektowaną konstrukcją.Kiedy trzeba stosowaćzapisy norm krajowych PN-Bprzy projektowaniu wedługeurokodów PN-ENEurokody stanowią normy wspólnedla wszystkich państw korzystającychz tych norm oraz mają tzw. załącznikikrajowe, w których mogą występowaćróżnice między różnymi wydaniamikrajowymi. O genezie i merytorycznychpodstawach załącznikówkrajowych w latach 90. pisał prof.Bohdan Lewicki. Dzisiaj ta wiedzapowinna być powszechna, bo o załącznikachkrajowych mówi się przykażdej okazji prezentacji eurokodów.W załącznikach krajowych podawanesą m.in. poziomy bezpieczeństwa będącew jurysdykcji władz krajowych.Można w tym miejscu przytoczyćfragment z wykładu prof. AntoniegoBiegusa: Na uwagę zasługuje fakt, żeza bezpieczeństwo odpowiedzialnesą krajowe władze normalizacyjne.Oznacza to, że częściowe współczynnikibezpieczeństwa zalecane w eurokodachmogą być zmieniane w ZałącznikachKrajowych [3].Eurokody i załączniki krajowe stanowiąkomplet poprawnie definiującyzagadnienia.W praktyce bywa tak, że wydawaniezałączników krajowych (polskich i innychpaństw) opóźnia się w stosunkudo publikacji eurokodów. Brak załącznikówkrajowych spowodowany jest:brakiem pieniędzy na ich opracowanie,sporami co do ich zawartości, wydłużonymipracami komitetów technicznychitp.Zarówno eurokody, jak i załącznikikrajowe w przeważającej części zawierająunormowania, które wcześ niejbyły opisywane w normach krajowychPN-B, a także branżowych BN-Bi innych dokumentach.Logiczną i powszechnie stosowaną zasadąjest, że korzystając z eurokodóww przypadku braku oficjalnegowydania załącznika krajowego,sięga się do zaleceń poprzednioobowiązujących norm w danymobszarze merytorycznym.Warto w tym miejscu zacytowaćfragment z wykładu prof. A. Biegusatraktujący o wycofywaniu (usuwaniu)norm PN-B w związku z wprowadzaniemeurokodów: Jeśli jednaknormy krajowe mają szerszy zakresniż odpowiednia część EC, wówczasusunięcie może dotyczyć tylko częścizakresu (postanowień) zawartychw EC [3].Artykuł ten jest zainspirowany sytuacją,w której sprawdzający stangraniczny noś ności konstrukcji (SGN,INŻYNIER BUDOWNICTWA24

normalizacja i normyULS) w sposób ortodoksyjny trzymalisię zasady, że niedopuszczalne jeststosowanie zasad podanych w normachPN-B oraz BN-B dla określeniawartości częściowych współczynnikówbezpieczeństwa. Takie stanowiskojest nie tylko niedopuszczalne, aleświadczy o braku elementarnej wiedzyinżynierskiej i może prowadzić dokatastrofalnych następstw.WnioskiNormy PN-EN (eurokody) stanowiązbiór cennych zaleceń i wskazówekniezbędnych do projektowania konstrukcjibudowlanych. Zasady zawarteeurokodach nie stanowią bezpośredniegoszablonu obliczeniowego,w przypadku którego wystarczy podstawićodpowiednie wartości w odpowiedniemiejsca. W eurokodach pozostajewiele miejsc, które swoją wiedzą,doświadczeniem i odpowiedzialnościąmusi wypełnić projektant lub ekspertoceniający konstrukcję.W przypadku określania wartościczęściowych współczynników bezpieczeństwaniedopuszczalne, nieprofesjonalnei zagrażające bezpieczeństwukonstrukcji jest rygorystyczne trzymaniesię zasady, że należy posługiwaćsię wyłącznie eurokodami. W praktyceprojektowej bywają przypadki, gdytrzeba skorzystać także z zaleceń zawartychw Polskich Normach budowlanychi branżowych.Literatura1. J. Kowalewski, Manipulacje eurokodami,http://news.webwweb.pl/2,14654,0,Manipulacje,Eurokodami.html2. J. Kowalewski, Nie można łączyć seriiPN-EN z normami serii PN-B, http://www.ipis.pl/artykul.php?idartykul=8729&poddzial=Budownictwo3. A. Biegus, Eurokod. Wprowadzenie,Wielkopolska Okręgowa Izba InżynierówBudownictwa; http://www.woiib.org.pl/contents/aktualnosci/Eurokody/2-Mat.Szk.Podstawy.P.pdfREKLAMApaździernik 12 [99]25

normalizacja i normyNORMY I POPRAWKA DO NORMY Z ZAKRESU BUDOWNICTWA(OPUBLIKOWANE 9 CZERWCA ORAZ OD 14 LIPCA DO 30 SIERPNIA 2012 R.)Lp. Numer i tytuł normy, zmiany, poprawki Norma zastępowana Data publikacji KT*123456789101112PN-EN 1090-2+A1:2012Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych – Część 2:Wymagania techniczne dotyczące konstrukcji stalowychPN-EN 1999-1-5:2012Eurokod 9: Projektowanie konstrukcji aluminiowych– Część 1–5: Konstrukcje powłokowePN-EN 520+A1:2012 **Płyty gipsowo-kartonowe – Definicje, wymagania i metodybadańPN-EN 14353+A1:2012 **Metalowe narożniki i profile specjalne do stosowania z płytamigipsowo-kartonowymi – Definicje, wymagania i metody badańPN-EN 15283-1+A1:2012 **Płyty gipsowe zbrojone włóknami – Definicje, wymaganiai metody badań – Część 1: Płyty gipsowe ze zbrojeniemw postaci matPN-EN 15283-2+A1:2012 **Płyty gipsowe zbrojone włóknami – Definicje, wymaganiai metody badań – Część 2: Płyty gipsowo-włóknowePN-EN 14566+A1:2012 **Łączniki mechaniczne do konstrukcji z płyt gipsowo--kartonowych – Definicje, wymagania i metody badańPN-EN 14314:2012 **Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacjiprzemysłowych – Wyroby z pianki fenolowej (PF) produkowanefabrycznie – SpecyfikacjaPN-EN 15599-1:2012 **Wyroby do izolacji cieplnej wyposażenia budynków i instalacjiprzemysłowych – Wyroby do izolacji cieplnej z perlituekspandowanego (EP) formowane in situ – Część 1: Specyfikacjawyrobów w postaci związanej i niezwiązanej, przed ichzastosowaniemPN-EN 13707+A2:2012 **Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby asfaltowe naosnowie do pokryć dachowych – Definicje i właściwościPN-EN 14695:2012 **Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby asfaltowe naosnowie do izolacji wodochronnej betonowych płyt pomostówobiektów mostowych i innych powierzchni betonowychprzeznaczonych do ruchu pojazdów – Definicje i właściwościPN-B-06050:1999/Ap1:2012Geotechnika – Roboty ziemne – Wymagania ogólnePN-EN 1090-2+A1:2012 (oryg.) 2012-08-30 128PN-EN 1999-1-5:2007 (oryg.)PN-EN 1999-1-5:2007/AC:2010 (oryg.)2012-08-21 128PN-EN 520+A1:2010 (oryg.) 2012-08-09 194PN-EN 14353+A1:2010 (oryg.) 2012-07-26 194PN-EN 15283-1+A1:2010 (oryg.) 2012-08-10 194PN-EN 15283-2+A1:2010 (oryg.) 2012-08-10 194PN-EN 14566+A1:2010 (oryg.) 2012-08-24 194PN-EN 14314:2009 (oryg.) 2012-07-24 211PN-EN 15599-1:2010 (oryg.) 2012-07-30 211PN-EN 13707+A2:2009 (oryg.) 2012-08-27 214PN-EN 14695:2010 (oryg.) 2012-08-10 214– 2012-06-09 254* Numer komitetu technicznego.** Norma zharmonizowana (Dyrektywa 89/106/EWG Wyroby budowlane, ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – OJ 2011/C 246/1 z 24 sierpnia 2011 r.).+A1; +A2; +A3… – w numerze normy tzw. skonsolidowanej informuje, że na etapie końcowym opracowania zmiany do Normy Europejskiej do zatwierdzeniaskierowano poprzednią wersję EN z włączoną do jej treści zmianą, odpowiednio: A1; A2; A3.Ap – poprawka krajowa do normy (wynika z pomyłek popełnionych w trakcie wprowadzania Normy Europejskiej do zbioru Polskich Norm, np. błędy tłumaczenia,lub niemerytorycznych pomyłek powstałych przy opracowaniu normy krajowej, zauważonych po jej publikacji). Poprawki zarówno krajowe (Ap), jak i europejskie(AC) są dostępne do bezpośredniego pobrania (bezpłatnie) z wykorzystaniem wyszukiwarki na stronie www.pkn.pl.NORMY EUROPEJSKIE UZNANE (W JĘZYKU ORYGINAŁU) ZA POLSKIE NORMY(OPUBLIKOWANE W SIERPNIU 2012 R.)Lp. Numer i tytuł normy, zmiany, poprawki Norma zastępowana12PN-EN 1906:2012Okucia budowlane – Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami– Wymagania i metody badań (oryg.)PN-EN 13126-13:2012Okucia budowlane – Okucia do okien i drzwi balkonowych– Wymagania i metody badań – Część 13: Przeciwciężaryskrzydeł okiennych przesuwnych pionowo (oryg.)Data ogłoszeniauznaniaKT*PN-EN 1906:2010 (oryg.) 2012-08-01 169– 2012-08-01 16926INŻYNIER BUDOWNICTWA

normalizacja i normy34567891011121314151617181920PN-EN 13126-14:2012Okucia budowlane – Okucia do okien i drzwi balkonowych– Wymagania i metody badań – Część 14: Zakrętki do okienprzesuwnych poziomo i pionowo (oryg.)PN-EN 13381-6:2012Metody badawcze ustalania wpływu zabezpieczeńna odporność ogniową elementów konstrukcyjnych– Część 6: Zabezpieczenia słupów stalowych o przekrojuzamkniętym wypełnionych betonem (oryg.)PN-EN 15254-7:2012Rozszerzone zastosowanie wyników badań odpornościogniowej – Sufity nienośne – Część 7: Konstrukcje z płytwarstwowych w okładzinach metalowych (oryg.)PN-EN 15882-4:2012Rozszerzone zastosowanie wyników badań odpornościogniowej instalacji użytkowych – Część 4: Uszczelnienia złączyliniowych (oryg.)PN-EN 14992+A1:2012Prefabrykaty z betonu – Elementy ścian (oryg.)PN-EN 12697-1:2012Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badań mieszanekmineralno-asfaltowych na gorąco – Część 1: Zawartośćlepiszcza rozpuszczalnego (oryg.)PN-EN 12697-24:2012Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badań mieszanekmineralno-asfaltowych na gorąco – Część 24: Odporność nazmęczenie (oryg.)PN-EN 12697-39:2012Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badań mieszanekmineralno-asfaltowych na gorąco – Część 39: Oznaczaniezawartości lepiszcza metodą spalania (oryg.)PN-EN 12697-40:2012Mieszanki mineralno-asfaltowe – Metody badańmieszanek mineralno-asfaltowych na gorąco – Część 40:Wodoprzepuszczalność nawierzchni in situ (oryg.)PN-EN 13967:2012Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby z tworzyw sztucznychi kauczuku do izolacji przeciwwilgociowej łącznie z wyrobamiz tworzyw sztucznych i kauczuku do izolacji przeciwwodnej częścipodziemnych – Definicje i właściwości (oryg.)PN-EN 14909:2012Elastyczne wyroby wodochronne – Wyroby z tworzywsztucznych i kauczuku do poziomej izolacji przeciwwilgociowej– Definicje i właściwości (oryg.)PN-EN 1912:2012Drewno konstrukcyjne – Klasy wytrzymałości – Wizualnypodział na klasy i gatunki (oryg.)PN-EN 14592+A1:2012Konstrukcje drewniane – Łączniki trzpieniowe – Wymagania (oryg.)PN-EN ISO 22282-1:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badaniahydrogeologiczne – Część 1: Zasady ogólne (oryg.)PN-EN ISO 22282-2:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badaniahydrogeologiczne – Część 2: Badania współczynnika filtracjiw otworze wiertniczym w systemie otwartym (oryg.)PN-EN ISO 22282-3:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badania hydrogeologiczne– Część 3: Badania ciśnienia wody w skałach (oryg.)PN-EN ISO 22282-4:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badania hydrogeologiczne– Część 4: Pompowanie próbne (oryg.)PN-EN ISO 22282-5:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badania hydrogeologiczne– Część 5: Badania infiltracyjne (oryg.)– 2012-08-01 169PN-ENV 13381-6:2004 2012-08-21 180– 2012-08-21 180– 2012-08-01 180PN-EN 14992:2010 2012-08-08 195PN-EN 12697-1:2006 (oryg.) 2012-08-21 212PN-EN 12697-24+A1:2008 2012-08-08 212PN-EN 12697-39:2007 2012-08-21 212PN-EN 12697-40:2009 2012-08-21 212PN-EN 13967:2006PN-EN 13967:2006/A1:20072012-08-21 214PN-EN 14909:2007 2012-08-21 214PN-EN 1912+A4:2010 (oryg.) 2012-08-21 215PN-EN 14592:2011 2012-08-21 215– 2012-08-30 254– 2012-08-30 254– 2012-08-30 254– 2012-08-30 254– 2012-08-30 254październik 12 [99]27

normalizacja i normy21222324252627PN-EN ISO 22282-6:2012Rozpoznanie i badania geotechniczne – Badania hydrogeologiczne– Część 6: Badania współczynnika filtracji w otworzewiertniczym w systemie zamkniętym (oryg.)PN-EN 480-8:2012Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu – Metody badań – Część 8:Oznaczanie umownej zawartości suchej substancji (oryg.)PN-EN 934-2+A1:2012Domieszki do betonu, zaprawy i zaczynu – Część 2: Domieszkido betonu – Definicje, wymagania, zgodność, oznakowaniei etykietowanie (oryg.)PN-EN 16056:2012Wpływ materiałów metalowych na wodę przeznaczoną do spożyciaprzez ludzi – Metoda do oceny właściwości pasywnychstali odpornych na korozję (oryg.)PN-EN 16057:2012Wpływ materiałów metalowych na wodę przeznaczonądo spożycia przez ludzi – Oznaczanie resztkowego ołowiu (Pb)na powierzchni – Metoda ekstrakcyjna (oryg.)PN-EN 16058:2012Wpływ materiałów metalowych na wodę przeznaczoną do spożyciaprzez ludzi – Badanie dynamiczne do oceny powierzchnipowłok zawierających warstwę niklu – Badanie metodą długoterminową(oryg.)PN-EN 303-5:2012 **Kotły grzewcze – Część 5: Kotły grzewcze na paliwa stałe z ręcznymi automatycznym zasypem paliwa o mocy nominalnej do 500 kW– Terminologia, wymagania, badania i oznakowanie (oryg.)– 2012-08-30 254PN-EN 480-8:1999 2012-08-01 274PN-EN 934-2:2010 2012-08-21 274– 2012-08-21 278– 2012-08-08 278– 2012-08-08 278PN-EN 303-5:2002 2012-08-21 279* Numer komitetu technicznego.** Norma zharmonizowana (Dyrektywa 2006/42/WE Maszyny, ogłoszona w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – OJ 2009/C 309/02 z 18 grudnia 2009 r.).REKLAMAANKIETA POWSZECHNAPełna informacja o ankiecie dostępna jest na stronie: www.pkn.pl/ankieta-powszechna. Przedstawiony wykaz projektów PN jestoficjalnym ogłoszeniem ich ankiety powszechnej.Dla każdego projektu podano odrębnie termin zgłaszania uwag.Wykaz jest aktualizowany na bieżąco.Polski Komitet Normalizacyjny, jako członek europejskichorganizacji normalizacyjnych, uczestniczy w procedurzeopracowywania Norm Europejskich.Ankieta projektu EN jest jednocześnie ankietą projektu przyszłejPolskiej Normy (prEN = prPN-prEN).Uwagi do projektów prPN-prEN należy zgłaszać na specjalnychformularzach. Szablony formularzy, instrukcje ich wypełniania sądostępne na stronie internetowej PKN.Projekty PN są dostępne do bezpłatnego wglądu w czytelniachWydziału Sprzedaży PKN (Warszawa, Łódź, Katowice), adresydostępne są także na stronie internetowej PKN. W czytelniachPKN (Warszawa, Łódź, Katowice) można również dokonaćzakupu projektów. Ceny projektów są o 30% niższe od cen normopublikowanych.Uwagi prosimy przesyłać wyłącznie w wersji elektronicznej naadres poczty elektronicznej Sektora Budownictwa i KonstrukcjiBudowlanych PKN – wpnsbd@pkn.pl.Janusz Opiłkakierownik sektoraWydział Prac Normalizacyjnych – Sektor Budownictwa28INŻYNIER BUDOWNICTWA

język angielskiKeep up to date and bring natural lightinto your home right nowIn today’s world, in which carbon dioxide emissions, global warmingas well as constantly rising energy costs are ever increasing problems,the use of natural resources seems to be a priority. One of the centralaspects of sustainable design is making the most of natural light.Contemporary architects are introducing innovative, advanceddaylighting strategies and systems that help not only to save energybut also to ensure a comfortable and healthy living space.DAYLIGHTING SYSTEMSThe appropriate placing and sizingof windows is the most fundamentalway to bring natural light into yourhome. At a rough estimate, the ratioof window to floor area should be atleast 1 to 8. Of course, what determinesthe amount and distributionof daylight entering a room is alsothe window design itself – its shape,type of glazing or frames. For instance,large panoramic windows or Frenchwindows give much more naturallight than those with muntins.Through roof windows there areabout 20% more light coming in thanthrough windows in vertical walls.However, one must remember thatthe complex geometry of some innovativebuilding designs may requirethe use of more advanced daylightingsystems, including clerestories,skylights or bi-folding doors. All ofthem bring natural light preciselywhere it is needed as well as diffuseit optimally. Skylights may additionallyprovide good natural ventilation,smoke extraction in case of fireand access to the roof.SIMPLE TECHNIQUES TO MAKE YOURHOME MORE AIRYTo take full advantage of daylightsometimes requires costly renovations.Nevertheless, implementinga few simple, quick and inexpensivetechniques may increase the amountof natural lighting in your home toa greater or lesser extent. They involve,for example:■ Painting walls and ceilings in lightcolour;■ Hanging window treatments madeof transparent or semi-transparentfabrics (i.e. lace, light cotton, gauze);■ Avoiding wood blinds that blocklight;■ Using low-level shelving;■ Hanging mirrors in a well-lit room;■ Making the most of southern exposure– south-facing windows aregreat sources for light year round.THE BENEFITS OF NATURAL LIGHTINGProbably no one doubts that daylightis by far the best light source. Aboveall, it is available for free every day.Even if you must bear the cost ofadapting your home for daylighting,it is still very economical solution. Forexample, installing a skylight will payitself back after 4 to 6 years, mainlyby saving on energy costs for artificiallighting. Furthermore, using daylighthas a positive impact on the environmentsince it neither require electricitygeneration nor produce greenhousegases emissions. Finally, natural lightmake our living environment light,spacious and pleasant, thereby conduciveto work or relaxation. It mayalso increase our productivity andcontribute to our well-being.Tłumaczenie na str. 66© XtravaganT - Fotolia.comMagdalena MarcinkowskaGLOSSARY:to keep up to date – być na czasienatural resources (also renewableresources) – bogactwa naturalne,odnawialne źródła energiito make the most of sth – maksymalniewykorzystać coś/wykorzystaćcoś w pełnidaylighting – naturalne oświetlenie/oświetlenie światłem dziennymat a rough estimate – w przybliżeniu,szacunkowoglazing – szklenieFrench window – okno balkonowemuntin – szpros, szczeblinaroof window – okno połacioweclerestory – klerestorium (rządokien poddachowych)skylight – świetlik dachowybi-folding doors – drzwi harmonijkoweairy – przestronny i widnyto a greater or lesser extent– w większym lub mniejszymstopniutransparent – przezroczystywood blinds – drewniane żaluzjewell-lit – dobrze oświetlony(a house with) a southernexposure – (dom z) ekspozycjąpołudniowąsouth-facing – zwrócony na południe(house), południowy (room,window)by far the best – zdecydowanienajlepszyto bear the cost of – ponosićkosztyto pay itself back – zwracać sięartificial lighting – sztuczneoświetlenielight – jasny, widnyspacious – przestronnyconducive to sth – sprzyjającyczemuśpaździernik 12 [99]29

prawoKalendariumLIPIEC30.07.2012zostałoogłoszoneObwieszczenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 24 lipca 2012 r.w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Transportu, Budownictwai Gospodarki Morskiej lub przez niego nadzorowanych (M.P. z 2012 r. poz. 567)Obwieszczenie zawiera wykaz jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Transportu, Budownictwai Gospodarki Morskiej lub przez niego nadzorowanych.SIERPIEŃ9.08.2012weszło w życieRozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 2012 r. w sprawie gmin, w którychstosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych, poszkodowanychw wyniku działania żywiołu od maja do lipca 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 907)Rozporządzenie określa gminy, w których stosuje się szczególne zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektówbudowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu. W załączniku do rozporządzeniaokreślony został wykaz gmin poszkodowanych w wyniku działania powodzi, wiatru, intensywnych opadówatmosferycznych lub pożarów, które miały miejsce od maja do lipca 2012 r.Akt prawny będzie miał zastosowanie przez okres 24 miesięcy od dnia jego wejścia w życie.11.08.2012weszło w życieRozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lipca 2012 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzeniai działania Lokalnych Komitetów Informacyjnych oraz współpracy w zakresie obiektówenergetyki jądrowej (Dz.U. z 2012 r. poz. 861)Rozporządzenie określa szczegółowe zasady tworzenia i działania Lokalnych Komitetów Informacyjnych, o którychmowa w art. 39n ust. 1 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe, oraz współpracy Komitetówz inwestorami obiektów energetyki jądrowej lub kierownikami jednostek organizacyjnych prowadzących działalnośćzwiązaną z narażeniem. Rozporządzenie nakłada na wójta (burmistrza, prezydenta) obowiązek wyznaczeniado takiego Komitetu przedstawiciela – pracownika urzędu gminy, na której terenie ma być zlokalizowany obiektenergetyki jądrowej, nie później niż w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o pozwoleniu na budowę obiektuenergetyki jądrowej stała się ostateczna. Zadaniem Komitetu jest monitorowanie realizacji inwestycji w zakresiebudowy obiektu energetyki jądrowej oraz wykonywanej działalności związanej z narażeniem. W tym celu Komitetmoże dokonywać oględzin terenu objętego realizacją inwestycji oraz organizować spotkania z kierownikiemjednostki organizacyjnej realizującej inwestycję i uzyskiwać od niego oraz innych źródeł wyjaśnienia. O wynikachmonitoringu Komitet będzie informował społeczność lokalną. Komitet pełnić będzie funkcję reprezentanta społecznościlokalnej wobec organów jednostki organizacyjnej realizującej inwestycję w zakresie budowy obiektuenergetyki jądrowej lub wykonującej działalność z wykorzystaniem tego obiektu. Współpraca Komitetu z inwestoremma na celu zapewnienie społeczności lokalnej możliwości pozyskiwania niezbędnych informacji o wpływieobiektu energetyki jądrowej na zdrowie ludzi i środowisko naturalne.14.08.2012zostałoogłoszoneObwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 lipca 2012 r. w sprawie ogłoszeniajednolitego tekstu ustawy o autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym(Dz.U. z 2012 r. poz. 931)W załączniku do obwieszczenia ogłoszony został jednolity tekst ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradachpłatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym.30INŻYNIER BUDOWNICTWA

prawoWRZESIEŃ3.09.2012zostałaogłoszona11.09.2012weszło w życieUstawa z dnia 27 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U. z 2012 r.poz. 989)Ustawa dostosowuje prawo do wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 października 2010 r. (P 34/2008) orazz dnia 21 grudnia 2005 r. (SK 10/2005), który zakwestionował niektóre przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.o spółdzielniach mieszkaniowych. Nowelizacja uchyla przepisy art. 35 ust. 4 i 4² oraz art. 44 ust. 1¹, 2¹ oraz ust. 4powołanej ustawy. Uchylony został przepis umożliwiający spółdzielniom mieszkaniowym, które przed dniem 5 grudnia1990 r. wybudowały na cudzym gruncie budynki, nabycie własności tych nieruchomości przez zasiedzenie, jeżeli nieruchomościte posiadały nieuregulowany stan prawny. Wyeliminowany zostanie także przepis, który uprzywilejowujespółdzielnie w stosunku do ich wierzycieli w sytuacji ustanawiania odrębnej własności lokali spółdzielczych.Ustawa wejdzie w życie z dniem 4 grudnia 2012 r.Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresui sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywnościenergetycznej oraz metod obliczania oszczędności energii (Dz.U. z 2012 r. poz. 962)Rozporządzenie stanowi wykonanie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 28 ust. 6 ustawy z dnia15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej i ma na celu zapewnienie zharmonizowanych zasad mierzenia,obliczania oraz weryfikowania oszczędności energii uzyskanych w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącegopoprawie efektywności energetycznej w obiekcie, urządzeniu technicznym lub instalacji. W rozporządzeniu określonyzostał wzór karty audytu efektywności energetycznej, szczegółowy zakres i sposób sporządzania audytuefektywności energetycznej oraz dane i metody, wykorzystywane przy określaniu i weryfikacji uzyskanych oszczędnościenergii. Załącznik nr 2 do rozporządzenia zawiera wykaz przedsięwzięć służących poprawie efektywnościenergetycznej, dla których może być sporządzany audyt w sposób uproszczony.Projekt rozporządzenia określa również szczegółowy sposób i tryb weryfikacji audytu efektywności energetycznej,o którym mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o efektywności energetycznej. Zgodnie z tym przepisem Prezes URE dokonujealbo zleca dokonanie innym podmiotom, wyłonionym na zasadach i w trybie określonym w przepisach o zamówieniachpublicznych, wyrywkowej weryfikacji audytu efektywności energetycznej przedkładanego wraz z deklaracjąprzetargową w celu przystąpienia do przetargu lub audytu efektywności energetycznej potwierdzającego oszczędnośćenergii uzyskaną w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej. Weryfikacja dokonywanajest przez weryfikatora, którym jest Prezes URE lub podmiot, któremu została ona zlecona, i kończy sięwystawieniem pisemnej oceny weryfikacyjnej zawierającej stwierdzenie, czy jest ona pozytywna czy negatywna.Rozporządzenie określa także sposób sporządzania oceny efektywności energetycznej dostarczania ciepła, o którejmowa w art. 28 ust. 3 ustawy o efektywności energetycznej, która jest wykonywana w celu porównaniaefektywności energetycznej dostarczania ciepła do danego obiektu budowlanego za pomocą sieci ciepłowniczeji indywidualnego źródła ciepła. Sporządzenie oceny efektywności energetycznej dostarczania ciepła polegana wyznaczeniu procentowego udziału ciepła dostarczonego w ciągu roku kalendarzowego do danej sieciciepłowniczej, wytworzonego w odnawialnych źródłach energii, ciepła użytkowego w kogenerecji lub ciepłaodpadowego z instalacji przemysłowych w łącznej ilości ciepła dostarczanego do tej sieci w ciągu roku kalendarzowego.W przypadku gdy udział procentowy ciepła nie jest mniejszy niż 75%, wyznacza się wskaźniki nakładunieodnawialnej energii pierwotnej dla indywidualnego źródła ciepła oraz sieci ciepłowniczej i wskazuje na ichpodstawie, który sposób dostarczania ciepła zapewnia większą efektywność energetyczną. Sposób wyznaczaniaprocentowego udziału ciepła oraz wskaźników nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej został określonyw załączniku nr 4 do rozporządzenia.28.09.2012weszła w życieUstawa z dnia 27 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 965)Nowelizacja ma na celu wdrożenie do polskiego systemu prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiegoi Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowychw obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu. Do ustawy o drogachpublicznych wprowadzony zastał nowy rozdział 4a dotyczący wdrażania inteligentnych systemów transportowych(ITS) na drogach publicznych. Zgodnie z definicją wprowadzoną nowelizacją ITS to systemy wykorzystujące technologieinformacyjne i komunikacyjne w obszarze transportu drogowego, obejmującym infrastrukturę, pojazdyi użytkowników, a także w obszarach zarządzania ruchem i zarządzania mobilnością oraz do interfejsów z innymirodzajami transportu. Operacyjnym narzędziem stosowania ITS jest aplikacja ITS. Usługą ITS jest dostarczanieaplikacji ITS w określonych ramach organizacyjnych i operacyjnych w celu zwiększenia bezpieczeństwa użytkowników,efektywności i wygody ich przemieszczania się, a także ułatwienia lub wspierania operacji transportowychi przewozowych. Ustawa nie nakłada obowiązku wdrażania aplikacji i usług ITS, ponieważ zgodnie z dyrektywąITS wdrażanie aplikacji i usług ITS jest obecnie fakultatywne.Aneta Malan-Wijatapaździernik 12 [99]31

artykuł sponsorowanyTradycyjne fundamentowanieczy ściana szczelinowa? Wybór jest oczywistymgr inż. Marcin KanafekCoraz to większe ograniczenia urbanistyczne,wynikające z wielkości działek,zmuszają Inwestorów do stosowaniaścian szczelinowych w procesiefundamentowania.Od wielu lat z ogromnym powodzeniemfirma „DABI S. Budny, M. BudnySpółka Jawna” wychodzi naprzeciwi skutecznie realizuje plany oszczędnościowefirm inwestujących w budowębiurowców, centrów handlowych,budynków mieszkalnych z garażamipodziemnymi czy innych tego typu budowli.DABI wykonuje zabezpieczeniawykopów przesłonami wodoszczelnymii ściankami oporowymi spełniającymiww. wymagania. Technologie tewinny być skuteczne, a przy tym ekonomicznieopłacalne.W zamian za drogie rozwiązaniew postaci ścian szczelinowych oferujemyInwestorom tańsze i pewniejszerozwiązanie, jakim jest możliwość tradycyjnegofundamentowania. Wybórtakiego rozwiązania jest motywowanywieloma czynnikami. Na korzyść zastosowaniasuchych wykopów szerokoprzestrzennychw fazie fundamentowaniaprzemawia m.in.:■ czynnik ekonomiczny,■ brak potrzeby reperacji nierównychścian szczelinowych,■ szybki czas realizacji,■ wysoka jakość fundamentowaniaw tradycyjnych technologiach.Stosowane warianty zabezpieczeniawykopów szerokoprzestrzennych niemają większych ograniczeń. W stosowanychprzez naszą firmę technologiachmożna zabezpieczyć wykopścianą oporową nawet w granicachdziałki Inwestora. Są to bardzo atrakcyjnerozwiązania, z powodzeniemstosowane już od wielu lat.W październiku 2011 roku na zleceniefirmy Hochtief Polska S.A. naszafirma wykonała projekt oraz kompleksowezabezpieczenie wykopuw celu umożliwienia prowadzeniarobót fundamentowych w tradycyjnychtechnologiach przy realizacji32INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyzespołu budynków mieszkalno-usługowychw Swarzędzu.W celu zabezpieczenia wykopu przednapływem wód gruntowych wykonano:– przesłony przeciwfiltracyjne:■ przesłonę typu A (niewzmocnioną)pracującą jako przeponawodoszczelna, wykonanąna bazie mieszankibentonitowej na odcinkach,gdzie można jąodsunąć od projektowanegobudynku;■ przesłonę typu B (wzmocnionąprofilami stalowymi)pracującą jakoprzepona wodoszczelnaoraz jako ściana oporowawykonana na odcinkach,gdzie nie można jej odsunąćod projektowanego budynku.– rozpory ścian wykopu zgodniez obliczeniami projektowymi.Obecnie Inwestorzy odchodzą odstosowania technologii ścian szczelinowychna rzecz bardziej efektywnegoi tańszego rozwiązania, jakim sąwykopy szerokoprzestrzenne zabezpieczoneprzed napływem wód gruntowych.Można pokusić się o stwierdzenie,iż dla niektórych Inwestorówściana szczelinowa stała się „złemkoniecznym”.„DABI S. Budny, M. Budny SpółkaJawna” zajmuje się budownictwemspecjalistycznym już od 1990 r. Całyokres działalności to wprowadzanienowych, również własnych rozwiązańtechnicznych oraz wychodzenie naprzeciwoczekiwaniom Inwestoraw celu osiągnięcia optymalnych,obustronnie korzystnych rozwiązań.Główną gałęzią działalności firmyjest wykonywanie przesłon/przegródi ścian wodoszczelnych o szerokimzakresie stosowalności. Wykonujemyprzegrody w technologiach:■ wgłębnego mieszania gruntuCDMM/trench-mix, DSM, CSM,MIP– metody oparte na mieszaniu grunturodzimego z zaczynem bentonitowo-cementowym■ ciągłej szczeliny kopanej koparkąwielonaczyniową – wykop wąskoprzestrzenny– metoda oparta na całkowitym zastąpieniugruntu zaczynem bentonitowo-cementowym,przeznaczonado gruntów kwaśnych (np. torfy)■ szczeliny kopanej głębiarką dościan szczelinowych – metodasekcyjna– metoda oparta na całkowitym zastąpieniugruntu zaczynem bentonitowo-cementowym,przeznaczonado gruntów kwaśnych (np.torfy) oraz do wykonywania przesłonponiżej 12 m ppt.W celu uzyskania szerszej informacjina temat oferty naszej firmy zapraszamyna stronę internetowąwww.dabi.com.pl„DABI S. Budny, M. BudnySpółka Jawna”ul. Włościańska 3243-518 Ligotatel. +48 32 214-06-13faks +48 32 214-62-81kom. +48 781-900-939e-mail: biuro@dabi.com.plwww.dabi.com.plpaździernik 12 [99]33

technologieFot. K. WiśniewskaCzy i kiedyodśnieżać dach?dr hab. inż. Jerzy Antoni ŻurańskiInstytut Techniki Budowlanej, Warszawadr inż. Mariusz GaczekPolitechnika PoznańskaUzasadnione jest pytanie o bezpieczeństwo konstrukcjizaprojektowanych i wzniesionych na podstawiedotychczasowej normy obciążenia śniegiem.Obciążenie dachów śniegiem jest jednymz podstawowych oddziaływańśrodowiskowych na budynki i jakoobciążenie zmienne ma zazwyczajdecydujące znaczenie w ustalaniu obciążeniastatycznego dachów. Śniegzalegający na dachu może także ograniczaćlub uniemożliwiać działanieurządzeń lub instalacji tam się znajdujących,a przez to uniemożliwiać prawidłowąeksploatację budynku. Ponadtośnieg zsuwający się z dachów możepowodować uszkodzenie elementówdachowych, wywoływać dodatkoweobciążenie (statyczne i dynamiczne)dachów niżej położonych oraz innychelementów budynku, a także stwarzaćzagrożenie bezpieczeństwa osób pojawiającychsię w pobliżu i znajdującegosię tam mienia.Dużym zagrożeniem dla ludzi i konstrukcjisą również sople i nawisy lodowe,a także obmarzające okapy.W czasie odwilży woda ze stopionegośniegu, zbierająca się za tymi przeszkodami,oprócz miejscowego zwiększeniaobciążenia może być przyczynąprzecieków do wnętrza budynku.Uzasadnione są zatem pytania: czyodśnieżać dachy, a jeżeli tak, to którei kiedy? W jakiej sytuacji należy przystąpićdo odśnieżania, jak je przygotowaći jak prowadzić. Artykuł jest próbąodpowiedzi na te pytania.Normowe wartościobciążenia śniegiem dachówZgodnie z najnowszą normą [5] wartośćcharakterystyczna obciążeniaśniegiem gruntu, podstawowej wielkościodniesienia w ocenie obciążeniaśniegiem dachów, ma mieć okrespowrotu 50 lat, tzn. może być przewyższanaśrednio raz na 50 lat. Jest topodejście powszechnie akceptowanew większości norm. Jeżeli przyjąć, żewspółczynnik bezpieczeństwa (współczynnikczęściowy [4]) równy 1,5 mapokryć ewentualne przewyższeniawartości charakterystycznej obciążeniaśniegiem gruntu, to okres powrotuwartości obliczeniowej wynosikilkaset lat, zależnie od miejsca i odstrefy obciążenia śniegiem.W Warszawie w strefiedrugiej o wartościs k= 0,9 kN/m 2 jestto ok. 900 lat (obliczeniana podstawiedanych zawartychw monografii[12]). Jednak są dwaźródła niepokojuo bezpieczeństwokonstrukcji:1) dotychczas przyjmowanodo obliczeń znacznie mniejszewartości obciążenia śniegiem niżpodane w najnowszej normie;Pointensywnychopadach śnieguurzędyadministracjinakazują pilneodśnieżaniedachów2) w większości stacji meteorologicznychsą obserwowane i rejestrowanepojedyncze przypadki znacznegoprzekroczenia wartości prognozowanych[12].Dotyczy to zwłaszcza obiektów o dużejpowierzchni dachów, najczęściej stalowych,a więc stosunkowo lekkich, a takżepłaskich lub o małych spadkach.Niepokój o bezpieczeństwo budynkówi znajdujących się w nich ludzi udzielasię urzędom administracji publicznej,które po intensywnych opadach śniegunakazują pilne odśnieżanie dachów.Po drugiej wojnie światowej kilkakrotniezmniejszano normowe wartościobciążenia śniegiem, co doprowadziło,w niektórych regionach kraju, dowartości o okresie powrotuok. 5–15 lat, podanychw normie z 1980 r.[12]. Zmiany wprowadzoneprzeznajnowszą normęspowodowały, żena większości terytoriumPolski obciążenieśniegiem wzrosłood ok. 30 do ok.70%. Uzasadnione jestzatem pytanie o bezpieczeństwokonstrukcji zaprojektowanychi wzniesionych na podstawie dotychczasowejnormy obciążenia śniegiem.34INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieDrugi powód niepokoju – pojawiającesię intensywne opady śniegu,w wyniku których następuje niekiedyznaczne przewyższenie wartościcharakterystycznych obciążeniaśniegiem gruntu – jest cechą warunkówklimatycznych Polski [7] i co jakiśczas występuje. Powstaje zatem pytanie,czy uwzględnić je w obliczeniach konstrukcji,a jeżeli tak, to w jaki sposób.Jedną z możliwości byłoby przyjęcie zaleceńpodanych w eurokodzie [5].Podano tam warunki, zgodnie z któryminależy ustalać wyjątkowe obciążeniaśniegiem, wtedy gdy zmierzone ekstremalnewartości obciążenia śniegiemgruntu przekraczają co najmniej dwukrotniewartości charakterystyczne. Stosujączalecany współczynnik C esl= 2,0zamiast współczynnika częściowegoγ f= 1,5, należałoby wszystkie konstrukcjeprojektować na wyjątkowe obciążenieśniegiem. W załączniku krajowymdo [5] nie polecono stosowania tegoobciążenia, albowiem tylko na dwóchstacjach meteorologicznych wartościekstremalne przewyższyły ponad dwukrotniewartości prognozowane o okresiepowrotu 50 lat [12].Wnioski z awarii i katastrofW rozstrzygnięciu problemu odśnieżaniapomocna może być analiza przyczynkatastrof dachów pod obciążeniemod śniegu. Według dostępnychdanych w czasie bardzo śnieżnej zimy1969/1970 ok. 70%, a podczas zimy1978/1979 ok. 90% katastrof nastąpiłow wyniku błędów ludzkich,zaliczając do błędów braki materiałowew nakazowo-rozdzielczym systemiegospodarki, jaki wówczas obowiązywał[12]. Podczas zimy 1978/1979 na licznychstacjach meteorologicznych obciążenieśniegiem przekraczało wartośćcharakterystyczną ponad dwukrotnie,niekiedy nawet trzykrotnie [12], a niebyło nadzwyczajnie dużej liczby katastrof.Być może należy to zawdzięczaćpodjętemu wówczas odśnieżaniu,zapewne jednak przede wszystkimstosunkowo dużym zapasom nośnościi przestrzennej współpracy elementówkonstrukcji, jej „krzepkości”. Z pewnościąmniej było wówczas obiektówo lekkich dachach dużej rozpiętości,najbardziej podatnych na zagrożeniekatastrofą pod ciężarem śniegu.Konstrukcje istniejącei projektowane wedługnowych normProblem odśnieżania występuje przedewszystkim w przypadku obiektów zaprojektowanychwedług starych norm,zwłaszcza starej normy obciążenia śniegiemz 1980 r. W rozdziale 8 normy ISOdotyczącej oceny istniejących konstrukcji[3], o tytule „Ocena oparta na zadowalającymfunkcjonowaniu w przeszłości”,napisano: Konstrukcje zaprojektowanei zbudowane na podstawie wcześniejszychnorm albo zaprojektowanei zbudowane zgodnie z zasadami sztukibudowlanej, kiedy żadne normy niebyły stosowane, mogą być uważane zabezpiecznie przenoszące oddziaływaniainne niż wyjątkowe (wliczająctrzęsienia ziemi), pod warunkiemże (…) konstrukcjawykazała zadowalającązdolnośćfunkcjonowania,w wystarczająco długimczasie, podczasktórego wystąpiłyekstremalne oddziaływaniaspowodowaneużytkowaniem lub wpływemśrodowiska. Jest to jedenz wymienionych warunków, odnoszącysię do obciążeń, pozostałe dotyczą stanukonstrukcji i sposobu jej użytkowania.Na podstawie tych wymagań możnaprzedstawić warunki zapewnienia bezpieczeństwaistniejącej konstrukcji, gdyw nowych normach zwiększono wartościobciążeń. Aby ocenić zdolnośćkonstrukcji do przenoszenia nowychobciążeń normowych, a także obciążeńekstremalnych, które mogą wystąpić,należy dokonać przeglądu oddziaływańklimatycznych w całym okresie użytkowaniakonstrukcji, wybrać przypadkiJeżeliprzewidujesię odśnieżaniedachu, to projektodśnieżaniapowinien być częściądokumentacjiprojektowejobiektuwystąpienia oddziaływań ekstremalnychi dokonać szczegółowej analizy tych oddziaływańna rozpatrywaną konstrukcję.Należy także wykonać wszystkie kontrolei obliczenia sprawdzające, zalecanew normie ISO. Konieczna jest oczywiścierównież znajomość norm obciążeń, wedługktórych obiekt był projektowany.Zalecenia normy ISO można wykorzystaćw regionach, w których w przeszłościwystąpiły ekstremalne wartości obciążeniaśniegiem (podane np. w [12]), i możnauznać, że rozpatrywana konstrukcjaprzeniosła je bez uszczerbku. Jednak sąregiony, w których takich obciążeń dotychczasnie zmierzono, co nie znaczy,że nie wystąpią w przyszłości. Tam konstrukcjezaprojektowane według starychnorm „nie miały okazji”, aby się wykazaćzdolnością przenoszenia wyjątkowegoobciążenia śniegiem. W takich przypadkachnależy konstrukcję wzmocnić(co nie zawsze może być możliwe) alboprzygotować się do jej odśnieżania lubwstrzymać użytkowanie (zamknąć dostęp)po obfitych opadach śnieguna czas jego zalegania.Nowe obiekty należyprojektowaćtak, aby nie byłopotrzeby odśnieżania.W tym celunależy stosowaćwartości obciążeniaśniegiem wedługnowej normy [5]. Takodnosi się do tego zagadnieniajeden z autorówekspertyzy na temat przyczyn katastrofyhali MTK w Chorzowie [1]: W trakciezimy 2005/2006 wystąpiły katastrofyi awarie hal. Śnieg nie był ich przyczyną,lecz ujawnił niedostateczną nośnośćtych konstrukcji. Dachów nie trzebaodśnieżać (co sugerują władze), leczbezpiecznie je projektować. Powinnosię usuwać przyczyny (niedostatecznąnośność obiektów), a nie efekty obciążeńśniegiem. Jeśli przewiduje sięodśnieżanie dachu, to konstrukcję należyprojektować z uwzględnieniemodpowiednich układów jego obciążeń.październik 12 [99]35

technologieNależy wówczas opracować projekttechnologii i kolejności odśnieżania dachu.W Polsce było kilka przypadkówawarii budowlanych spowodowanychniewłaściwą kolejnością odśnieżania dachów[2].Druga część cytowanego zaleceniajest podana w normie [5] w punkcie5.2(5): Jeżeli przewiduje się sztuczneusuwanie lub przemieszczanie śnieguna dachu, to dach należy zaprojektowaćz uwzględnieniem odpowiednichukładów obciążeń.Czy odśnieżać dach?Ocena konieczności odśnieżania dachupowinna zatem należeć do projektantaobiektu albo do powołanego w tymcelu specjalisty budowlanego. Musząoni także ustalić sposób odśnieżania.Powinno to być wykonane przed zimą,aby właściciel lub zarządca obiektu byłprzygotowany na nadchodzące opadyśniegu.Potrzeba odśnieżania dachów możewynikać ze względu na: 1) bezpieczeństwokonstrukcji i ludzi przebywającychwewnątrz, 2) warunki użytkowaniabudynku i 3) zewnętrznezagrożenie dla ludzi i mienia.Odpowiedź na pytanie, czy należy odśnieżaćdach, będzie zależeć od wynikówanalizy następujących informacji,np. według [9]:■ kiedy i według jakich norm obciążeńi jakich norm wymiarowania obiektbył projektowany i jak przyjętew projekcie wymagania i obciążeniaodpowiadają aktualnemu stanowiwiedzy i aktualnym normom;■ jakie są uwarunkowania projektukonstrukcyjnego wynikające z przyjętychukładów obciążeń i ich wpływuna organizację ewentualnegoodśnieżania;■ jakie są uwarunkowania projektuwykonawczego części nośnej przekryciadachowego;■ jakie są wymagania producentai wykonawcy powłoki zewnętrznejdachu (przede wszystkim pokrycia)jako gwaranta jej szczelności;■ możliwości zapewnienia bezpieczeństwaosób odśnieżających;■ możliwości składowania śnieguz odśnieżania dachu na sąsiadującymterenie.Podstawowym warunkiem podjęciadecyzji o ewentualnym odśnieżaniujest porównanie nośności konstrukcjii obciążeń, które mogą wystąpićw czasie jej użytkowania.Jeśli wynikiem analizy będzie koniecznośćodśnieżania, to należy określić,kiedy i jak je przeprowadzić.Kiedy odśnieżać dach?Przewidując odśnieżanie dachu, należyustalić stan alarmowy, któregoprzekroczenie powinno takie działanieuruchomić. Takim stanem jest ustalonawartość obciążenia śniegiem,w porównaniu z nośnością dachu,i prognoza jej dalszej zmiany.Można przyjąć, że wartością alarmowąjest wartość charakterystycznaobciążenia śniegiem gruntu. Jestto wartość, która wynika ze stanugranicznego użytkowalności, a więcnie powinna być przekroczona w normalnymstanie użytkowania budynku.Jednocześnie jest to wartość mniejszaod wartości obliczeniowej o 1/3. Jestto duża różnica, aby przed przyrostemobciążenia był czas na odśnieżenie.Należy rozróżnić obciążenie śniegiemgruntu od obciążenia dachu. Strefowewartości charakterystyczne według normy[5] są wartościami obciążenia gruntu,można zatem z wartością charakterystycznąporównać obciążenie gruntuzmierzone w sąsiedztwie rozpatrywanejkonstrukcji lub uzyskane z najbliższej stacjimeteorologicznej. Jest to najprostszysposób porównania bieżącej wartościobciążenia śniegiem z wartością przyjętądo obliczeń – jednak szacunkowy.W prognozach pogody lub w ostrzeżeniacho intensywnych opadach śniegupodaje się zwykle grubość pokrywyśnieżnej. Na tej podstawie możnaw przybliżeniu określić przyrostobciążenia w opadach, przyjmującciężar objętościowy śniegu 2,0 kN/m 3[12]. Taką samą wartość można przyjąćdo oceny obciążenia śniegiem w miejscachtworzenia się zasp na dachu.Wystąpienie intensywnych opadów śnieguna początku zimy nie musi świadczyćo tym, że wkrótce zostanie przekroczonystan alarmowy obciążenia. Zależy tood rodzaju zimy, jaka się rozwinie. Możeto być zima o charakterze morskim,z częstymi odwilżami, ale także zimao charakterze kontynentalnym, o długoutrzymującej się i narastającej pokrywieśnieżnej. Można w przybliżeniu ocenićdalszy czas zalegania pokrywy śnieżnej,znając liczbę dni, które upłynęły odjej pierwszego, trwałego wystąpienia,i średnią liczbę dni z pokrywą śnieżnąw roku. Wynosi ona od ok. 50 dniw strefie pierwszej obciążenia śniegiem,poprzez 60 dni w strefie drugiej, 70 dniw strefie trzeciej, do 80–90 dni w strefieczwartej wg [5] (rys. str. 39).36INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologiePonieważ jednak dalszy przebieg zimyjest najczęściej niepewny, należy przyjąć,że odśnieżanie dachu rozpoczynasię po przekroczeniu wartości charakterystycznejobciążenia śniegiem gruntu.Ewentualne zaniechanie odśnieżaniamoże być usprawiedliwione sytuacją,w której wartość charakterystycznaobciążenia śniegiem została przekroczonatuż przed końcem zimy. Pomiarciężaru pokrywy śnieżnej na dachujest zwykle bardzo trudny; ze względuna różny kształt dachu musiałbybyć wykonywany w wielu miejscach,a często byłby niemożliwy. Dlategow przypadku przekryć o dużychrozpiętościach polecany jest zdalnymonitoring odkształceń dachuw miejscach, które są reprezentatywnedla oceny stanu naprężeńpod znanym obciążeniem [6]. W tensposób można oszacować wartośćobciążenia śniegiem i w razie potrzebyprzystąpić do odśnieżania [8].Prosty sposób monitoringu to ustawieniena dachu prętów z naniesionąskalą, z której można przez lornetkęodczytywać grubość pokrywy śnieżneji obliczać obciążenie, przyjmującciężar objętościowy śniegu 3,0 kN/m 3 .Określenie ciężaru objętościowegośniegu metodą pobrania próbki śnieguzalegającego na dachu poprzez zagłębienierury z tworzywa sztucznego,a następnie zważenia próbki może byćzawodne, jeśli na dachu zalega warstwalodu, której rura nie przebije.Jeżeli obserwuje się ugięcie konstrukcjidachu, rozszczepienie drewnianychelementów dachowych, odkształconerury lub koryta kablowe przebiegająceprzy suficie, samoczynne otwieraniesię drzwi albo – przeciwnie – pojawiająsię niewystępujące wcześniej trudnościw otwieraniu drzwi lub okien, to możebyć za późno na odśnieżanie – wejściena dach mogłoby spowodować jegozawalenie i zagrozić odśnieżającym.PodsumowanieNowe konstrukcje należy tak projektować,aby przeniosły obliczeniowewartości obciążenia śniegiem podanew nowej normie [5] bez koniecznościodśnieżania. W przypadku konstrukcjilekkich, o dużych rozpiętościach,stanowiących przekrycia pomieszczeńprzeznaczonych na pobyt ludzi, należyzwiększyć wartość obciążenia śniegiem,stosując współczynnik K FI= 1,1 jak dlaklasy niezawodności RC3 według [4].Konstrukcję należy projektować tak,aby miała odpowiednią „krzepkość”i aby nie było możliwości wystąpieniakatastrofy postępującej. W przypadkudachów dużych obiektów należyzapewnić spadki dachu umożliwiającespływ wody z topniejącego śniegui system odwadniający z elektrycznympodgrzewaniem wpustów dachowych.Jeżeli przewiduje się odśnieżanie dachu,to projekt odśnieżania powinien być częściądokumentacji projektowej obiektu.REKLAMApaździernik 12 [99]37

technologieREKLAMAMusi on zawierać wartość alarmowąobciążenia śniegiem gruntu, przy którejnależy przystąpić do odśnieżania,i sposób jej uzyskania oraz kolejnośćodśnieżania poszczególnych części dachui dopuszczalne układy obciążenia,które powstaną w wyniku zmniejszeniaobciążenia na fragmentach dachu.Odśnieżanie dachu należy podjąćpo przekroczeniu wartości charakterystycznejobciążenia śniegiemgruntu w najbliższym sąsiedztwierozpatrywanego obiektu (stwierdzonegona podstawie pomiarów własnychlub informacji meteorologicznych alboz centrów zarządzania kryzysowego).Prognozy meteorologiczne można uzyskaćz internetu: www.pogodynka.pl,a także telefonicznie z Instytutu Meteorologiii Gospodarki Wodnej – PaństwowegoInstytutu Badawczego, tel.centrala (22) 569 41 00. Numery telefonównajbliższej stacji meteorologicznejmożna znaleźć w internecie podadresem www.imgw.pl. IMGW – PIBmoże także zapewnić fachową pomocw pomiarach własnych obciążenia śniegiem.Pomiary obciążenia śniegiem zapomocą śniegomierzy stosowanychw praktyce pomiarowej służby meteorologicznejmogą być źródłem informacjio aktualnym obciążeniu.Najlepszą metodą oceny aktualnego obciążeniaśniegiem dachu jest monitoringza pomocą specjalnego systemu komputerowego[8]. Tam gdzie nie jest to możliwe,pomocne mogą być wyskalowanepręty z możliwością zdalnego odczytugrubości pokrywy śnieżnej. Do obliczaniaobciążenia można przyjmować ciężar objętościowyśniegu świeżego 2,0 kN/m 3 ,a śniegu zleżałego 3,0 kN/m 3 .W przypadku konstrukcji zaprojektowanychwedług starych norm na mniejszeobciążenie śniegiem należy przeanalizowaćhistorię obciążenia w całym czasieużytkowania konstrukcji, porównaćz wartościami przyjętymi w projekciei aktualnymi normami, dokonać przeglądujej stanu technicznego i na tejpodstawie zdecydować o odśnieżaniualbo zaniechaniu odśnieżania.Nie wszystkie dachy wymagają odśnieżania.Można do nich zaliczyć dachywentylowane, o stosunkowo dużychkątach spadku (są to często dachy wyposażonew barierki przeciwześlizgowe),a także żelbetowe stropodachy na wielorodzinnychbudynkach mieszkalnych.Warunki odśnieżania, takie jak sprzęt,sposób prowadzenia prac oraz zapewnieniebezpieczeństwa osób odśnieżających,stanowią oddzielny temat.Konieczne jest jednak stwierdzenie,że lekceważenie warunków bezpieczeństwalub niedopatrzenie możebyć przyczyną wypadków. Zdarzałysię śmiertelne upadki z dachu podczasodśnieżania.Piśmiennictwo1. A. Biegus, K. Rykaluk, Katastrofa haliMiędzynarodowych Targów Katowickichw Chorzowie, „Inżynieria i Budownictwo”nr 4/2006.2. A. Biegus, seminarium Obciążenie śniegiemi oddziaływania wiatru wg PN-EN1991, mat. szkol., WOIIB, Poznań 2010.38INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologie3. ISO 13822:2010 Bases for design of structures – Assessment ofexisting structures.4. PN-EN 1990:2002 Eurokod – Podstawy projektowania konstrukcji.5. PN-EN 1991-1-3:2005 Eurokod 1 Oddziaływania na konstrukcje.Część 1-3: Oddziaływania ogólne – Obciążenie śniegiem.6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 marca 2009 r.zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych,jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – Dz.U.Nr 56, poz. 461, pkt 42 (zm. w § 204 ust. 7).7. A. Sobolewski, Identyfikacja właściwości losowych obciążeniaśniegiem, 57. Konferencja KILiW PAN i KN PZITB, Krynica 2011,Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej „Budownictwo” zeszyt58, nr 3/2011.8. K. Wilde, Zautomatyzowane systemy monitoringu technicznegodachów stalowych, 56. Konferencja KILiW PAN i KN PZITB,Krynica 2010, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej „Budownictwo”zeszyt 57, nr 3/2010.9. M. Wilk, Projekt odśnieżania dachu podstawą do „Instrukcjiodśnieżania dachu”. DAFA, www.dafa.com.pl.10. A. Woś, Klimat Polski w drugiej połowie XX wieku, WydawnictwoNaukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2010.11. Wykonywanie robót budowlanych w okresie obniżonej temperatury.Red. R. Gajownik, „Instrukcje, Wytyczne, Poradniki”nr 282/2011, ITB, Warszawa 2011.Rys. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną w roku ([11] wg [10])12. J.A. Żurański, A. Sobolewski, Obciążenie śniegiem w Polsce, PraceNaukowe ITB, Monografie, Warszawa 2009.Jubileuszowa konferencja65-lecia SITPMB3 września br. w warszawskim CentrumNauki Kopernik odbyła się jubileuszowakonferencja StowarzyszeniaInżynierów i Techników PrzemysłuMateriałów Budowlanych pod patronatemGłównego Inspektora NadzoruBudowlanego Roberta Dziwińskiego.Jej tematem przewodnim był „Azbestw przemyśle materiałów budowlanychi jego utylizacja”. W imieniu MinisterstwaGospodarki program oczyszczaniakraju z azbestu na lata 2009-2032przedstawiła Stanisława Szałucha,ekspert rady programowej. Następnieduńska firma Cembrit S.A. z Trzemeszna,produkująca bezpieczny zamiennikdawnego eternitu pod nazwą„System dachowy EuroFala”, zaprezentowałaswoje wyroby i możliwo-ści ich stosowania w budownictwie.Na uroczystość przybyli m.in. ElżbietaJaniszewska-Kuropatwa – dyrektorDepartamentu Wyrobów Budowlanychw GUNB, Andrzej Roch Dobrucki– prezes PIIB, prof. Zbigniew Grabowski– Honorowy Prezes KR PIIB, Ewa Mańkiewicz-Cudny– prezes NOT oraz JanAndrzejewski – prezes StowarzyszeniaTechników i Inżynierów Polskich na Litwie(STIP). Samorząd województwałódzkiego reprezentowali Roman Sasin– wiceburmistrz Miasta i Gminy Brzezinyoraz Zbigniew Bączyński – przewodniczącyRady Miasta i sekretarz powiatubrzezińskiego. Z okazji jubileuszu prezesSITPMB Jerzy Gumiński odebrał odzgromadzonych liczne gratulacje.październik 12 [99]39

na czasieStal zbrojeniowa EPSTALStal zbrojeniowa EPSTAL łączy dwie najważniejszewłaściwości: wysoką wytrzymałość (klasaA-IIIN wg PN-B-03264:2002) oraz ciągliwość(klasa C wg Eurokodu 2), co ma ogromny wpływna zwiększenie bezpieczeństwa konstrukcji betonowych.Ponadto stal ta jest odporna naobciążenia dynamiczne oraz jest łatwo identyfikowalnaprzez napis EPSTAL nawalcowany nakażdym pręcie.Mińsk Mazowieckima obwodnicęFot. Małgorzata TarnowskaOtwarto ponaddwudziestokilometrową obwodnicęMińska Mazowieckiego. To pierwszyodcinek autostrady A2 na wschód od Warszawy.Kontrakt o wartości umownej 567,4 mln złbył realizowany od sierpnia 2009 r.Źródło: GDDKiAPierwszy tunel dla TGVParyż – StrasburgTunel Saverne na trasie dużych prędkości TGVParyż – Strasburg w paśmie Wogezy budujekonsorcjum Spie Batignolles TPCI – Dodin CampenonBernard. Za pomocą maszyny TBM dostarczonejprzez Herrenknecht AG ukończonodrążenie tunelu na odcinku o długości blisko4 km we wschodniej części Wogezy. Otwarciecałej linii planowane jest na 2016 r.Ruch budowlanyw I połowie 2012 r.Źródło: inzynieria.comZ danych GUNB wynika, że w I półroczu br.wydano w Polsce 93 325 decyzji o pozwoleniuna budowę dla 103 999 obiektówbudowlanych. Oznacza to 5,4-procentowyspadek liczby wydanych pozwoleń w stosunkudo I półrocza 2011 r. oraz spadeko 2,1–11,5% w stosunku do analogicznychokresów lat 2010–2007. Najwięcej wydanoich w województwach: mazowieckim(13 847), wielkopolskim (11 701), małopolskim(9270) i śląskim (7564).Termostatyczne zaworymieszające ESBEZawory charakteryzują się łatwo instalowanąregulacją temperatury do zastosowańzwiązanych z ogrzewaniem słonecznymi podłogowym oraz instalacjami wody pitnej.Serie VTA, VTS i VMC cechuje wyższaprzepustowość, większy zakres średnic (od1/2” do 5/4”) i temperatury (od 10 do 75°C)oraz funkcja zapobiegająca oparzeniom.Atest PZH.Centrum Spotkania Kultur w LublinieKonsorcjum firm Budimeks SA (lider) i FerrovialAgroman SA (partner) wygrało przetargna realizację inwestycji: „Budowa CentrumSpotkania Kultur w Lublinie” i „Modernizacjabudynku Teatru Muzycznego w Lublinie orazFilharmonii im. H. Wieniawskiego w Lublinie”.Wartość oferty to 163 694 718,32 złnetto. Termin zakończenia robót planowanyjest na 30.06.2015 r.Nowy wiadukt w JaktorowieWiadukt drogowy w ciągu ulicy Skokowskiegobędzie przebiegał nad liniami: Centralną MagistraląKolejową oraz trasą Łódź – Warszawa.Kontrakt o wartości 13 581 564,24 zł nettozrealizuje na zlecenie PKP Polskie Linie KolejoweS.A. konsorcjum firm: PrzedsiębiorstwoWielobranżowe „BANIMEX” Sp. z o.o. (lider),PROMOST WROCŁAW Sp. z o.o., PrzedsiębiorstwoBudownictwa Górniczego i Energetycznego„EGBUD” Sp. z o.o.Zmodernizowana Opera Leśna w SopocieFirma ALSTAL Grupa Budowlana zakończyła remont Opery Leśnej w Sopocie. Obiekt zyskałnowe zadaszenie, powiększyła się liczba miejsc na widowni, przebudowano scenę i jej zaplecze.Nowe zadaszenie, przypominające kształtem wygięty liść, pozwoli na organizowanieimprez kulturalnych także poza głównym sezonem. Koszt całkowity przebudowy to ponad74 mln zł. Dofinansowanie z Ministerstwa Kultury: 28 mln zł.40INŻYNIER BUDOWNICTWA

na czasieRynek chemii budowlanej2002–2012Firma IBP Research dokonała syntezy wybranychraportów badawczych własnego autorstwai zestawiła dane na temat rynku wybranychproduktów chemii budowlanej w Polsce.Ich sprzedaż osiągnęła w 2011 r. wielkość 2,2mln ton. Od 2000 do 2008 r. zapotrzebowaniena te materiały wzrosło wolumenowo o 53%,w dwóch kolejnych latach nastąpił spadek(o 4,3% i 6,7%), a w 2011 r. zanotowano stabilizacjępopytu na poziomie roku poprzedniego.Według IBP Research w tym roku rynek chemiibudowlanej spadnie o 4,2%.Źródło: www.ibpresearch.plApartamenty na krakowskim PodgórzuPomiędzy ulicami Nadwiślańską i Piwną, na terenie dawnej fabryki krakowskich zakładówodzieżowych Vistula powstaje inwestycja firmy ATAL – Nadwiślańska 11 Apartamenty. Znajdąsię tam 344 komfortowe mieszkania: od 28-metrowego studio po apartamenty o powierzchni177 m². Dwusegmentowy budynek zostanie oddany do użytku w II kwartale 2014 r.„Zielony” biurowiecGoeppert-MayerGórnośląski Park Przemysłowy w Katowicachoddał do użytku pierwszy w Polsce budynekenergooszczędny wykorzystujący system trigeneracji.Koszt budowy biurowca o powierzchniużytkowej 7800 m² z garażem podziemnym(3000 m²) oraz zagospodarowaniem terenuwyniósł ok. 39 mln zł. Według analiz całkowiteoszczędności w eksploatacji budynku będą wynosiłyok. 48%. Budowa trwała 18 miesięcy.Najwyższy budynek w PekinieWieżowiec China Zun (Honor Chin), budowanyw prestiżowej części centrum biznesowegostolicy Chin, będzie miał 528 m wysokości– 108 pięter nad ziemią i 7 pod ziemią, a jegopowierzchnia użytkowa wyniesie 427 tys. m².Budowa pochłonie blisko 24 mld juanów(ok. 12,7 mld zł). Planowane jej zakończenie:2016 r.Źródło: wnp.plCH Łacina w PoznaniuApsys Polska uzyskała pozwolenie na budowęjednego z największych i najnowocześniejszychcentrów handlowo-rozrywkowych w Polsce.CH Łacina będzie mieć 98 000 m² powierzchnihandlowej oraz parking na 3300 miejsc.Powstanie przy Rondzie Rataje. Architektura:RTKL. Wartość całkowita inwestycji to 350 mlneuro. Oddanie do użytku planowane jestna koniec 2014 r.Nowe tynki ATLASTynki: akrylowy, akrylowo-silikonowy, silikonowyi silikonowo-silikatowy mają zaawansowanereceptury, są łatwe w aplikacji i fakturowaniu.Dostępne w 200 pastelowychkolorach. W recepturze produktów znalazłysię środki biobójcze. Są wytrzymałe na uderzeniai odporne na spękania. Zastosowanie:elewacje zewnętrzne, wnętrza budynkóworaz jako warstwa wykończeniowa w systemachociepleń.Obwodnica Rzeszowa otwarta15-kilometrowy odcinek bezkolizyjnej autostradowejobwodnicy Rzeszowa stanowi odcinekautostrady A4 węzeł Rzeszów Centralny – węzełRzeszów Wschód (wykonawca: konsorcjumfirm z liderem Mostostal Warszawa S.A.; wartośćkontraktu: ok. 440 mln zł brutto) oraz drogiekspresowej S19 Stobierna – węzeł RzeszówWschód (wykonawca: konsorcjum firm z lideremMSF Engenharia S.A.; wartość kontraktu:ponad 213 mln zł brutto).Źródło: GDDKiAElektrownia słoneczna na PodkarpaciuW Nowym Dzikowcu (gmina Dzikowiec) na blisko3,5 ha powstanie elektrownia fotowoltaicznao mocy 1,5 MW. Zostanie tam zainstalowanychod 6000 do 7000 sztuk paneli fotowoltaicznychpolikrystalicznych o mocy ok. 220–300 W każdy.Ilość produkowanej przez elektrownię energiielektrycznej wyniesie do 1400 MWh rocznie.Źródło: www.gdos.gov.plOpracowałaMagdalena BednarczykWIĘCEJ NA www.inzynierbudownictwa.plpaździernik 12 [99]41

technologieTynki renowacyjnemgr inż. Maciej Rokielmgr inż. Cezariusz MagottPolskie Stowarzyszenie Mykologów BudownictwaZdjęcia i rysunki: M. RokielTynk renowacyjny wchłania wilgoć znajdującą się w murze,oddaje ją do otoczenia pod postacią pary wodnej,jednocześnie magazynując w sobie szkodliwe sole.Wykonanie wtórnych izolacji w zawilgoconymi zasolonym obiekciezapobiega dalszemu zwiększeniu zawilgoceniai zasolenia muru, nie usuwajednak soli zawartych w murze.Wiadomo także, że tradycyjne tynkicementowe, cementowo-wapienne,wapienne czy gipsowe nie nadają siędo stosowania na zawilgoconych i zasolonychmurach (fot. 1, 2).Tradycyjny tynk wapienny jest materiałemcechującym się silnym podciąganiemkapilarnym, pozwala on natransport rozpuszczonych soli do strefyprzypowierzchniowej, gdzie następujeich krystalizacja i niszczenie strukturytynku. Rozrastające się kryształy soli naskutek swych higroskopijnych właściwościzwiększają zawilgocenie tynkui jednocześnie znacznie zmniejszająFot. 1, 2Tradycyjne tynki położone na ścianiebezskutecznie działających powłok wodochronnychzdolności dyfuzyjne, co tylko przyspieszaprocesy destrukcji.Tynki cementowe zachowują się inaczej.Przede wszystkim są one szczelne, likwidująwięc na pewien czas wizualne objawydestrukcji, lecz dodatkowo działająjak „komin”, zwiększając w konsekwencjizawilgocenie muru. Dalsza destrukcja,zwłaszcza w połączeniu z ujemnymitemperaturami i przejściami temperaturprzez zero, jest tylko kwestią czasu.Schemat działania tynku renowacyjnego,choć lepiej jest użyć określenia systemutynków renowacyjnych, pokazanyjest na rys. 1. Istotą tego systemu jestspecyficzny sposób jego zachowania się.Na skutek swoich właściwości tynkwchłania wilgoć znajdującą się w murze,oddaje ją do otoczenia pod postaciąpary wodnej, jednocześniemagazynując w sobie w postaci skrystalizowanejszkodliwe sole, a przesuwającstrefę odparowania do wnętrzatynku, nie dopuszcza do powstawaniawykwitów na powierzchni. Sole krystalizująw porach tynku renowacyjnego,nie powodując widocznych uszkodzeń.Takie działanie trwa oczywiście do momentuzapełnienia porów przez kryształysoli, przy czym przeciętna trwałośćtynku renowacyjnego jest kilkanaścierazy dłuższa niż tradycyjnego. Aby wymusićna znajdującej się w murze wilgocitaki sposób zachowania się i jednocześniepełnić funkcję „podręcznegomagazynu soli”, tynk renowacyjnymusi charakteryzować się ściśleokreślonymi parametrami.Według instrukcji WTA nr 2-9-04 tynkiemrenowacyjnym WTA nazywamyRys. 1tynk renowacyjny WTAstrefa krystalizacji soliSchematyczny sposób działania tynku renowacyjnego(opis w tekście)tynk zgodny z EN 998-1(PN-EN 998-1)i spełniający wymogi cytowanej instrukcjiWTA. Jest to o tyle istotne, że niema tu bezpośrednio sformułowanegowymogu klasyfikacji tynku jako renowacyjnegowg EN 998-1. Wymóg badaniatynku na zgodność z PN-EN 998-1 jestw Polsce wymogiem obligatoryjnym(formalnym), natomiast o skutecznościtynku decydują także inne parametryi pozostałe składniki systemu, o którychnie wspomina PN-EN 998-1. Normata tylko opisuje tynk jako wyrób budowlanyz uwagi na jego podstawowewłasności i parametry związane z zastosowaniemna wilgotnych i zasolonychmurach. Nic nie mówi na tematzastosowania tynków renowacyjnychczy ograniczeniach w ich zastosowaniu,nie wspominając o niezbędnychbadaniach na etapie opracowywaniatechnologii prac renowacyjnych (szerzejzagadnienie to omówiono w częścidotyczącej diagnostyki – „IB” nr 11/2011i 12/2011), a przecież sposób działania(zachowania się) tynku renowacyjnegojest zupełnie inny i nieporównywalnyz tynkami na spoiwach cementowymi/lub wapiennym (wiążącym zarównohydraulicznie, jak i powietrznie).42INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieTab. 1Wymagania stawiane poszczególnym składnikom systemu przez instrukcję WTA nr 2-9-04 Sanierputzsysteme oraz PN-EN 998-1:2010 Wymagania dotyczące zaprawdo murów – Część 1: Zaprawa tynkarskaObrzutka półkryjąca (pokrywająca maks. 50% powierzchni)Wymogi wg instrukcji WTAWymogiParametr2-9-04wg PN-EN 998-1:2010Grubość [mm] ≤ 0,5 – –Metodyka badańObrzutka całopowierzchniowaParametrWymogi wg instrukcji WTAWymogi2-9-04wg PN-EN 998-1:2010Metodyka badańGrubość [mm] ≤ 0,5 – –Głębokość wnikania wody [mm]– po 1 godzinie– po 24 godzinach> 5na całej grubości––PN-EN 1015-18PN-EN 1015-18Tynk podkładowyParametrWymogi wg instrukcji WTA2-9-04Wymogiwg PN-EN 998-1:2010Metodyka badańŚwieża zaprawaKonsystencja (rozpływ) w mm 170±5 – EN 1015-3Zawartość porów powietrza w % > 20 Wartość deklarowana EN 1015-7Czas zachowania własności roboczychw minutach– Wartość deklarowana EN 1015-9Stwardniała zaprawaGęstość w kg/m 3 Wartość deklarowana – EN 1015-10Wytrzymałość na ściskanie> Wytrzymałości na ściskaniew N/mm 2tynku renowacyjnegoKategoria CS II EN 1015-11Przyczepność w N/mm 2–Wartość deklarowanaSymbol modeluEN 1015-12pęknięcia–A, B lub CAbsorpcja wody spowodowanapodciąganiem kapilarnym– ≥ 0,3 EN 1015-18w ciągu 24 godzin w kg/m 2Absorpcja wody spowodowanapodciąganiem kapilarnym w ciągu 24 > 1 – DIN V 18550godzin w kg/m 2 (badana na krążkach)Głębokość wnikania wody w mm – ≤ 5 EN 1015-18Głębokość wnikania wody w mm > 5 – p. 6.3.7 instr. WTA 2-9-04Współczynnik przepuszczalności parywodnej μ–< 18Wartość deklarowana–EN 1015-19DIN 52615Porowatość w % obj.– tynk stosowany jako podkładowy(magazynujący sole)> 45p. 6.3.9 instr. WTA 2-9-04– tynk stosowany tylko jakowyrównujący podłoże> 35Współczynnik przewodzenia ciepław W/mK– Wartość tabelaryczna EN 1745, tab. A.12Reakcja na ogień Klasa EN 13501-1Trwałość –Ocena i deklaracja napodstawie uznanych przepisóww miejscu przewidzianegoEN 998-1stosowania zaprawyDodatkowe właściwości dla zaprawy nakładanej natryskowoZawartość porów powietrza w % Wartość deklarowana – EN 1015-7Gęstość świeżej zaprawy w kg/m 3 Wartość deklarowana – EN 1015-6Porowatość w % obj.– tynk stosowany jako podkładowy(magazynujący sole)– tynk stosowany tylko jakowyrównujący podłoże> 45> 35– p. 6.3.9 instr. WTA 2-9-04październik 12 [99]43

technologieTynk renowacyjnyParametrWymogi wg instrukcji WTA2-9-04Wymogiwg PN-EN 998-1:2010Metodyka badańŚwieża zaprawaKonsystencja (rozpływ) w mm 170±5 – EN 1015-3Gęstość w kg/m 3 Wartość deklarowana Wartość deklarowana EN 1015-6Zawartość porów powietrza w % > 25 Wartość deklarowana EN 1015-7Zdolność zatrzymywania wody w % > 85 – DIN 18555-7Czas zachowania własności roboczychw minutach– Wartość deklarowana EN 1015-9Stwardniała zaprawaGęstość w kg/m 3 < 1400 Wartość deklarowana EN 1015-10Wytrzymałość na ściskanie w N/mm 2 Od 1,5 do 5 Kategoria CS II, EN 1015-11Wytrzymałość na zginanie przyrozciąganiu w N/mm 2 Wartość deklarowana – EN 1015-11Stosunek wytrzymałości na ściskanie dowytrzymałości na zginanie przy rozciąganiu< 3 – p. 6.3.4 instr. WTA 2-9-04Przyczepność w N/mm 2–Wartość deklarowanaSymbol modelu pęknięcia–A, B lub CEN 1015-12Absorpcja wody spowodowanapodciąganiem kapilarnym– ≥ 0,3 EN 1015-18w ciągu 24 godzin w kg/m 2Absorpcja wody spowodowanapodciąganiem kapilarnym w ciągu 24 > 0,3 – DIN V 18550godzin w kg/m 2 (badana na krążkach)Głębokość wnikania wody w mm< 5–p. 6.3.7 instr. WTA 2-9-04–≤ 5EN 1015-18Współczynnik przepuszczalności parywodnej μ (wsp. oporu dyfuzyjnego)–< 12≤ 15–EN 1015-19DIN 52615Porowatość w % obj. > 40 p. 6.3.9 instr. WTA 2-9-04Odporność na sole Odporny p. 6.3.10 instr. WTA 2-9-04Współczynnik przewodzenia ciepław W/mK– Wartość tabelaryczna EN 1745, tab. A.12Reakcja na ogień Klasa EN 13501-1Trwałość –Ocena i deklaracjana podstawie uznanychprzepisów w miejscuEN 998-1przewidzianego stosowaniazaprawyDodatkowe właściwości dla zaprawy nakładanej natryskowoZawartość porów powietrza w % Wartość deklarowana – EN 1015-7Gęstość świeżej zaprawy w kg/m 3 Wartość deklarowana – EN 1015-6Porowatość w % obj. > 40 – p. 6.3.9 instr. WTA 2-9-04Szpachle i wymalowaniaParametrWymogi wg instrukcji WTA2-9-04Wymogiwg PN-EN 998-1:2010Wymalowania i powłoki wewnętrzneZastępczy (porównawczy) opór dyfuzyjnyS ddla każdej warstwy, w m< 0,2 – – 1)Wymalowania i powłoki zewnętrzneZastępczy (porównawczy) opór dyfuzyjnyS ddla każdej warstwy, w m< 0,2 – – 1)Współczynnik nasiąkliwościpowierzchniowej w kg/m 2·h1/2 < 0,2 – – 1)Mineralne szpachle zewnętrzneAbsorpcja wody spowodowanapodciąganiem kapilarnym w kg/m 2·h1/2 < 0,5 – DIN V 185501)WTA 2-9-04 nie precyzuje metodyki badań.Numery norm podano w oryginalnym brzmieniu.Metodyka badań44INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieInstrukcja WTA nr 2-9-04 określa parametrynajważniejszych tynków wchodzącychw skład systemu, tak abymożna je było nazwać tynkami renowacyjnymiWTA. Jest to o tyle istotne,że w obowiązującej aktualnie normiePN-EN 998-1 także znajdują się wymaganiadotyczące tynku klasyfikowanegojako renowacyjny. Jednak nie wolnow tym przypadku mówić tylkoo jednym materiale, lecz o systemietynków. Wyróżnić można w nimskładniki podstawowe:■ obrzutkę,■ tynk podkładowy (magazynujący),■ tynk renowacyjny oraz uzupełniające:– szpachlę wygładzającą,– farby do wymalowań.Poprzednia instrukcja WTA nr 2-2-91Sanierputzsysteme dotycząca systemutynków renowacyjnych mówiła o możliwościzastosowania specjalnych preparatówprzekształcających sole rozpuszczalnew trudno rozpuszczalne. Aktualnainstrukcja WTA nr 2-9-04 nie zaleca stosowaniatego typu preparatów (są szkodliwedla zdrowia i nie można nimi skuteczniezneutralizować azotanów).Wymagania stawiane składnikom systemuprzez instrukcję WTA nr 2-9-04Sanierputzsysteme oraz PN-EN 998--1:2010 Wymagania dotyczące zaprawdo murów – Część 1: Zaprawatynkarska podano w tab. 1.Przy renowacji zawilgoconych i zasolonychścian istotne jest, żebystosować nie pojedynczy tynk renowacyjny,lecz system tynków renowacyjnych,którego składniki cechująsię odpowiednimi parametrami i są zesobą kompatybilne, czego nie uwzględniaPN-EN 998-1. Zupełnie niezrozumiałejest pominięcie przez ww. normęwymogu odporności na sole, jest to jedenz najistotniejszych parametrów odróżniającychtynk renowacyjny od tynkutradycyjnego. Badania tego parametruzgodnie z wymogami WTA pozwalająna stwierdzenie, że tynk renowacyjnyjest ok. 240 razy bardziej odporny nasole od tradycyjnego tynku na baziespoiw cementowo-wapiennych.Tab. 2 Stopnie zasolenia wg instrukcji WTA nr 2-9-04Rodzaj soliStopień zasolenianiski średni wysokiazotany (NO 3-) < 0,1 0,1–0,3 > 0,32-siarczany (SO 4) < 0,5 0,5–1,5 > 1,5chlorki (Cl - ) < 0,2 0,2–0,5 > 0,5Tab. 3 Układ warstw systemu tynków renowacyjnych w zależności od stopnia zasolenia wg instrukcji WTAnr 2-9-04Stopień zasolenia Układ warstw Grubość [mm]niskiobrzutka≤ 5tynk renowacyjny≥ 20obrzutka≤ 5tynk renowacyjny≥ 10 i ≤ 20tynk renowacyjny≥ 10 i ≤ 20średni do wysokiegoobrzutkatynk podkładowytynk renowacyjnySkuteczność tynków renowacyjnychpotwierdza certyfikat WTA, deklaracjazgodności z PN-EN 998-1 jest wymogiemformalnoprawnym, aczkolwiekabsolutnie nie świadczy o skutecznościtakiego tynku. Mając na uwadze jakośći skuteczność prac z zastosowaniemtynków renowacyjnych, należy stosowaćwyłącznie systemy materiałów posiadająceaktualny certyfikat WTA.Tynk renowacyjny nie jest złotym środkiemna problemy związane z zasoleniemi zawilgoceniem murów, a jego zastosowaniemusi być ściśle określone na podstawiebadań stanu konkretnego obiektu.Instrukcja WTA nr 2-9-04 powołuje sięna instrukcję nr 4-5-99 Beurteilung vonMauerwerk – Mauerwerkdiagnostik.Z najważniejszych badań należy wymienić:■ określenie przyczyn i wielkości zawilgocenia,■ oznaczenie stopnia obciążenia solami(ilościowa i jakościowa analizasoli),■ określenie stanu technicznego podłożapod tynki renowacyjne.Stopień zasolenia muru to określona laboratoryjniew procentach (w stosunkudo masy) ilość szkodliwych soli budowlanych:azotanów, siarczanów i chlorków,pozwalająca na klasyfikację obciążeniaszkodliwymi solami i będąca podstawądo zaprojektowania układu i grubości≤ 5≥ 10≥ 15warstw systemu tynków renowacyjnych.Wyróżnia się trzy stopnie zasoleniaprzegród. Podział ze względu na ilośćszkodliwych soli budowlanych w procentachpodano w tab. 2, a odpowiadającyim układ warstw systemu tynkówrenowacyjnych – w tab. 3.Funkcją obrzutki jest zapewnienieodpowiedniej przyczepności dopodłoża. Obrzutka może być półkryjącalub całopowierzchniowa. Zaprawa dowykonywania półkryjącej obrzutki po nałożeniuw formie tzw. szprycu nie możepokrywać więcej niż 50% powierzchnimuru. Tak wykonanej warstwie wytyczneWTA nie stawiają żadnych wymagańoprócz grubości, która nie może przekraczać5 mm. W przypadku obrzutki całopowierzchniowejmuszą być spełnionekryteria podane w tab. 1. Teoretyczniemożliwe jest nałożenie tynku renowacyjnegona ścianę (zwłaszcza przy jednorodnym,stabilnym i chłonnym podłożu) bezwykonywania obrzutki, jednak w praktycemoże to powodować późniejsze problemyz przyczepnością (fot. 3).Fot. 3Odspojenie się tynku renowacyjnego od podłożana skutek braku obrzutkipaździernik 12 [99]45

technologiePodłoże przygotowanej do aplikacji ścianyjest zazwyczaj nierówne, z większymilub mniejszymi miejscowymi ubytkami.Nałożenie tynku renowacyjnego nanierównym podłożu spowodowałobyduże wahania w jego grubości.Aby tego uniknąć, stosuje siętzw. tynk wyrównawczy, nakładanyw osobnym przejściu. Tynk wyrównawczynie zawsze może pełnić funkcję dodatkowejwarstwy magazynującej soleprzy dużym stopniu zasolenia (tzw. tynkpodkładowy). Instrukcja WTA nr 2-9-04wprowadziła bowiem rozróżnieniemiędzy tynkiem podkładowym stosowanymprzy wysokim poziomiezasolenia a tynkiem podkładowymstosowanym w celu wyrównaniapowierzchni pod system tynków (porównajtab. 1), traktując jednocześnietynk wyrównawczy jako składnik systemu.Oznacza to, że aktualna instrukcjatynkrenowacyjnyWTApoziom terenuizolacjazewnętrznaprzeponapoziomaRys. 2Fot. 4tynkrenowacyjnyWTAizolacjaposadzkiwarstwyposadzkiOptymalny układ izolacji wtórnych i tynkówrenowacyjnych (schemat)Dwa podstawowe błędy przy wykonywaniuobrzutki: 1– obrzutka powinna pokrywać maks.50% powierzchni ściany i musi być wykonanaw postaci „szprycu”; 2 – zbyt długa przerwa powykonaniu obrzutki może skutkować wysoleniamina powierzchni muruFot. 5Aparat do mierzenia zawartości porów powietrzaw świeżej zaprawieWTA nie dopuszcza stosowania tradycyjnegotynku do wyrównywania podłoża,nawet jeżeli doda się do niegoróżnego rodzaju dodatki porotwórcze.Ponadto tynk podkładowy, stosowanyprzy wysokim stopniu zasolenia, musicechować się nieco innymi parametraminiż tynk renowacyjny, który jest warstwąelewacyjną.Tynków renowacyjnych nie należystosować miejscowo tylko w miejscuwysoleń, lecz na wydzielonej, najlepiejarchitektonicznie, strefie, w którejznajdują się uszkodzenia ścian (np. na cokołachlub ścianach na wysokość pierwszejkondygnacji, ścianach piwnicznych– rys. 2). Stare, zniszczone i zasolonetynki należy skuć do wysokości ok. 80 cmpowyżej najwyższej widocznej linii zasoleniai/lub zawilgocenia. Usunąć luźnei niezwiązane cząstki, zmurszałą zaprawęi fragmenty muru. Wykuć lub wydrapaćzaprawę ze spoin na głębokośćok. 2 cm. Powierzchnię oczyścić mechanicznie,gruz usunąć z terenu budowy.Nie dopuszczać do kontaktu skutego, zasolonegogruzu ze zdrowymi elementamibudynku. Na przygotowanym podłożuwykonać obrzutkę, a po jej związaniu(zwykle następnego dnia) nakładać tynkrenowacyjny (fot. 4). Właściwe tynkirenowacyjne muszą być nakładanewarstwą o jednakowej grubości,dlatego większe ubytki i nierówności,po związaniu i stwardnieniu obrzutki,należy uzupełnić warstwą tynku wyrównawczegonakładaną w osobnym przejściu.Wierzchnią warstwę tynku podkładowegonależy pozostawić szorstką(chropowatą), co zapewnia przyczepnośćnastępnych warstw systemu (podobnienależy uszorstnić powierzchniętynku podkładowego magazynującegosole oraz powierzchnię pierwszej warstwywłaściwego tynku renowacyjnegonakładanego w dwóch zabiegach).Tynki renowacyjne muszą być przygotowanei nakładane w sposób zaleconyprzez producenta systemu. Szczególnieistotny jest sposób i czas mieszania.Zapewnia to właściwą objętość poróww gotowej do nałożenia masie (fot. 5).Fot. 6Skutek nałożenia tynku renowacyjnego warstwąo grubości 1 cmPrzy nakładaniu w kilku warstwach(szczególnie ważne przy sumarycznejgrubości tynku większej niż 2 cm) kolejnąnakładać po wyschnięciu poprzedniej.Szybkość schnięcia przyjmuje sięnastępująco: 1 mm grubości na jedendzień. Tynków renowacyjnych nie wolnonakładać warstwą cieńszą niż 1 cmw jednym przejściu (fot. 6).Jeśli to konieczne, powierzchnię należywygładzać tylko specjalnie do tegoprzeznaczonymi szpachlami. Wchodząone także w skład systemu tynkówrenowacyjnych.Powłoki malarskie muszą charakteryzowaćsię odpowiednio wysokąparoprzepuszczalnością (stosuje sięfarby silikatowe, silikonowe, wapienne;niedopuszczalne są wymalowaniaemulsyjne, olejne, tapety, okładzinyceramiczne). Ponadto powłoki te wyrównujądużą zazwyczaj chłonność powierzchnipozostawionych w wyższychpartiach elewacji starych tynków z niskąchłonnością nowo położonego tynkurenowacyjnego. Istotnym parametremfarb elewacyjnych jest także ich nasiąkliwośćpowierzchniowa. Nie może ona46INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieFot. 7Tynk nie powinien stykać się z gruntem, należypozostawić tam szczelinęznacznie przekraczać nasiąkliwości powierzchniowejtynku renowacyjnego.Popełnianym czasami błędem jesttraktowanie tynków renowacyjnychjako izolacji wodochronnej.Tynk renowacyjny z samego założenianie jest materiałem szczelnym, nie zastąpiskutecznie działającej izolacji poziomeji pionowej, nie może być także stosowanyw gruncie. Nie powinien nawetstykać się z gruntem. Należy pozostawićtam szczelinę. Jest to wbrew pozoromdość poważny i niedoceniany problem,prowadzący czasami do zniszczeń nałożonychna właściwy tynk renowacyjnygładzi i/lub powłok malarskich (fot. 7).Innym dość często popełnianymbłędem jest zacieranie na gładkopowierzchni tynku renowacyjnego,co w konsekwencji prowadzi dokoncentracji spoiwa na powierzchnitynku i powstawania rys.Tynk renowacyjny stosowany w piwnicachlub pomieszczeniach o podwyższonejwilgotności i kiepskiej wentylacjipotrafi nie do końca wyschnąć. Skutkiemtego nie nabiera on do końcawłasności hydrofobowych, konsekwencjąjest możliwość powstania na jegopowierzchni wykwitów soli i objawówdegradacji. Nie świadczy to o nieskutecznościtynku renowacyjnego. Trzebazapewnić tynkowi możliwość całkowitegowyschnięcia – za maksymalną wilgotnośćpowietrza podczas twardnieniai schnięcia tynku przyjmuje się 65%.Pomieszczenie z tynkami renowacyjnymimusi mieć skuteczną wentylację.Konieczna jest także pielęgnacja nałożonegotynku renowacyjnego (podobniejak każdego innego tradycyjnegotynku mineralnego). Zbyt wysokatemperatura, przesuszenie przez wiatritp. prowadzi do powstawania na powierzchnimikropęknięć. Szczególnieostrożnie należy także stosować tynkirenowacyjne w sąsiedztwie polichromiilub detali wykończenia wnętrz wykonanychz chłonnych i porowatychmateriałów.Problem mogą sprawiać również instalacjeelektryczne, a właściwie sposób mocowaniaprzewodów i obsadzaniagniazdek czy przełączników. Najczęściejelektrycy wykorzystują do tego szybkowiążącezaprawy na bazie gipsu. Jest tosytuacja niedopuszczalna. Wszelkie tegotypu prace muszą być wykonywane przyużyciu zapraw cementowych.UWAGA: wykaz literatury zostanie przezautorów zamieszczony w ostatniej częścicyklu artykułów poświęconych renowacjiobiektów.KONFERENCJA„Zarządzanie ryzykiem w procesie inwestycyjno-budowlanym – 10 spojrzeń praktyków”REKLAMAPatronat29-30 listopada, Warszawa, hotel Marriott CourtyardOrganizatorzy: SIDiR, we współpracy z FIDIC i EFCAMedialnyKonsekwencje przyspieszenia inwestycyjnego przed Euro 2012, dotkliwe dla znacznej części branżybudowlanej, dobitnie pokazały, że nieprawidłowe zarządzanie ryzykiem lub brak zarządzaniaprzynoszą opłakane rezultaty. W okresie boomu inwestycyjnego bankrutuje wiele firm budowlanych,a prestiżowe inwestycje i programy nie są kończone w terminie. Tsunami sporów dotarło do sądów,zalewając je falą pozwów. Trzeba z tego wyciągnąć wnioski na przyszłość, by uchronić nas wszystkich– uczestników rynku budowlanego – przed kosztowną powtórką.Nasza konferencja ma zainicjować profesjonalną dyskusję nad zagadnieniem ryzyka i zarządzania nim w procesachinwestycyjnych. Najważniejsze problemy w tym zakresie przedstawią zaproszeni na nią specjaliści.Program konferencji:■ Risk division among parties in FIDIC – comparison of books, Aisha Nadar (FIDIC)■ Risk management as a cultural factor – case study, J.Martin Hohberg (EFCA)■ Prawa autorskie projektanta jako źródło ryzyka podczas realizacji – „czerwona” vs „żółta książka” FIDIC, Małgorzata Rogowicz-Angierman (SIDiR)■ Kierownik projektu jako metoda na obniżenie ryzyka, Miron Klomfas (B-Act Sp. z o.o.)■ Risk Management in large Dutch construction and infra projects. A balance between Contract Management and Post-Contractual PerformanceMeasurement, Peter Tinga (EFCA)■ Zagadnienie zmian w warunkach szczególnych w stosunku do warunków ogólnych FIDIC – ryzyko konsekwencji – panel dyskusyjny, MałgorzataRogowicz-Angierman (SIDiR), Zbigniew Boczek (SIDiR), Jacek Piliszek (SIDiR)■ Zarządzanie ryzykiem w projektach PPP, Ewa Wiktorowska (prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Konsultantów Zamówień Publicznych)■ Sprawny obieg informacji jako narzędzie wczesnego reagowania na ryzyko w trakcie realizacji, Jakub Białachowski (SIDiR)■ Minimalizacja roszczeń poprzez zarządzanie ryzykiem na podstawie dużego projektu infrastrukturalnego – case study, Andrzej Kazirod (Aquanet S.A.)■ Kryterium najniższej ceny za usługi jako źródło ryzyka, Krzyszof Woźnicki (SIDiR).Koszt konferencji: 980,00 PLN + 23% VAT (w cenie posiłki oraz Gala Dinner)Zgłoszenia udziału: do 25.11.2012 październik 12 [99]Rezerwacja on-line: http://sidir.pl/konferencjaDodatkowe informacje: www.sidir.pl, tel. 22 826 16 72, faks 22 826 56 49, e-mail: biuro@sidir.pl47

artykuł sponsorowanyLG Electronics prezentuje nowy programdoborowy CAD dla systemów VRFLG Electronics Polska z dumą prezentujeswój pierwszy program doborowy CAD dlasystemów o zmiennym przepływie czynnikachłodniczego. LatsCAD jest perfekcyjniezintegrowany z interfejsem AutoCAD 2010Professional (lub +) i działa jako nakładkaprogramowa do projektowania systemówVRF w środowisku 2D. Aplikacja skierowanajest do biur projektowych branży sanitarnej,które pragną zwiększyć dokładność i efektywnośćswojej pracy.Przy pomocy LatsCAD można zaprojektowaćskomplikowany system instalacji freonoweji odprowadzania skroplin dla systemówVRF, Multi-Split oraz Mono-Split dla rozwiązańkomercyjnych. Dodatkowo programdaje możliwość szybkiego zliczania zyskówi strat ciepła w oparciu o założone średniezyski ciepła przypadające na m 2 powierzchni(W/m 2 ), co jest bardzo przydatne w pracypod presją czasu lub gdy potrzebny jestwstępny dobór systemu klimatyzacji bez dokładnegobilansu energetycznego budynku.Wszystkie obliczenia i symulacje w programieprzeprowadzane są według typowychczynników ograniczających system VRF,takich jak: warunki temperaturowe, wymaganeobciążenie chłodnicze i grzewcze,maksymalna długość instalacji freonowej,kombinacja parowniki – skraplacz, wydajnośćenergetyczna czy odzysk ciepław przypadku systemów 3-rurowych.Dotychczas systemy VRF były projektowanew osobnym programie doborowym, następnieschemat instalacji freonowej i odprowadzaniaskroplin był przenoszony do projektu CAD.Obecnie LatsCAD jest ostatecznym narzędziemdo projektowania instalacji HVAC, pozwalającymzaoszczędzić nawet do 60% czasuw porównaniu do tradycyjnego procesuprojektowego. Jest to aplikacja, która możebyć użyta przy wstępnym doborze na potrzebyprojektu budowlanego jak i przy projekciewykonawczym. Wszelkie zmiany w projekcieinstalacji klimatyzacji są dużo szybsze i bardziejdokładne, nie wymagają dodatkowegoczasu potrzebnego na przeliczenie instalacjioraz warunków w zewnętrznej aplikacji. Całośćobliczeń dokonywana jest w czasie rzeczywistym,w środowisku CAD.Kolejna funkcja programu – Manual Registrationof Room – pozwala zaprojekto-Widok panelu w LatsCADwać system klimatyzacji w oparciu o realnykształt pomieszczenia i założone średniezyski ciepła przypadające na m 2 lub wprowadzićobciążenie chłodnicze i grzewczeoraz dopasować automatycznie jednostkiwewnętrzne do wymaganej przestrzeniinstalacyjnej.Podobnie, program znacznie ułatwia rysowanieorurowania. Wystarczy poprowadzićgłówną arterię między jednostkamiwewnętrznymi, a następnie wykorzystaćfunkcję „simple smart connection”, któraautomatycznie podłączy wszystkie klimatyzatorydo wskazanej przez projektantagłównej rury.W programie LatsCAD za pomocą jednegokliknięcia myszką można sprawdzić, czy projektowanysystem spełnia wszystkie czynnikiograniczające, takie jak: pokrycie zyskówi strat ciepła w pomieszczeniu, warunkitemperaturowe, maksymalne długości ruritp. Wszystkie urządzenia po przeprowadzeniusymulacji mają przypisany symbol,a rury freonowe i do odprowadzania skroplinprzypisane średnice. Dodatkowo opisyurządzeń można dowolnie modyfikować,a symbol średnicy rurociągu przemieszczaćautomatycznie wzdłuż narysowanej linii.Często zdarza się, że zaprojektowany systemklimatyzacji trzeba kilkukrotnie modyfikowaćna różnych etapach pracy, dopasowującgo do nowych wymagań klienta.Również w takiej sytuacji program LatsCADdaje duże wsparcie, bowiem umożliwiaszybką zmianę jednostek wewnętrznychi zewnętrznych, bez konieczności zmianycałego projektu.Po zakończeniu projektowania systemuprzy pomocy LatsCAD, program wygeneruje:projekt wykonawczy w AutoCAD z legendamii dokładnymi opisami urządzeń,raport z konfiguracją systemu i charakterystykąbudynku oraz najważniejsze detalena temat wydajności klimatyzacji wedługzałożeń projektowych.Program LatsCAD można pobrać ze stronywww.klimatyzacja.lge.pl wraz z instrukcjąinstalacji. Dodatkowo firmaLG Electronics rozpoczyna serię warsztatówdla projektantów, podczas którychbędzie można zapoznać się szczegółowoz wszystkimi funkcjami tego oprogramowania.Warsztaty przewidziane sąw Akademiach Klimatyzacji LG w Warszawie,Wrocławiu i Gdyni, dokładne terminyoraz zapisy dostępne są na stroniewww.akademiaklimatyzacji.lge.pl.LG Electronics Polska Sp. z o.o.Ireneusz WolańskiMulti V Sales Managerireneusz.wolanski@lge.com48INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieNowości w zakresie oświetlenia ulicznegoWojciech ŻaganPolitechnika WarszawskaWydział ElektrycznyZakład Techniki ŚwietlnejNie należy zachłystywać się możliwością sterowania oświetleniem,skutkującą oszczędnością energetyczną. Na pierwszymmiejscu trzeba dostrzegać kwestię bezpieczeństwa ruchu.Oświetlenie uliczne stanowi zauważalnąi bardzo ważną część ogólnie pojmowanegooświetlenia publicznego.Jest to związane z bezpieczeństwemruchu, a także ze znaczną ilością energiielektrycznej zużywanej na ten cel. Niebez znaczenia jest też strona wizualna,estetyka oświetlenia ulicznego,które w znaczący sposób decydujeo wizerunku miasta w porze nocnej.Jak oświetla się ulice?Pojęcie oświetlenia ulicznego powinnobyć rozumiane szeroko. Zawiera sięw nim oświetlenie: jezdni, chodników,tzw. stref konfliktowych (przejścia dlapieszych, skrzyżowania itp.). Oświetlenieuliczne umożliwia ruch dziękirozpoznawaniu drogi (przebiegu ulicy,jej szerokości, krawężników, przeszkód– przedmiotów nieoświetlonych, znaków).W odniesieniu do oświetleniachodników, poza rozpoznawaniem drogi,urządzenia oświetleniowe powinnyumożliwiać rozpoznawanie twarzy.Nie wszystkie ulice są jednakowoważne z punktu widzenia potrzebyoświetlenia. Przede wszystkim oświetleniepowinno być realizowane w obrębieaglomeracji miejskiej i terenuzamieszkanego. Poza tym różne ulice,ze względu na swoistą funkcję komunikacyjnąi urbanistyczną, a takżecharakterystykę techniczną, natężenieruchu i strukturę uczestników, powinnybyć oświetlone w różny sposób[2]. Tu dochodzi się do pojęcia standarduoświetlenia. Określenie standarduoświetlenia każdej ulicy precyzujenorma [2], która uwzględniawszystkie możliwe sytuacje ruchowe(natężenie ruchu, funkcja ulicy, rodzajruchu, rozwiązanie techniczne ulicy),przypisując im określone parametryoświetleniowe.Każdy standard oświetlenia zagwarantowanyjest przez ściśle określony:■ poziom oświetlenia (luminancja lubnatężenie oświetlenia),■ równomierność oświetlenia (ogólnai wzdłużna),■ poziom olśnienia.Powyższe informacje, choć bardzoistotne jako cechy oświetlenia ulicy, niewyjaśniają jednak precyzyjnie jednejbardzo istotnej kwestii. Jak ma być zrealizowanyproces spostrzegania na ulicy?Jak ma być wprowadzone światłow przestrzeń ulicy? Jak ma dostrzegaćkierowca potencjalne przeszkody? Odpowiedźna powyższe kwestie stanowio istocie oświetlenia ulicznego i rzutujena wybór rozwiązań. Jak się okazuje,jest to dla niefachowców w zakresieoświetlenia ulicznego odkryciem. Tymbardziej warto o tym napisać.Fot. 1Istota oświetlenia ulicznego polegana tym, żeby tak skierowaćświatło w przestrzeń ulicy, abyuzyskać efekt kontrastu negatywowego– jezdnia musi być dlakierującego pojazdem jasnymtłem, na którym potencjalne przeszkodyzostaną dostrzeżone jakociemne plamy.Z efektem kontrastu negatywowegomamy do czynienia, np. pisząc czarnymmazakiem tekst na jasnej tablicy. Ideawykorzystania kontrastu negatywowegodo oświetlenia ulicznego wynika z kilkuprzesłanek, między innymi z potrzebyunikania zbyt dużego olśnienia i zbytgęstego rozstawiania latarni.Kierowca jadący po oświetlonej ulicydostrzega zatem jej przebieg, szerokość,dzięki odpowiedniej jasności (luminancji)nawierzchni, dzięki dostrzeganiukrawężników, dzięki łańcuchowipunktów świetlnych (opraw oświetleniowychna latarniach) rozlokowanychwzdłuż jej przebiegu, ale spostrzeganieIstota oświetlenia ulicznego polega na stworzeniu z nawierzchni jezdni równomiernego, jasnegotła, a także na poprawnym prowadzeniu optycznym, dzięki łańcuchowi punktów świetlnychutworzonych przez oprawy oświetleniowepaździernik 12 [99]49

technologieprzeszkód, pieszych wkraczających najezdnie, będzie następstwem dostrzeganiaich ciemnej sylwetki na jasnymtle oświetlonej nawierzchni.W tym kontekście, w którym szczególnąrolę odgrywa jasność oświetlonejnawierzchni, istotnego znaczenia nabieranaturalna jasność nawierzchni.Jaśniejsze nawierzchnie łatwiejjest oświetlić, wymagają mniej światłaniż nawierzchnie ciemne. Składmasy bitumicznej odgrywa zatem istotnąrolę w zakresie energooszczędnościoświetlenia. Jaśniejsze nawierzchniepozwalają na instalowanie urządzeńoświetleniowych mniejszej mocy niżw przypadku nawierzchni ciemnych.W powyższym opisie zwrócono uwagęna rolę łańcuchowej linii opraw oświetleniowych,dostrzeganych w dalekiejperspektywie przez kierowcę, w wytyczaniudalszego przebiegu drogi. Jestto bardzo ważna informacja wizualna,która wpływa nie tylko na komfort widzeniai bezpieczeństwo, ale równieżw zasadzie cecha ta decyduje o estetyceoświetlenia ulicznego. Regularnalinia punktów świetlnych (świecącychopraw oświetleniowych) odgrywabardzo ważną rolę jako prowadzenieoptyczne kierowcy.Zastosowanie diod elektroluminescencyjnych(LED-ów)w oświetleniu ulicznymObecnie niezaprzeczalnie ostatniąnowością w zakresie oświetleniaulicznego jest wkraczanie w ten obszardiod elektroluminescencyjnychjako kolejnej generacji źródeł światła.Na temat diod świecących napisanojuż i powiedziano bardzo dużo [3].Wydaje się, że szum informacyjnyi intensywna kampania marketingowazaciemniły rzeczywisty obraz cechfotometrycznych i eksploatacyjnychoraz możliwości eksploatacyjnych tychźródeł światła. Z punktu widzenia ichaplikacji w oświetleniu ulicznym wartowymienić następujące:■ niewielka moc jednostkowa pojedynczejdiody (mały strumień świetlny),■ duża trwałość,■ wytwarzanie światłabiałego,■ wysoka skutecznośćświetlna,■ wysoka luminancja,■ łatwa regulacja (ściemnianie) strumieniaświetlnego.Pierwsza cecha, niewielka moc jednostkowa(pojedyncze Waty), sprawia,że aby zagwarantować strumieńświetlny oprawy oświetlenia drogowegona dotychczasowym poziomie,oprawa z LED-ami musi zawierać wiele(kilkadziesiąt) elementarnych diod.A zatem musi zmienić się tradycyjnakoncepcja układu optycznegooprawy. Wydaje się, że należy oczekiwaćdwóch podstawowych wariantów.Po pierwsze układu, w którymkażda elementarna dioda świeci w innymkierunku i pokrywa potrzeby tylkow zakresie niewielkiej części jezdni.Wówczas, aby zrealizować pełne potrzebyoświetlenia, należy zaprojektowaćtyle diod i tak je nakierować, abyplama świetlna obejmowała cały wymaganyodcinek jezdni. Drugi wariantukładu optycznego to zespół n-diod,z których każda realizuje potrzebęoświetlenie całego obszaru, jednaktylko w niewielkiej 1/n–skali.Duża trwałość jest bez wątpienia pożądanącechą każdego źródła światła.Źródła dotychczas używane w oświetleniudróg charakteryzowała trwałośćna poziomie 10–25 tys. godzin. Diodyelektroluminescencyjne wydłużają tenokres dwukrotnie. Na tym tle, oboknadziei na łatwiejszą eksploatację, rodzisię wiele wątpliwości. Zapewne niewszystkie diody w jednej oprawie przestanąjednocześnie świecić. Co zrobić,jeżeli jedna czy dwie diody przestanąświecić? Z punktu widzenia tradycyjnierozumianej trwałości nie jest tozakończenie żywotności lampy, alejedynie spadek strumienia świetlnego.Z punktu widzenia oświetlenia ulicy,gdzie każda dioda odpowiadać możeza oświetlenie innego jej fragmentu,sytuacja taka jest niedopuszczalna.Fot. 2Wytwarzanie światła białego jest pożytecznącechą LED-ów, pozwalającą widziećjezdnię i jej otoczenie w bardziejnaturalnych barwach. W tym zakresienowe źródła światła wprowadzająlepszą jakość oświetlenia.Skuteczność świetlna źródeł światłajest podstawowym parametrem decydującymo energooszczędności oświetlenia.Obecnie ten parametr w odniesieniudo najlepszych diod osiągnąłpoziom lamp sodowych wysokoprężnychi metalohalogenkowych (ponad100 lm/W) i jeśli tylko inne cechy przemawiająna korzyść LED-ów, skutecznośćświetlna nie powinna stanowićprzeciwwskazań w ich stosowaniu.Wysoka luminancja diod elektroluminescencyjnychprzenosi się wprost na wysokipoziom olśnienia w urządzeniachoświetleniowych, w których teFot. 3Ze względuna jednostkowąmałą moc pojedynczej diody źródłaświatła LED wykorzystywane w oświetleniuulicznym wykonane są w postaciwieloźródłowej matrycyWidok fragmentu zaświeconej oprawyoświetlenia ulicznego LED. Funkcję oświetleniowespełniają elementarne diodyelektroluminescencyjne50INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieźródła są wykorzystane. Jest to, wydajesię, główna przyczyna powstrzymującainwestorów przed pełnym wykorzystaniemdiod elektroluminescencyjnych.Według wiedzy autora i jego wyczuciaproblematyki oświetlenia ulicznegopoziom techniczny i cechy eksploatacyjneźródeł LED osiągnęły taki stan, żew ciągu najbliższych kilku lat będziemyświadkami odchodzenia od klasycznychjuż lamp (rtęciowych, sodowych i metalohalogenkowych)na rzecz wykorzystanialamp elektroluminescencyjnych.Co dzisiaj jeszcze temu przeszkadza?Przede wszystkim wysoka cena oprawwyposażonych w LED-y, a także brakunifikacji rozwiązań. Obecnie każdyproducent elektroluminescencyjnychopraw oświetlenia ulicznego stosujew swej oprawie matrycę z LED-ami charakterystycznątylko dla tej oprawy tegoproducenta. A co będzie z możliwościąwymiany oprawy (np. uszkodzonew następstwie wypadku), jeśli producentprzestanie istnieć? Jak wykorzystaćoprawę z LED-ami, jeśli na rynkupojawią się bardziej energooszczędnerozwiązania, które zamiast obecnych30 diod to samo zadanie oświetleniazrealizują przy użyciu 20 diod.Elastyczne sterowanieMożliwość elastycznego sterowaniaoświetleniem ulicznym jest równieżprzejawem rozwoju i nowatorstwaw obszarze oświetlenia. Prowadzićmoże do znaczących oszczędnościenergii elektrycznej i dostosowania siędo zmieniających się potrzeb w zakresieoświetlenia.Przez pojęcie sterowania oświetleniemnależy rozumieć realizację wieluróżnych funkcji, między innymi:■ załączania i wyłączania według dowolnegoplanu czasowego (dobowego),■ zmniejszania i zwiększania strumieniaświetlnego według zaplanowanegoscenariusza,■ monitoring stanu świecenia lamp,■ sterowania załączaniem i ściemnianiemw odniesieniu zarówno docałej instalacji, jak i do każdej pojedynczejoprawy.Potrzeba elastycznego sterowania oświetleniemulicznym pojawiła się wówczas,gdy w normach przedmiotowych wprowadzonomożliwość zmniejszania poziomuoświetlenia na wybranych ulicachi w wybranym czasie [2]. Gwałtownywzrost oferty sprzętu realizującego różnefunkcje sterowania odnotowuje sięrównolegle z pojawianiem się rozwiązańwykorzystujących diody elektroluminescencyjnejako źródła światła. Jest tozrozumiale, gdyż źródła te dobrze poddająsię regulacji strumienia świetlnego,co dotychczas było niemożliwe lub trudne.Lampy wysokoprężne (sodowe i metalohalogenkowe)ze względu na swojąbezwładność cieplną oraz specyfikę wytwarzaniaświatła utrudniały regulacjęstrumienia świetlnego.Mimo że obecne urządzenia i układy elektryczneużywane do sterowania oświetleniempozwalają na dość swobodneich wykorzystywanie, na realizację różnychnawet zawrotnych idei oświetlenia,nie należy jednak zapominać o fakcie,że każde zmniejszenie poziomu oświetlenia,jak pokazują badania [1], prowadzido pogorszenia bezpieczeństwaruchu drogowego. Nie należy zatemzachłystywać się możliwością sterowaniaoświetleniem, skutkującą oszczędnościąenergetyczną. Trzeba napierwszym miejscu dostrzegaćkwestiębezpieczeństwaruchu.Dziś rozważanesą takśmiałe pomysływ odniesieniu dooświetlenia dróg jakrealizacja oświetlenianadążnego za ruchempojazdu. Polegać to ma naFot. 4Wykorzystanie diod elektroluminescencyjnychw oświetleniuulicznym tworzy niepowtarzalnąokazję do nowatorstwa formyplastycznej oprawzałączaniu dynamicznym wyłączniekilku poprzedzających jadący pojazd latarnii ta strefa załączonego oświetleniama się przesuwać razem z pojazdem.Oczywiście dotyczyć to ma obszaru,ulicy z niewielkim natężeniem ruchu.Warunkiem zbudowania takiego systemujest możliwość indywidualnegozapalania i gaszenia każdej latarni (sterowania)oraz wyposażenie ich w czujnikiwykrywające ruch pojazdu.PodsumowanieObecny rozwój oświetlenia ulicznegostoi przed decyzją zasadniczą. Jeśliw szerokiej skali zostanie upowszechnioneoświetlenie wykorzystujące diodyelektroluminescencyjne, to pozadługo oczekiwanym powrotem doświatła białego ten rodzaj źródeł światłaumożliwi praktycznie realizację ideielastycznego sterowania i zarządzaniaoświetleniem. Czy już dziś można rozpoczynaćten proces? Wydaje się, żedo przezwyciężenia jest jeszcze kilkakwestii organizacyjnych (unifikacja)oraz problemów technologicznych,które źródła LED lokują nadal bardziejw sferze nadziei niż rzeczywistości.Literatura1. Deutsche Lichttechnische Gesellschaft(LiTG) e.V. FachausschussAussenbeleuchtung;Strassenbeleuchtungund Sicherheit,VerlagDeutsche LichttechnischeGesellschaft1998.2. PN-EN 13201Oświetleniedróg.3. W. Żagan, Rzetelniei rozważnieo LED-ach – ocenaobecnych i prognozaprzyszłych aplikacji oświetleniowychdiod elektroluminescencyjnych,„PrzeglądElektrotechniczny” nr 1/2008.październik 12 [99]51

technologieEkrany akustyczne– regulacje prawne i stosowane rozwiązania – cz. IImgr Jakub ZawieskaZakład Ekonomiki IBDiMZdjęcia: Archiwum GDDKiARodzaje stosowanych osłonprzeciwhałasowychDopuszczalne poziomy hałasu w środowiskuoraz sposoby ich pomiaru sądość szczegółowo opisane w wymienionychaktach prawnych – patrz I cz.Przedstawione wymogi, a także grożącez tytułu ich nieprzestrzegania karywymuszają ochronę przed nadmiernymipoziomami hałasu. W tym celustosuje się osłony przeciwdźwiękowe.Osłony przeciwdźwiękowe mają zazadanie obniżenie poziomu hałasu dookreślonych wartości dopuszczalnychprzez odbicie fali dźwiękowej lub przezjej pochłanianie, czyli wytłumienie falidźwiękowej wewnątrz ekranu. Wybórkonkretnego rozwiązania osłony jestuzależniony m.in. od:■ natężenia ruchu drogowego, strukturyrodzajowej i średniej prędkościporuszających się pojazdów;■ rodzaju nawierzchni drogi;■ ilości i topografii terenu dostępnegopod budowę osłony;■ odległości od terenów chronionych;■ wizji architektonicznej projektanta.Dobór osłon o właściwej skutecznościredukcji hałasu jest skomplikowanymzadaniem projektowym głównie zewzględu na dużą liczbę czynników,które należy uwzględnić, np. ukształtowanieterenu mające wpływ na dyfrakcjęfal dźwiękowych odbitych od powierzchniskarp i budowli oraz innychprzeszkód, absorpcję atmosferyczną,zmianę położenia miejsca źródła orazrodzaju hałasu. Każdy z rodzajówosłon ma inną skuteczność i zakresdziałania, co również wpływana wybór ostatecznej formy rozwiązania.Przy planowaniu budowy ekranówakustycznych należy także uwzględnićwzrost natężenia ruchu na danymodcinku drogi, tak aby zastosowanerozwiązanie spełniało swoją funkcjęrównież w przyszłości. Stosowaneekrany akustyczne powinny ponadtomieć certyfikaty o spełnianiu norm [9,10] dotyczących ich izolacyjności orazpochłanialności. Bez dokumentów potwierdzającychspełnianie odpowiednichnorm dotyczących wymogówbezpieczeństwa [11, 12] nie należy stosowaćżadnych ekranów akustycznych.Podstawowy podział osłon przeciwdźwiękowychw zależności od rodzajuużytych materiałów wyróżnia trzy rodzajestosowanych zabezpieczeń.Pasy zieleniTen rodzaj redukcji hałasu należy donajbardziej estetycznych rozwiązań,lecz również do najmniej skutecznych.Mała efektywność ekranowania przezpasy zieleni wynika z dużej przepuszczalnościdźwięku. Rośliny w stanieulistnionym tłumią hałas w zakresie0,05–0,5 dB na 1 m szerokości przegrody,w stanie bezlistnym zaś te wartościsą jeszcze niższe (0,01–0,2 dB).Najlepsze warunki izolacyjnościzapewniają drzewa iglaste orazżywopłoty. Istotnym czynnikiem przyplanowaniu wykorzystania pasówzieleni jest stosunkowo długi okrespotrzebny do osiągnięcia wymaganejwysokości roślin oraz wysoka wrażliwośćposzczególnych rodzajów roślinna zanieczyszczenia wytwarzane przezruch samochodowy. Natomiast zaletąpasów zieleni jest fakt, iż pełnią onejednocześnie funkcję filtra chroniącegoprzed niektórymi zanieczyszczeniamipowietrznymi oraz pyłempochodzącym z dróg. Podobnie jakwały ziemne dla skutecznego działaniawymagają stosunkowo dużej powierzchnii najczęściej są planowanena etapie powstawania ciągów komunikacyjnych[13].Sztuczne lub naturalne formyterenowe, np. wały ziemneWały ziemne to jeden z najskuteczniejszychsposobów ochrony przed hałasem.Faktyczna skuteczność ekranówprzeciwhałasowych nigdy nie przekraczakilkunastu decybeli, podczas gdywały ziemne, w zależności od położeniawzględem odbiorcy, mogą redukowaćhałas nawet o 25 dB. Kosztbudowy i utrzymania takiej konstrukcjijest stosunkowo niski, zwłaszczajeżeli powstaje na etapie budowy drogi,co rozwiązuje problem transportuziemi – podstawowego materiałusłużącego do budowy. Jednak wymaganarelatywnie duża powierzchniapodstawy wału ziemnego topodstawowy czynnik ograniczającymożliwość jego stosowania – z tegopowodu wały ziemne są budowaneprzede wszystkim na terenach zamiejskichlub obszarach chronionych [13].Ekrany przeciwhałasowePodstawowym i najpopularniejszymśrodkiem walki z hałasem komunikacyjnymsą ekrany przeciwhałasowe52INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologie– czyli specjalne obiekty liniowe wykonane z materiałównaturalnych lub sztucznych. Obecnie na rynku występujebardzo szeroki wybór tego typu rozwiązań dostosowanychdo wymagań zarządców dróg i środowiska naturalnego,co zostało omówione np. w pracach IBDiM [8].Wypełnienie ekranuprzeciwhałasowegoWypełnienie ekranu to najważniejsza część konstrukcjiekranu przeciwhałasowego, decydująca o właściwościachakustycznych planowanej konstrukcji. Na rynku występujekilka podstawowych rodzajów wypełnień, różniących sięzarówno pod względem rodzaju i właściwości wykorzystanegomateriału, jak również pod względem wymaganychnakładów finansowych.Panele betonoweBetonowe panele akustyczne stanowią jedno z najstarszychz rozwiązań oferowanych do ochrony przed hałasemkomunikacyjnym. Panele betonowe są zbudowaneprzeważnie jako nośna płyta żelbetowa, do której sąmocowane płyty o właściwościach przeciwdźwiękowych,np. z trocinobetonu lub keramzytobetonu. Główne zaletytego typu wypełnienia to bardzo dobre właściwościizolacyjne z nieco słabszymi właściwościami pochłaniającymiuzależnionymi od zastosowanego materiału. Panelebetonowe są bardzo trwałe i odporne na działanie warunkówatmosferycznych. Największym ograniczeniemw stosowaniu betonowych ekranów przeciwhałasowychjest ich stosunkowo wysoka cena, wyższa niż koszt konkurencyjnychrozwiązań.Rys. 2Ekran z wypełnieniem panelami typu zielona ściana odmiany stalowej.Schematyczny przekrój oraz przykładowe zastosowanieRys. 1Ekran z wypełnieniem panelami betonowymi. Schematyczny przekrój i przykładowe zastosowaniePanele typu zielona ścianaWyróżniamy dwa podstawowe typytego rozwiązania: odmianę stalowąi drewnianą. Wersja stalowa jestw Polsce bardzo popularna i stosowanaprzede wszystkim na terenachmiejskich. Tego typu ekran jest zbudowanyz ramy z kątowników oraz siatkiz prętów zbrojeniowych wypełnionychwewnątrz materiałami o dobrych właściwościachakustycznych. W zależnościod żądanych parametrów akustycznychmożna stosować wypełnieniao różnej grubości.Panele typu zielona ściana w wersji drewnianejsą zbudowane z ramy drewnianejz jednej strony obitej deskami, a z drugiejlistwami z panelem wypełnionym materiałemo właściwościach akustycznych.Zielone ściany w odmianie drewnianejpaździernik 12 [99]53

technologiemają porównywalne właściwości akustycznedo wersji stalowej. Zaletą wykorzystaniadrewna jest niewątpliwie bardziejestetyczny wygląd, ale wiąże się totakże ze wzrostem kosztów. Drewnianakonstrukcja generuje także dodatkowewydatki na utrzymanie obiektu – średnioco pięć lat należy ją pokrywać specjalnąwarstwą ochronną zapobiegającą korozjidrewna.Zielona ściana jest jedną z najczęściejbudowanych osłon przeciwhałasowych,lecz niepozbawioną mankamentów.Ten typ ekranu z założenia powiniensamoistnie porastać roślinnościąpnącą, która dodatkowo poprawiawłaściwości akustyczne i estetycznekonstrukcji. Z dotychczasowych doświadczeństosowania tego rozwiązaniaw Polsce można jednak stwierdzić,że jest to trudno osiągalne w polskichwarunkach klimatycznych i drogowych.W Polsce prawidłowy rozrost pnączy naekranach jest blokowany przez:■ Warunki klimatyczne – panującew Polsce warunki klimatyczne niesprzyjają wzrostowi roślinności nazielonych ścianach. W zimie roślinymuszą przetrwać kilkunastostopniowei długotrwałe mrozy; w lecie,z powodu nagrzewania się konstrukcji,temperatury sięgające 60 o C przyczyniająsię do usychania roślin.■ Zimowe utrzymanie dróg – związkichemiczne używane do zimowegoutrzymania przejezdności dróg (chlorekwapnia, chlorek sodu) przez kilkaFot.Przykładowe zastosowanie ekranu PVCmiesięcy każdego roku przedostająsię także na pobocza, gdzie w bardzoszybki i skuteczny sposób degradująglebę, uniemożliwiając naturalnywzrost roślinności.Wypełnienie kasetoweKasety są to elementy w postaci skrzynekwykonanych z profilowanych blachpołączonych i zamkniętych z bokublachami lub elementami z PVC wrazz wypełnieniem materiałem o właściwościachprzeciwdźwiękowych. W zależnościod zastosowanego materiałumożna wyróżnić:Kasety aluminioweBardzo popularny typ ekranów przeciwhałasowychstosowanych w Polsce.Wypełnieniem są bardzo zbliżonedo paneli typu zielona ściana, jednakw tym rozwiązaniu wełna mineralnajest dodatkowo obudowana warstwąperforowanego aluminium. Mają stosunkowodobre właściwości akustyczne,a w zależności od potrzeb stosujesię zarówno panele pochłaniające, jaki odbijające. Obudowa z aluminiummoże być wyprodukowana w praktyczniedowolnej kolorystyce, co takżejest dużą zaletą pod względem estetyki.Kasety perforowane o dużychotworach umożliwiają obrastanie konstrukcjipnączami roślinnymi.Kasety staloweKasety stalowe od aluminiowych różniąsię jedynie rodzajem zastosowanegomateriału. Pomimo że koszty zakupupaneli stalowych są dużo niższeniż innych typów wypełnień, w Polsceodchodzi się od ich stosowania, ponieważnie sprawdziły się w polskichwarunkach klimatycznych, wykazującdużą podatność na korozję. Wynika toprzede wszystkim z braku skutecznegozabezpieczenia antykorozyjnego cienkichblach stalowych przed działaniemśrodków zimowego utrzymania dróg.Kasety PVCKasety te są wykonane w postacitłoczonych kształtek z polichlorkuwinylu zwanego PVC lub PCW. Zaletąkaset PVC są dobre właściwościakustyczne oraz wysoka estetyka konstrukcji.Dzięki swoim właściwościompanele PVC mogą być produkowanew dużo bardziej nasyconych kolorachniż konkurencyjne rozwiązania. Sąbardzo szybkie i łatwe w montażuoraz dzięki zamocowaniu specjalnychsiatek przystosowane do porastaniaroślinnością pnącą. Do wad tego rozwiązanianależą wyższa cena orazmożliwość zmiany właściwości mechanicznychpod wpływem działaniapromieni słonecznych.Wypełnienie płytoweWypełnienie z płyt to najczęściej stosowanaforma w celu uzyskania przezroczystegoekranu przeciwhałasowego,jednak stosuje się także nieprzezroczystepanele. Polskie Normy prawnedotyczące ochron przeciwhałasowychrozpatrują dwa aspekty przezroczystościekranu przeciwhałasowego.Przezroczystość statyczną związanąz ochroną środowiska przed hałasemoraz przezroczystość dynamicznązwiązaną z komfortem użytkownikówdróg. Przezroczystość statyczna jestistotna ze względów estetycznych,gdyż wpływa na obszar widzenia, natomiastprzezroczystość dynamicznapoprawia bezpieczeństwo ruchu nadrogach, czyli nie ogranicza widocznościkierowcom. Wyróżniamy trzypodstawowe rodzaje płyt:■ Płyty z polimetakrylanu metyluNajczęściej wykorzystywany materiałdo konstrukcji przezroczystych(zwany potocznie akrylem) może byćstosowany w formie płyt akrylowychzbrojonych lub niezbrojonych. Płytyzbrojone ze względów bezpieczeństwasą montowane na obiektachinżynierskich. Płyty cechują się wysokimwspółczynnikiem przepuszczalnościświatła oraz bardzo dobrymiwłaściwościami izolacyjnymi przy,niestety, jednoczesnym braku pochłanianiahałasu. Najdroższe z istniejącychrozwiązań na rynku.54INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologie■ Płyty ze szkła naturalnegohartowanegoKolejnym przezroczystym materiałemstosowanym do wypełniania ekranówakustycznych jest szkło hartowane.W zależności od zapotrzebowaniamoże być także klejone z kilku warstw,co poprawia jego właściwości akustycznei zwiększa wytrzymałość, natomiastwiąże się ze wzrostem ceny.■ Płyty z poliwęglanu(PC – policarbon)Alternatywnym wypełnieniem dla wymienionychrozwiązań są płyty poliwęglanowe.Dzięki właściwościom konstrukcyjnymnie wymagają stosowaniazbrojenia, co korzystnie wpływa na ichcenę. Mankamentem poliwęglanówjest mniejsza odporność materiału napromieniowanie UV oraz ze względuna małą sztywność stosowanie mniejszychformatów niż w innych płytach.Ekrany o konstrukcji samonośnejEkrany o konstrukcji samonośnej sązbudowane z elementów drobnowymiarowych,np. gazonów lub pustakówprzeciwdźwiękowych wykonywanychprzeważnie z różnych rodzajów betonu.Główne zalety tego typu ekranówto bardzo dobre właściwości izolacyjnez nieco słabszymi właściwościami pochłaniającymiuzależnionymi od zastosowanegomateriału oraz możliwośćRys. 3Ekran z wypełnieniem z płyt przezroczystych. Przykładowe zastosowanie i schematyczny przekrójposadowienia na fundamentach bezpośrednich,a także większa dowolnośćw formowaniu różnych kształtów. Sąone bardzo trwałe i odporne na działaniewarunków atmosferycznych.Największą wadą jest pracochłonnysposób montażu wymagający międzyinnymi ręcznego układania wszystkichelementów konstrukcji oraz wymaganaduża powierzchnia działki do postawieniatakiej konstrukcji.Utrzymanie i eksploatacjaekranów przeciwhałasowychKoszty wybudowania ekranów przeciwhałasowychnie mogą być traktowanejako jednorazowy wydatektrwale rozwiązujący problem hałasukomunikacyjnego. Po wybudowaniuosłon na zarządcę drogi spada obowiązekkonserwacji i bieżącego utrzymaniaekranów. Teoretycznie, w zależnościod zastosowanego rozwiązania,żywotność ekranu wynosi od kilkunastudo kilkudziesięciu lat. W praktycejednak producenci i wykonawcy osłonprzeciwhałasowych dają zazwyczajpięcioletnią gwarancję na trwałośćkonstrukcji, a spotyka się nawetprzyjmowanie ekranów przeciwhałasowychz zaledwie rocznym okresemgwarancyjnym. Każde ze stosowanychwypełnień ma swoje mocne i słabszepunkty, które należy rozważyć przypodejmowaniu decyzji o ostatecznejformie osłony przeciwdźwiękowej.Największym zagrożeniem dlawspółcześnie stosowanych ekranówakustycznych jest korozja. Wynika tow dużej mierze z faktu, że do tej poryREKLAMApaździernik 12 [99]55

technologiew Polsce nie obowiązują żadne szczegółowezalecenia dotyczące zabezpieczaniaantykorozyjnego ekranów akustycznych,do ich zabezpieczeń stosujesię jedynie ogólne wytyczne [14]. Donajczęściej występujących wad zabezpieczeńantykorozyjnych zaliczasię delaminację, czyli rozwarstwieniezabezpieczeń antykorozyjnych, nakładaniezbyt cienkich powłok malarskichzabezpieczających przed korozją orazniedokładne pokrycie środkiem zabezpieczającymwszystkich elementówekranu akustycznego czy zastosowanieniewłaściwych materiałów [15].Bieżące utrzymanie ekranów przeciwhałasowych,oprócz wydatków na niezbędnenaprawy, polega głównie naich myciu. Dotyczy to przede wszystkimkaset aluminiowych, z PVC oraz wypełnieńprzezroczystych. W zależności odpotrzeb czyszczenie ekranów polegana myciu zabrudzeń komunikacyjnychi usuwaniu graffiti. Zabrudzenia komunikacyjnesą dość łatwo zmywalne przyużyciu myjki wysokociśnieniowej orazodpowiednich środków czyszczących.Bardziej pracochłonną i jednocześniekosztowną usługą jest usuwanie graffiti.Łatwiejsze i tańsze zmywanie graffitiosiągniemy dzięki pokryciu panelispecjalną warstwą ochronną, jednakwiąże się to z dodatkowymi kosztamina etapie budowy. Ponadto taka warstwawymaga ponownego nałożeniapo kilku wykonanych myciach.PodsumowanieWedług dostępnych badań ruch samochodówjest odpowiedzialny za90% społecznych kosztów hałasuspowodowanego przez transport [1].Dążenie do szybkiej realizacji inwestycjidrogowych powoduje, że do walkiz hałasem nie przykłada się należytejwagi. Efektem tego są setki kilometrównie zawsze dobrze zaprojektowanychczy dobranych ekranów akustycznych,na które wydawane są ogromne środki.Dodatkowo w przyszłości te osłonyprzeciwdźwiękowe trzeba będzieutrzymywać i konserwować, co takżewiąże się z wysokimi, stałymi kosztami.Dlatego niezwykle ważny jeststaranny dobór ekranu już na etapieplanowania budowy dróg. Właściwydobór rodzaju ekranu pozwoli namaksymalnie efektywną redukcję hałasui minimalizację kosztów utrzymaniastosowanych osłon w przyszłości. Abyto osiągnąć, zarządcy dróg na każdymszczeblu powinni priorytetowo podchodzićdo walki z hałasem komunikacyjnymi systemowo doprowadzać dojego redukcji.Bibliografia1. L.C De Boer, A. Schroten, Traffic noisereduction in Europe. Health effects,social costs and technical and policyoptions to reduce road and rail trafficnoise, Delft 2007.2. WHITE PAPER Roadmap to a Single EuropeanTransport Area – Towards a competitiveand resource efficient transportsystem SEC(2011) 359 final, Brussels28.03.2011.3. Rozporządzenie Ministra Środowiskaz dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnychpoziomów hałasu w środowisku(Dz.U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826).4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawoochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,poz. 627 z późn. zm.).5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia29 września 2001 r. w sprawie wysokościjednostkowych stawek kar za przekroczeniedopuszczalnego poziomu hałasu(Dz.U. Nr 120, poz. 1285).6. Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia16 września 2011 r. w sprawie stawek karza przekroczenie warunków wprowadzaniaścieków do wód lub do ziemi oraz zaprzekroczenie dopuszczalnego poziomuhałasu na rok 2012.Katalog Inżyniera7. Rozporządzenie Ministra Środowiskaz dnia 25 kwietnia 2008 r. w sprawieszczegółowych wymagań dotyczącychrejestru zawierającego informacje o stanieakustycznym środowiska (Dz.U.z 2008 r. Nr 82, poz. 500).8. Dyrektywa 2002/49/WE z dnia 25czerwca 2002 r. odnosząca się dooceny i zarządzania poziomem hałasuw środowisku (Dz.Urz. WE L 189z 18.07.2002).9. PN-EN 1793-1:2001 Drogowe urządzeniaprzeciwhałasowe – Metoda badaniaw celu wyznaczenia właściwości akustycznych– Część 1: Właściwa charakterystykapochłaniania dźwięku.10. PN-EN 1793-2:2001 Drogowe urządzeniaprzeciwhałasowe – Metoda badaniaw celu wyznaczenia właściwościakustycznych – Część 2: Właściwa charakterystykaizolacyjności od dźwiękówpowietrznych.11. PN-EN 1794-1 Drogowe urządzeniaprzeciwhałasowe. Wymagania pozaakustyczne.Część 1: Właściwości mechanicznei stateczność.12. PN-EN 1794-2 Drogowe urządzeniaprzeciwhałasowe. Wymaganiapozaakustyczne. Część 2: Ogólnebezpieczeństwo i wymaganiaekologiczne.13. Z. Engel, J. Sadowski, M. Stawicka-Wałkowska,S. Zaremba, Ekrany akustyczne,Instytut Mechaniki i WibroakustykiAGH w Krakowie, Kraków 1990.14. PN-EN ISO 12944-3 Farby i lakiery.Ochrona przed korozją konstrukcji stalowychza pomocą ochronnych systemówmalarskich.15. A. Królikowska, Trwałość ekranów przeciwhałasowych,zagrożenia korozyjne,„Drogi” nr 7-8/2011.Szczegółowe parametry techniczne ekranów akustycznychznajdziesz w „KATALOGU INŻYNIERA” edycja 2011/2012.Zamów kolejną edycję – formularz na stroniewww.kataloginzyniera.plINŻYNIER BUDOWNICTWA56

technologiePrzydomowe oczyszczalnie ściekówna terenach wiejskich – cz. IKrzysztof JóźwiakowskiKatedra Melioracjii Budownictwa RolniczegoUniwersytet Przyrodniczy w LublinieW ostatnich latach małe (przydomowe) oczyszczalnie ściekówstały się jednym z podstawowych elementów infrastrukturysanitarnej na wsi.Przydomowe oczyszczalnie ściekówbudowane są w Polsce głównie naterenach o rozproszonej zabudowie,gdzie ze względu na zbyt wysokiekoszty instalacja sieci kanalizacyjnejzakończonej oczyszczalnią zbiorcząjest ekonomicznie nieuzasadniona.Według Polskiej Normy PN-EN12566 przydomowe oczyszczalnieścieków definiowane są jakoobiekty obsługujące do 50mieszkańców. Z kolei zgodniez ustawą z dnia 18 lipca 2001 r.– Prawo wodne graniczna przepustowośćobiektów tego typu przyjmowanajest na poziomie 5 m 3·d -1 ,a według Prawa budowlanego z dnia27 marca 2003 r. – 7,5 m 3·d -1 .Przydomowe oczyszczalnie ściekówna większą skalę w Polsce zaczętobudować w połowie lat 90.XX w. przede wszystkim dlatego,że mieszkańcy na wsi zaczęli zwracaćwiększą uwagę na stan i ochronęśrodowiska. Szczególnie dużegotempa prace przy budowie oczyszczalniprzydomowych nabrały po2004 r., od momentu przystąpieniaPolski do Unii Europejskiej. Stosowniedo art. 7 dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. Polskazobowiązała się, że do końca 2015 r.aglomeracje mniejsze od 2000 RLM*zostaną wyposażone w oczyszczalnieścieków zapewniające odpowiednipoziom oczyszczania. Przyjęte w art.7 sformułowanie: odpowiedniegooczyszczania ścieków przed zrzutemdo wód powierzchniowych i estuariów,oznacza, że stopień oczyszczaniapowinien:■ zapobiegać zanieczyszczeniu i degradacjiwód odbiorników orazwód podziemnych,■ chronić i poprawiać stan ekosystemówwodnych,■ umożliwić wodom odbiornika osiągnięciecelów jakościowych i zapewnić508325423969543021251657 632 14632015 kujawsko-pomorskie2070718462296961122059840Rys. 1 Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków w poszczególnych województwach w Polsce w 2010 r.11217lubelskiemazowieckiewielkopolskieśląskiełódzkiemałopolskiepodlaskiedolnośląskiepomorskiezachodniopomorskiewarmińsko-mazurskielubuskieświętokrzyskieopolskiepodkarpackie* RLM – Równoważna Liczba Mieszkańców.październik 12 [99]57

technologiewypełnianie postanowień dyrektywyRady 91/271/EWG i innych odpowiednichdyrektyw, a w szczególnościRamowej Dyrektywy Wodnej.Z danych GUS [1] wynika, że w 2007 r.w około 2,6 mln gospodarstw indywidualnychna terenach wiejskich w Polscezamieszkiwało blisko 14,8 mlnmieszkańców. Ocenia się, że około26% polskich wsi charakteryzuje sięzabudową rozproszoną – odległościmiędzy gospodarstwami indywidualnymiwynoszą powyżej 100 m. Zakładając,że na takich terenach będąbudowane wyłącznie przydomoweoczyszczalnie ścieków, można stwierdzić,że należy je zainstalować przy670 tys. gospodarstw oraz że obiektyte mogłyby obsługiwać prawie3,8 mln mieszkańców wsi, a ilość ściekóww nich oczyszczanych może wynosićokoło 385 tys. m 3 ∙d -1 (przy założeniujednostkowego ich odpływu napoziomie 0,1 m 3 ∙M -1 ∙d -1 ) [3].Do 2010 r. [2] w Polsce wybudowano82 632 przydomowe oczyszczalnieścieków (rys. 1), natomiast w najbliższychlatach w naszym kraju może powstaćich jeszcze ponad 587 tys.Przy projektowaniu oczyszczalni i podczas przetargów wybór technologiioczyszczania opiera się głównie na kryterium ekonomicznym(najważniejsze są najniższe koszty inwestycyjne). Sytuacja takapowoduje, że wybierane i instalowane są przydomowe oczyszczalnieścieków niespełniające kryteriów wyboru zgodnych z podstawowymizasadami zrównoważonego rozwoju.W przypadku budowy tak dużejliczby obiektów konieczne jest stosowanietechnologii sprawdzonychw praktyce, które charakteryzują sięwysoką skutecznością działania orazsą proste w budowie i eksploatacji[3]. Przy wyborze rozwiązania technologicznegoprzydomowej oczyszczalniścieków niezbędne powinnobyć wykonanie starannej analizy dostępnychsystemów, uwzględniającejkryteria zrównoważonego rozwoju(rys. 2).Zgodnie z podstawowymi zasadamizrównoważonego rozwoju nadrzędnymkryterium oceny i wyboru małejoczyszczalni jest kryterium ekologiczne,czyli efektywność oczyszczania ścieków.Pozostałe kryteria obejmują:■ prostotę i łatwość obsługi oraz nowoczesnośćrozwiązania – kryteriatechniczne,■ koszty inwestycyjne i eksploatacyjne– kryterium ekonomiczne,■ niezawodność działania – kryteriumniezawodnościowe,■ wpływ na środowisko naturalne i estetykę– kryteria przyrodniczo-środowiskowe[4].W przypadku budowy bardzo dużejliczby przydomowych oczyszczalniścieków na terenie np. jednej gminynależałoby przy wyborze rozwiązaniatechnologicznego uwzględniać w miaręmożliwości wszystkie wymienionewyżej kryteria.Warunki odprowadzaniaścieków z oczyszczalniprzydomowychZgodnie z rozporządzeniem MinistraŚrodowiska [5] ścieki pochodzącez własnego gospodarstwa domowegolub rolnego mogą byćRys. 2 Kryteria wyboru przydomowych (małych) oczyszczalni ścieków zgodne z podstawowymi zasadami zrównoważonego rozwoju [4]58INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologiewprowadzane do ziemi w granicachgruntu stanowiącego własność wprowadzającego,jeżeli spełnione są łącznienastępujące warunki:■ ilość ścieków nie przekracza 5,0 m 3na dobę;■ miejsce wprowadzania ściekówoddzielone jest warstwą gruntuo miąższości co najmniej 1,5 mod najwyższego użytkowego poziomuwodonośnego wód podziemnych;■ BZT 5ścieków dopływających jestredukowane co najmniej o 20%,a zawartość zawiesin ogólnych conajmniej o 50%.Zgodnie z [5] ścieki pochodzącez własnego gospodarstwa domowegolub rolnego mogą być wprowadzanedo urządzeń wodnychw granicach gruntu stanowiącegowłasność wprowadzającego, jeżelispełnione są łącznie warunki:■ ilość ścieków nie przekracza 5,0 m 3na dobę;■ najwyższy użytkowy poziom wodonośnywód podziemnych znajdujesię co najmniej 1,5 m pod dnem tychurządzeń;■ ścieki oczyszczone odpowiadają wymaganiomokreślonym dla oczyszczalnio RLM od 2000 do 9999, zawartymw załączniku nr 1 do rozporządzeniaMinistra Środowiska z dnia 24 lipca2006 r. W takim przypadku wymagasię, aby wartości wskaźników zanieczyszczeńw ściekach odprowadzanychz oczyszczalni nie przekraczały:– dla zawiesiny ogólnej – 35 mg·dm -3 ,– dla BZT 5– 25 mg O 2·dm -3 ,– dla ChZT – 125 mg O 2·dm -3 .Rodzaje rozwiązań technologicznychprzydomowychoczyszczalni ściekówW Polsce stosowane są różne rozwiązaniatechnologiczne przydomowychoczyszczalni ścieków. Zalicza się donich przede wszystkim:■ systemy z drenażem rozsączającym,■ filtry piaskowe,■ oczyszczalnie z osadem czynnym,■ oczyszczalnie ze złożem biologicznym,■ systemy hybrydowe (osad czynny+ złoże biologiczne),■ systemy hydrofitowe.Pierwszym elementem każdej przydomowejoczyszczalni powinien byćRys. 3 Kształty i wzajemne połączenia komór w osadnikach gnilnych żelbetowych według [9]Rys. 4 Schemat dwukomorowego osadnika gnilnego w konstrukcji żelbetowej wg niemieckiejnormy DIN 4261 [8]osadnik gnilny, ponieważ zapewnia oneliminację największych zanieczyszczeń,które usuwane są ze ścieków w wynikuprocesów sedymentacji, flotacji i fermentacji[7]. Osadniki gnilne wykonuje sięzazwyczaj w konstrukcji żelbetowej lubz tworzyw sztucznych jako zbiorniki dwulubtrzykomorowe. Stosunek pojemnościkomór w osadnikach dwukomorowychwynosi zazwyczaj 2:1, a w trzykomorowych2:1:1 [7]. Zgodnie z normąDIN 4261 [8] jednostkowa pojemnośćczynna osadnika gnilnego powinna wynosićprzynajmniej 0,3 m 3 /mieszkańca,a ogólna jego pojemność powinna byćwiększa od 3 m 3 . Natomiast wedługPN-EN 12566-1:2004/A1 minimalnapojemność osadnika gnilnego powinnawynosić 2 m 3 . Zazwyczaj zaleca się,aby czas zatrzymania ścieków w osadnikuwynosił 3–4 dni, co zapewnia ichmechaniczne oczyszczenie. Wydłużenieczasu przetrzymania ściekówdo 10 dni umożliwia natomiast ich pełnebiologiczne oczyszczanie w procesachbeztlenowych [7].Na rys. 3 przedstawiono przykładowekształty osadników gnilnychpaździernik 12 [99]59

technologietrzykomorowych według Z. Heidricha[9], a na rys. 4 – schemat dwukomorowegoosadnika gnilnego według normyDIN 4261 [8].Prawidłowo skonstruowany i eksploatowanyosadnik gnilny podczas wieloletniejeksploatacji jest w stanie zapewnićśrednio 50-procentową eliminacjęzawiesin ogólnych oraz skutecznośćzmniejszania BZT 5i ChZT na poziomie30–40% [3]. Informacje z literaturyświatowej wskazują natomiast, że skutecznośćusuwania zawiesin ogólnychw osadnikach może dochodzić nawetdo 80–90% [10]. Przez wiele lat uważano,że skuteczność usuwania zanieczyszczeńw osadniku gnilnym zależyod liczby komór [11], jednak z najnowszychbadań wynika, że efektywnośćoczyszczania ścieków w osadnikunie jest bezpośrednio uzależniona odliczby komór [3, 12].Zgodnie z rozporządzeniem MinistraInfrastruktury [13] osadnik gnilny powinnosię lokalizować jak najbliżejdomu – przykanalik powinien być przedłużeniempoziomu kanalizacyjnegowewnątrz budynku i przebiegać bezzałamań. Ułatwia to spływ ścieków,wentylację i ogranicza straty ciepła.Dopuszcza się instalację osadnikóww bezpośrednim sąsiedztwie budynkówjednorodzinnych, pod warunkiemwyprowadzenia ich odpowietrzeniaprzez instalację kanalizacyjną co najmniej0,6 m powyżej górnej krawędziokien i drzwi zewnętrznych w tychbudynkach. Osadnik powinien byćteż oddalony przynajmniej 15 m odstudni stanowiącej ujęcie wody pitneji 7,5 m od granicy działki, drogi publicznejlub chodnika przy ulicy. Taostatnia odległość jest zmniejszona do2 m przy zabudowie indywidualnej lubzagrodowej (rys. 5). Lokalizacja osadnikapowinna umożliwiać jego opróżnianie– odległość wozu asenizacyjnegood włazu zbiornika może dochodzićmaksymalnie do 20–30 m.Osadniki gnilne, które są prawidłowowykonane, praktycznie nie wymagajążadnych zabiegów konserwacyjnych.Podstawowym zabiegiem eksploatacyjnymjest usuwanie osadu i kożuchaz częstotliwością, która zależy od pojemnościczynnej osadnika oraz od objętościi zanieczyszczenia dopływającychścieków. Najczęściej zaleca się usuwanieosadów z osadnika gnilnego raz w rokulub raz na dwa lata.Bibliografia1. Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarówwiejskich, GUS, Warszawa 2008.2. Infrastruktura komunalna w 2010 roku,Informacje i opracowania statystyczne,GUS, Warszawa 2011.3. K. Jóźwiakowski, Badania skutecznościoczyszczania ścieków w wybranych systemachgruntowo-roślinnych, rozprawaRys. 5 Minimalne odległości poszczególnych elementów przydomowej oczyszczalni ścieków odinnych obiektów według [7], opracowano na podstawie rysunku R. Błażejewskiego [14]habilitacyjna, Infrastruktura i EkologiaTerenów Wiejskich, PAN Oddział w Krakowie,2012; http://www.infraeco.pl/pl/art/a_16497.htm4. Z. Mucha, J. Mikosz, Racjonalne stosowaniemałych oczyszczalni ściekówz uwzględnieniem kryteriów zrównoważonegorozwoju, „Czasopismo Techniczne.Środowisko,” Wyd. PolitechnikiKrakowskiej, zeszyt 2-Ś, 2009.5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakienależy spełnić przy wprowadzaniu ściekówdo wód lub do ziemi oraz w sprawie substancjiszczególnie szkodliwych dla środowiskawodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984).6. Z. Sadecka, Oczyszczanie ścieków z małychmiejscowości. Oczyszczanie ściekówi przeróbka osadów ściekowych, OficynaWydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego,Zielona Góra 2008.7. Z. Heidrich, M. Kalenik, J. Podedworna,G. Stańko, Sanitacja wsi, WydawnictwoSeidel-Przywecki, 2008.8. DIN 4261 Kleinklaranlagen, Juni 1994.9. Z. Heidrich, Przydomowe oczyszczalnieścieków. Poradnik, Centralny Ośrodek InformacjiBudownictwa, Warszawa 1998.10. Metcalf and Eddy, Wastewater Engineering:Treatment, Disposal, Reuse,McGraw Hill, New York 1991.11. K. Kuczewski, Efekty oczyszczania ściekówbytowo-gospodarczych w trzykomorowymosadniku przepływowym, ZeszytyProbl. PZiTS nr 672, Technika SanitarnaWsi: Kształtowanie wiejskich systemówzaopatrzenia w wodę oraz usuwania ioczyszczania ścieków, Wrocław 1993.12. E.C. Jowett, Comparing the performanceof prescribed septic tank to long,narrow flooded designs, WEFTEC TechnicalProgram 16, San Diego 2007.13. Rozporządzenie Ministra Infrastrukturyz dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawiewarunków technicznych, jakim powinnyodpowiadać budynki i ich usytuowanie(Dz.U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690).14. R. Błażejewski, Kanalizacja wsi, PolskieZrzeszenie Inżynierów i TechnikówSanitarnych, Oddział Wielkopolski,Poznań 2003.60INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanypaździernik 12 [99]61

artykuł sponsorowanyLeca ® KERAMZYTdo podłóg w halachLeca® KERAMZYT coraz częściej stosowanyjest jako podłoże podłogi nagruncie w halach przemysłowych, magazynowych,obiektach sakralnych orazużyteczności publicznej. Jedna warstwatego lekkiego kruszywa zastępuje podsypkępiaskową, podłoże betonowei izolację termiczną typowych, najczęściejstosowanych rozwiązań. Leca®KERAMZYT pozwala uzyskać podłożeo największej wytrzymałości spośródwszystkich izolowanych termicznie.4 warstwy zamiast 6-ciuPodłoga na keramzycie: 4 warstwy1. posadzka (np. terakota)2. podkład betonowy3. izolacja przeciwwilgociowa (2 x folia)4. Leca® KERAMZYT impregnowanyPodłoga tradycyjna: 6 warstw1. posadzka (np. terakota)2. podkład betonowy3. izolacja termiczna (styropian lub wełna)4. izolacja przeciwwilgociowa (2 x folia)5. podkład betonowy6. podsypka piaskowaLeca® KERAMZYTimpregnowanydo podłóg nagruncie to specjalnieprzygotowane kruszywo charakteryzującesię:■ bardzo dużą wytrzymałościąw stosunku do innych materiałówdo izolacji termicznej. Przykładowoodporność na miażdżenie ma większąod 0,75 MPa, czyli od 3 do 10razy wyższą od wytrzymałości styropianówprzeznaczonych do parkingówi podłóg.■ ograniczoną do 5 cm kapilarnością,czyli zdolnością podciąganiawilgoci z gruntu. Oznaczato, że warstwa keramzytu ułożonabezpośrednio na gruncie powyżej5 cm nie zmienia w sposóbistotny swojej wilgotności, utrzymującwartość współczynnikaλ = 0,100 W/mK.■ niskim ciężarem. Zagęszczona30-centymetrowa warstwa keramzytuważy ok. 100 kg. W rozwiązaniutradycyjnym 5 cm podsypki piaskoweji 15 cm podłoża betonowegodaje ciężar ponad 400 kg.Podłogi na słabych gruntachWysoka wytrzymałość keramzytu pozwalatakże na zmniejszenie grubościpłyty żelbetowej układanej bezpośredniopod posadzką. Wiąże się to z dalszymodciążeniem podłoża. Zredukowanieciężaru warstw konstrukcyjnychpodłogi na gruncie jest bardzo istotne,gdy jest ona realizowana na gruntacho niskiej nośności lub o niejednolitymuwarstwieniu podłoża, na dużej powierzchnihali.W przypadku występowaniaskrajnieniekorzystnychwarunków geologicznychdla bezpośredniego posadowieniaposadzki na gruncie, można wykonaćczęściową wymianę gruntu. Wymieniającjedynie część słabonośnego ciężkiegogruntu na lekki keramzyt, którego ciężarnasypowy wynosi ok. 300 kg/m 3 , możnaznacznie odciążyć podłoże. Zmniejszenieciężaru własnego gruntu w podłożupozwala na wprowadzenie w to miejsceobciążenia od konstrukcji podłogi i obciążeńużytkowych. Przy wykonywaniutego typu odciążenia całe wypełnieniekeramzytowe musi być owinięte geotkaniną,a kruszywo zagęszczane warstwamiw trakcie układania. W tego typu realizacjachstosuje się zwykłe nieimpregnowanekruszywo o frakcji 8/10–20 mm.Zastosowanie takich rozwiązań w sposóbistotny ogranicza koszty, które najczęściejponosi się na wzmocnieniepodłoża innymi metodami, takimi jaknp. palowanie czy też pełna wymianagruntu do poziomu warstw nośnych.Leca® KERAMZYT to kruszywo ceramiczne.Jego trwałość odpowiadatrwałości innych materiałów ceramicznych.Stąd też przez ostatnich kilkanaścielat nie odnotowano żadnychreklamacji pochodzących z obiektów,w których wykonano keramzytowepodłoża pod posadzki. Ostatnio corazczęściej tego typu podłoża realizowanesą również w obiektach sakralnych.Więcej o różnych rozwiązaniach podłogina gruncie na www.netweber.plSaint-Gobain Construction Products Polska sp. z o.o.marka Weber Leca®tel.: (58) 535 25 95, infolinia: 801 620 000e-mail: kontakt.weber@saint-gobain.comwww.netweber.pl62INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieBezspoinowe hydroizolacje fundamentówUszkodzenia i naprawa – cz. Imgr inż. Maciej RokielPolskie Stowarzyszenie MykologówBudownictwaCzasem różne przyczyny skutkują niemal identycznymobrazem uszkodzeń, jednak sposób naprawy uszkodzeniazależy właśnie od jego przyczyny.Zastosowane rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowemusi pozwolić nawykonanie powłok wodochronnychw postaci szczelnej wanny, całkowicieoddzielającej budynek od wilgocilub wody znajdującej się w gruncie.Z punktu widzenia skuteczności wykonanychprac przyczyna powstania przerwyw hydroizolacji jest rzeczą wtórną.Aby izolacja wodochronna była skuteczna,musi być dobrze zaprojektowana,poprawnie wykonana i chronionaprzed uszkodzeniem w trakcieeksploatacji obiektu. Etap eksploatacjizaczyna się już od momentu wykonaniahydroizolacji, dokładnie od momentuzabezpieczenia powłoki wodochronnej.To, czy pozostałe pracebudowlane (i jakie) jeszcze trwają, jestbez znaczenia. Doświadczenie pokazuje,że do typowych przyczyn uszkodzeń(a w konsekwencji przecieków)zaliczyć można:■ błędy projektowe – zastosowaniemateriałów odpowiednich dostopnia obciążenia wilgocią, nieodpornychna występujące w gruncieagresywne media, niekompatybilnychze sobą (brak możliwościszczelnego połączenia ze sobą),błędna technologia uszczelnieniatrudnych i krytycznych miejsc (dylatacje,przejścia rurowe) lub braktakiej technologii;■ błędy wykonawcze – bezmyślnazamiana poprawnie dobranychw projekcie materiałówwodochronnych, co uniemożliwiapóźniejsze połączenie ze sobą powłokwodochronnych, poprawnewykonstruowanie detali, a w skrajnychprzypadkach w ogóle poprawnewykonanie hydroizolacjiitp., lekceważenie warunkówaplikacji (sezonowanie podłoża,wilgotność, temperatura, grubośćwarstw, przerwy technologiczneitp.), brak ochrony hydroizolacjipodczas dalszych prac oraz podczaseksploatacji.Jeżeli chodzi o naprawy powłok hydroizolacyjnych,wyróżnić możnadwa przypadki, zupełnie się od siebieróżniące i zależne od przyczynuszkodzenia.Pierwsza sytuacja, gdy na skutek błędówprojektowych i/lub wykonawczychuszkodzenia powłoki są tak duże, żenaprawa jest możliwa przez ponowne,poprawne wykonanie całej hydroizolacji.Taką sytuację pokazuje fot. 1. Ewidentnąprzyczyną uszkodzeń (i w konsekwencjiprzecieków – te dwie rzeczysą ściśle ze sobą powiązane) jest złeprzygotowanie podłoża. Pokazująto wyraźnie odkrywki. Warto zwrócićuwagę na wygląd spodniej częścimasy hydroizolacyjnej oraz na wyglądpodłoża. Powłoka hydroizolacyjna niewykazuje prawie żadnej przyczepnoścido podłoża. Naprawa jest tu możliwajedynie przez usunięcie wykonanejaFot. 1bSkutki położenia masy KMB na źle przygotowanympodłożu (opis w tekście)hydroizolacji, przygotowanie/naprawępodłoża i ponowne poprawne wykonanierobót. Analogicznie sposobemnaprawy dla sytua cji pokazanej nafot. 2 jest całkowite zdjęcie istniejącejpowłoki, oczyszczenie i naprawapodłoża oraz zgodne ze sztuką budowlanąwykonanie nowej warstwyhydroizolacyjnej. Zdjęcia te pokazują„hydroizolację” stropu nad parkingiempodziemnym. Była ona wykonanaw układzie dachu odwróconego.Zostały tam zastosowane jednocześniemasy KMB, folie oraz materiały rolowe.Rezultat był niestety łatwy do przewidzenia– zdjęcia pokazują praktyczniewszystko. Nawet najlepszy materiałnie sprawdzi się przy tak bezmyślnymzastosowaniu.abFot. 2Odkrywka uszczelnienia stropu nad parkingiempodziemnym w układzie dachuodwróconego (opis w tekście)październik 12 [99]63

technologieFot. 3Fot. 4Skutki braku izolacji wewnętrznej w budynkuniepodpiwniczonym (opis w tekście)Skutki położenia szlamu na nieoczyszczonejścianie, odspojenie następuje razemz niestabilnymi cząstkami(fot. Weber Deitermann)Na fot. 3 widać ścianę nad podłogąna gruncie (budynek niepodpiwniczony),gdy nie wykonano wewnętrznejizolacji pionowej łączącej izolacjęna ławach z izolacją podposadzkową.Usunięcie przyczyn jest możliwejedynie przez odkopanie (od stronypomieszczenia) ściany fundamentoweji wykonanie brakującego odcinkahydroizolacji.Poważnym błędem projektowymjest projektowanie, na terenach zalewowychlub zagrożonych podtopieniami,hydroizolacji z materiałówwrażliwych na obciążenie wodą. Nauszkodzenia popowodziowe najmniejwrażliwe są nowoczesne materiałyhydroizolacyjne, masy KMB, szlamyuszczelniające, papy modyfikowanepolimerami (SBS, APP) czy samoprzylepnemembrany bitumiczne (przy ichpoprawnym wykonaniu można mówićjedynie o ewentual nych uszkodzeniachmechanicznych). Znaczniemniej odporne są powłoki z roztworówczy emulsji asfaltowych lub lepiku,w ogóle nieodporna jest papana osnowie z tektury (niezależnie odtego, czy została ułożona na lepiku,czy na sucho) – osnowa takiej papygnije pod wpływem oddziaływaniawilgoci. Także jeżeli fundamenty zaizolowanofolią z tworzyw sztucznych,konieczne jest jej usunięcie oraz kompleksoweodtworzenie hydroizolacji.Znacznie szersza jest lista błędówwykonawczych. Podział materiałówhydroizolacyjnych może byćprzeprowadzony według różnychkryteriów. Mogą to być np. materiałybitumiczne (roztwory, emulsje, masyi lepiki asfaltowe, polimerowo-bitumicznemasy uszczelniające – masyKMB, papy), mineralne (bentonity,mikrozaprawy), z tworzyw sztucznych(folie, membrany, polimerowe dyspersyjnemasy uszczelniające – tzw. foliew płynie, powłoki żywiczne); innekryteria to: podział na materiały bezszwowe(mikrozaprawy, masy KMB,folie w płynie), rolowe (folie, membrany,papy), służące do uszczelnieńszczelin i dylatacji (taśmy, kity), podziałna materiały służące do izolacjiprzeciwwilgociowej oraz przeciwwodnej.Każdy z tych materiałów możebyć stosowany w ramach pewnychFot. 5Fot. 6Obraz spękań na powierzchni szlamu, którymoże mieć dwie przyczyny (opis w tekście)(fot. Weber Deitermann)Skutki położenia masy KMB na źle przygotowanympodłożu (opis w tekście)warunków. Chodzi tu o rodzaj podłoża,jego parametry (równość, stabilność,wysezonowanie, wilgotność),sposób nakładania hydroizolacji(liczba i grubość warstw, przerwytechnologiczne itp.), ochronę przeduszkodzeniami, przesuszeniem (czymi w jaki sposób zabezpieczyć, po jakimczasie od nałożenia itp.), sposóbłączenia ze sobą izolacji, uszczelnianiadylatacji, przejść rurowych itp.Przykład uszkodzeń związanych ze złymprzygotowaniem podłoża pod masyzauważyć można na fot. 1. Powłokahydroizolacyjna odchodzi od podłożarazem z zanieczyszczeniami – możnato zauważyć, oglądając spodnią częśćpowłoki wodochronnej. Na ten rodzajuszkodzeń wrażliwy jest każdy materiałhydroizolacyjny. Taką sytuację w odniesieniudo szlamów pokazuje fot. 4– odspojenie następuje jednak razemz niestabilnymi cząstkami (pyłem), którenie zostały usunięte przy czyszczeniupodłoża (należy wątpić, czy zabieg tenbył w ogóle wykonywany). Ten rodzajuszkodzeń jest nienaprawialny – możliwejest jedynie ponowne nałożeniemateriału na odpowiednio przygotowanympodłożu.Niekiedy różne przyczyny skutkująniemal identycznym obrazem uszkodzeń.Ta sytuacja jest o tyle niebezpieczna,że sposób naprawywynika właśnie z PRZYCZYNYuszkodzenia. Proszę popatrzećna fot. 5. Taki obraz spękań na powierzchniszlamu może mieć dwieprzyczyny – albo nałożenie zbytgrubej warstwy w jednym przejściu(nie powinno się nakładać warstwyFot. 7Taka membrana kubełkowa może byćwarstwą ochronną dla masy KMB64INŻYNIER BUDOWNICTWA

grubszej niż 1 mm w jednym cyklu roboczym), albo przesuszenieświeżo nałożonej warstwy. Ten pierwszy przypadekjest łatwiejszy do naprawy. Trzeba poczekać, ażspękana warstwa szlamu zwiąże się i nie wliczając jejdo ogólnej grubości warstwy hydroizolacji, jeszcze razpoprawnie wykonać wszystkie operacje technologiczne.Zalecane jest wydłużenie przerwy technologicznej przednakładaniem ostatniej warstwy, zwłaszcza jeżeli wymaganesą trzy cykle robocze, oraz zastosowanie wkładkilub fizeliny wzmacniającej.Jeżeli natomiast przyczyną spękań jest zbyt suche podłoże,przesuszenie warstwy szlamu (np. przez wiatr) czy układanieszlamu w zbyt wysokich temperaturach (dotyczy tozwłaszcza temperatury podłoża), to mamy do czynieniatakże z zaburzeniem procesów hydratacji mikrozaprawy.Musimy się liczyć wtedy z pogorszeniem jej parametrówużytkowych (przede wszystkim przyczepności i elastyczności)i taką warstwę trzeba po prostu usunąć.Inne klasyczne przykłady błędów aplikacyjnych pokazanona fot. 6–9. W zdecydowanej większości przypadkówmożliwa jest miejscowa naprawa lokalnych (punktowych)uszkodzeń, przy czym nie może być ona wykonywanaw oderwaniu od miejsca i charakteru uszkodzenia,jak również kształtu elementu.Skutek zbyt wczesnego przyłożenia ochronnej folii kubełkowejdo masy KMB pokazuje fot. 6. Spowodowało topunktowe wgniecenia i pocienienia powłoki (generalniemasy KMB są bardzo wrażliwe na ten rodzaj uszkodzeń;najlepiej nie stosować membran kubełkowych jako warstwyochronnej, chyba że jest to specjalna membranakubełkowa z warstwą poślizgową – fot. 7). W tym przypadkumożna dyskutować na temat sposobu naprawypowłoki. Oczywiste jest, że jedną z metod jest usunięcieuszkodzonej masy KMB. Ale jeżeli przygotowanie podłożai samo nakładanie masy było poprawne, to zabiegusunięcia może być bardzo pracochłonny. W niektórychsytuacjach (ich ocena jest jednak możliwa tylko na budowiei dla konkretnych przypadków) można spróbowaćnałożyć na pocienioną powłokę nową warstwę masy hydroizolacyjnej.Należy to wykonać w sposób następujący:istniejącą powłokę w pierwszej kolejności starannieoczyścić, następnie nałożyć pierwszą warstwę masy KMBw taki sposób, aby zniwelować wystające „kraterki”.W zależności od wytycznych producenta systemu koniecznemoże być zagruntowanie uszkodzonej powłokisystemowym gruntownikiem. Zabieg ten jest w zasadzietylko wyrównaniem podłoża. Po wyschnięciu tej warstwymożna przystąpić do wykonywania właściwej warstwyhydroizolacji w sposób zgodny z wytycznymi producentai odpowiedni do warunków gruntowo-wodnych. Jako żesposób ten jest dość kosztowny (chociażby ze względuna ilość materiału niezbędną do niwelacji „kraterków”),REKLAMA

technologiekonieczne jest przestrzeganie reżimutechnologicznego. Nie ułatwiatego podłoże, które jest także czarnei wykonane z tego samego materiału,dlatego dobrym rozwiązaniemjest w tym przypadku zastosowaniesiatki wzmacniającej. Wymusza onanałożenie masy KMB w warstwacho odpowiedniej grubości. W praktycewygląda to następująco: ponałożeniu pierwszej warstwy o grubości1,5–2 mm w świeżą powłokęwtapia się siatkę wzmacniającą. Siatkata musi zostać całkowicie pokrytaprzez masę KMB nakładaną jakodruga warstwa. Wszelkie pocienieniapowłoki są wtedy łatwe do zauważenia– siatka nie jest całkowicie zatopionaw hydroizolacji. Alternatywąjest zastosowanie zamiast siatkiumieszczonej w warstwie hydroizolacjiwłókniny ochronnej wtapianejKatalog Inżynieraw świeżo nałożoną masę KMB. Zależyto od producenta systemu, choćwydaje się, że metoda z siatką jestw tym przypadku lepsza.Szczegółowe informacje techniczne materiałówhydroizolacyjnych znajdziesz w „KATALOGU INŻYNIERA”edycja 2011/2012.Zamów kolejną edycję – formularz na stroniewww.kataloginzyniera.plLiteratura1. Richtlinie für die Planung und Ausführungvon Abdichtung mit kunststoffmodifiziertenBitumendickbeschichtungen(KMB) – erdberührte Bauteile. DeutscheBauchemie e.V. 2010.2. Richtlinie für die Planung und Ausführungvon Abdichtung erdberührter Bauteilemit flexiblen Dichtungsschlämmen.Deutsche Bauchemie e.V. 2006.3. WTA Merkblatt 4-6-05 NachträglichesAbdichten erdberührter Bauteile.4. M. Rokiel, Poradnik. Hydroizolacjew budownictwie. Wybrane zagadnieniaw praktyce, wyd. II, Dom WydawniczyMEDIUM, Warszawa 2009.5. DIN 18195 – Bauwerksabdichtung,VIII.2000.T ł umaczenie tekstu ze str. 29Bądźna czasie i już teraz wpuść do swojego domunaturalne alneświatłoW dzisiejszym świecie, w którym emisja dwutlenku węgla, globalne ocieplenie oraz stale rosnące koszty energii to wciąż narastające problemy,priorytetem wydaje się być zastosowanie naturalnych źródeł energii. Jednym z kluczowych aspektów zrównoważonego projektowania jest maksymalnewykorzystanie naturalnego światła. Współcześni architekci coraz częściej wprowadzają innowacyjne, zaawansowane strategie i systemyoświetlenia ia światłem dziennym, którenie tylko pozwalają zaoszczędzić zędzićzić energię, ergię,ale zapewniają ająrównież przyjemne i zdroweotoczenie. oczenie.SYSTEMY OŚWIETLENIA ŚWIATŁEM DZIENNYMOdpowiednie rozmieszczenie i dobranie rozmiaruokien to podstawowy sposób na doprowadzenienaturalnego światła do wnętrza domu. W przybliżeniu,stosunek powierzchni okien do powierzchnipodłogi powinien wynosić co najmniej 1 do 8. Oczywiściedodatkowym aspektem wpływającym na ilośći dystrybucję światła dziennego wpadającego dopomieszczenia jest sam projekt okna – jego kształt,rodzaj oszklenia czy framugi. I tak, duże okna panoramicznelub okna balkonowe dają więcej światła niżokna podzielone siatką szprosów. Przez okna połaciowedo wnętrza wpada około 20% więcej światłaniż przez okna w pionowej ścianie.Trzeba jednak pamiętać, że złożona geometria niektórychinnowacyjnych projektów budowlanych możewymagać zastosowania bardziej zaawansowanychsystemów oświetlenia naturalnego, w tym klerestoriów,świetlików dachowych czy drzwi tarasowychharmonijkowych. Zapewniają one światło dokładnietam, gdzie jest potrzebne, a także optymalnie je rozpraszają.Świetliki dachowe dodatkowo gwarantujądobrą naturalną wentylację, odprowadzenie dymuw przypadku pożaru oraz wejście na dach.PROSTE TECHNIKI, ABY TWÓJ DOM STAŁ SIĘ PRZE-STRONNY I WIDNYMaksymalne wykorzystanie światła dziennegowymaga niekiedy przeprowadzenia kosztownychprac remontowych. Niemniej jednak wdrożeniekilku prostych, szybkich i niedrogich technik może,w większym lub mniejszym stopniu, zwiększyćilość naturalnego światła w twoim domu. Obejmująone między innymi:■ Pomalowanie ścian i sufitów jasną farbą;■ Powieszenie dekoracji okiennych wykonanychz przezroczystych lub półprzezroczystych tkanin;■ Unikanie drewnianych żaluzji, które blokują dostępświatła;■ Stosowanie niskich półek i regałów;■ Powieszenie lustra w dobrze oświetlonym pokoju;■ Maksymalne wykorzystanie południowej ekspozycjibudynku – południowe okna są świetnymźródłem światła przez cały rok.ZALETY NATURALNEGO OŚWIETLENIAChyba nikt nie ma wątpliwości, że światłodzienne jest zdecydowanie najlepszym źródłemoświetlenia. Przede wszystkim jest dostępnekażdego dnia za darmo. Nawet jeśli musiszponieść koszty dostosowania domu do korzystaniaz naturalnego oświetlenia, wciąż jest toekonomiczne rozwiązanie. Dla przykładu, kosztyzainstalowania świetlika dachowego zwrócąsię po upływie 4 do 6 lat, głównie ze względuna oszczędność energii związaną z ograniczonymkorzystaniem ze sztucznych źródeł światła.Ponadto wykorzystywanie światła dziennegoma pozytywny wpływ na środowisko naturalne,jako że nie wymaga wytwarzania energii elektrycznejani też nie powoduje emisji gazów cieplarnianych.W końcu, światło naturalne sprawia,że nasze otoczenie jest jasne, przestronnei przyjemne, a co za tym idzie sprzyjające pracylub relaksowi. Może też zwiększyć naszą efektywnośćw działaniu i przyczynić się do naszegodobrego samopoczucia.66INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyartykuł sponsorowanyPorównanie kosztów wykonania instalacji zimnej i ciepłejwody użytkowej oraz ogrzewczej w domu jednorodzinnym,w zależności od zastosowanych materiałówWybierając materiał instalacyjny musimyrozważyć wiele kwestii, zdecydować,czego oczekujemy od instalacji w naszymdomu. Na pewno komfortu użytkowaniaoraz bezpiecznej, długotrwale działająceji bezawaryjnej instalacji. Miedziana rurainstalacyjna ma wiele niezaprzeczalnychzalet. Jest:■ sprawdzona od dziesięcioleci,■ nierdzewna i absolutnie gazoszczelna,■ odporna na wysoką temperaturę wody,■ przyjazna dla środowiska,■ higieniczna – bakteriobójcza,■ neutralna dla smaku i zapachu wody,■ możliwa do stosowania w wielu instalacjach,■ łączona łatwymi technikami poprzez:lutowanie, skręcanie, zaciskanie, zaprasowywaniei spawanie,■ plastyczna – możliwa do montażuw każdej temperaturze otoczenia,■ odporna na naprężenia powstałe przygięciu.Mimo iż powszechnie znane są zaletyinstalacji miedzianych, pokutuje mit, żesą one dwu- lub trzykrotnie droższe odinstalacji wykonanych z tworzyw sztucznych.Jest to błędne rozumowanie, gdyżporównując cenę 1 mb rury nie bierze siępod uwagę właściwości porównywanychmateriałów jak i różnicy w ich jakości.Przykładowo porównamy koszty wykonaniainstalacji ogrzewania podłogowego,ciepłej i zimnej wody użytkowejw domu jednorodzinnym o powierzchniok. 160 m².Instalację ogrzewania podłogowego zaprojektowanow 2 wariantach, z zastosowaniem:■ cienkościennej rury miedzianej (systemzaprasowywany),■ rury Alupex (system zaprasowywany).Instalację ciepłej i zimnej wody użytkowejstosując:■ rury miedziane twarde (instalacja lutowana),■ rury polietylenowe Stabi (instalacjazgrzewana).W przypadku ogrzewania podłogowegozużywa się więcej rur z tworzywa Alupexw stosunku do cienkościennych rur miedzianych.Jest to spowodowane większąwydajnością cieplną cienkościennych rurmiedzianych. Aby otrzymać identycznąilość ciepła z rur z tworzywa, rozstawyukładania obiegów grzewczych musząbyć mniejsze niż rozstawy przy zastosowaniucienkościennych rur miedzianych.Mniejsze rozstawy to większe zużycierur, więcej obiegów grzewczych, większerozdzielacze, szafki, więcej złączeki większa pracochłonność. W przypadkuwykonania ogrzewania podłogowegocienkościennymi rurami miedzianymi,ich zużycie jest około dwukrotnie mniejsze,a czas wykonania znacznie krótszy.Ogrzewanie podłogowe z wykorzystaniemcienkościennych rur miedzianychwykonuje się szybciej i łatwiej, a co zatym idzie taniej. Koszt ogrzewania podłogowegocienkościenną rurą miedzianąjest porównywalny do instalacji Alupex.Wykonanie instalacji ciepłej i zimnejwody użytkowej z rur miedzianych jestdroższe o ok. 450 zł. Czy to dużo? Jakito stanowi procent kosztów całej inwestycjibudowy domu? Zastosowanierur miedzianych w instalacjach ciepłeji zimnej wody użytkowej jest wskazanechociażby ze względu na:■ bakteriobójcze właściwości miedzi,■ neutralność wobec smaku i zapachuwody pitnej,■ niezarastanie kamieniem,■ uzupełnienie niezbędnego do życiamikroelementu, jakim jest miedź.Wybór materiału instalacyjnego dodomu ma znaczenie dla zdrowia i komfortużycia. Wybierając materiał, z któregobędą wykonane instalacje, rzetelnieprzeanalizujmy koszty wykonania instalacjiobejmujące nie tylko cenę 1 mbrury, ale także koszty robocizny i całkowitezużycie materiałów.Polskie Centrum Promocji Miedzi(PCPM) www.pcpm.pl jest częścią EuropejskiegoInstytutu Miedzi (EuropeanCopper Institute – ECI) z siedzibą w Brukseli.PCPM jest organizacją powołanąprzez producentów miedzi i jej przetwórcówdo działań na rzecz zwiększania jejzastosowań w gospodarce zarównonaszego kraju, jak i krajów Europy Środkowej.PCPM działa, by tworzyć warunkina rynku dla zwiększenia konsumpcjiproduktów z miedzi i jej stopów. Jegocelem jest wszechstronne przedstawieniekorzyści wynikających z zastosowaniamiedzi. Aby dowiedzieć się więcej, wejdźna: www.akademiamiedzi.plpaździernik 12 [99]67

artykuł sponsorowanyMikropalowe posadowienie dużego obiektumostowego na słabym podłożu – cz. IImgr inż. Jakub SierantKontynuacja artykułu z poprzedniegonumeru.Wnioski z obliczeńNa podstawie analizy wyników obliczeńmożna przedstawić następującewnioski dotyczące stateczności ławyfundamentowej dla wszystkich wariantówobliczeniowych:■ maksymalne siły osiowe w palachwynoszą (w zależności od wariantu)od 404,1 kN (14,8% obciążeń dopuszczalnych)do 580,8 kN (21,3%obciążeń dopuszczalnych),■ dla wszystkich wariantów siły poprzecznew palach przyjmują wartościponiżej 1 kN i nie wpływająw znaczący sposób na nośność pali,■ dla wszystkich wariantów momentyzginające w palach przyjmują wartościrzędu kilku kNm (momenty skręcającew palach praktycznie są równezeru) i nie wpływają w znaczącysposób na nośność pali,■ maksymalne przemieszczenia poziomew kierunku osi x przyjmująwartości od 6,49 do 14,8 mm, zaśw kierunku osi y – od 1,51 do 6,71mm – wartości przemieszczeń mieszcząsię w zakresie dopuszczalnychz punktu widzenia stateczności ławy,■ maksymalne przemieszczenia pionoweprzyjmują wartości od 2,34do 4,18 cm – wartości przemieszczeńmieszczą się w zakresie dopuszczalnychz punktu widzeniastateczności ławy,■ maksymalne odkształcenia postaciowew podłożu przyjmują wartościrzędu od 1,68 do 3,41 mm/m, zaśodkształcenia objętościowe – rzęduod 0,85 do 1,58 mm/m – takiewartości odkształceń nie wpływająw sposób istotny na deformacjeławy podpory.Fundament mikropalowy zapewniaw pełni stateczność ławy dla takiejkombinacji obciążeń.We wszystkich wariantach obliczeniowych(poza wariantem zerowym)występuje nieregularny rozkład przemieszczeńpionowych wywołanyzłożonym obciążeniem. Przyjęcie korzystnego,wachlarzowego układumikropali w znaczący sposób redukujei ogranicza nieregularność przemieszczeńpionowych oraz poziomych.W rzeczywistości przemieszczeniaławy podpory mogą być jeszcze mniejsze,ponieważ w modelowaniu nieuwzględniono częściowej petryfikacjipodłoża gruntowego, wywołanej instalacjąmikropali. Podane wartościmożna zatem traktować jako maksymalne,które wystąpią w najbardziejniekorzystnych przypadkach obciążeń.Występowanie niewielkich momentówzginających w palach wynika z kilkuprzyczyn. Główną z nich jest korzystny,wachlarzowy (nieco przypominającypale kozłowe) układ mikropalipołączonych z ławą fundamentową.Taki układ zbrojenia prowadzi do powstaniazmonolityzowanej konstrukcjiz gruntu zbrojonego mikropalami, coznacząco redukuje możliwość występowaniamomentów zginających. Kolejnepowody to sam rodzaj zbrojenia(są to mikropale o niewielkiej średnicy)oraz mała sztywność kontaktu wynikającaze współpracy mikropala z gruntemo niskich właściwościach wytrzymałościowychi odkształceniowych.Podsumowując, można stwierdzić,że dla żadnego z rozpatrywanychwariantów obciążenia nie została przekroczonanośność graniczna fundamentupalowego, zaś zarówno przemieszczeniapoziome, jak i pionowemieszczą się w zakresie dopuszczalnychz punktu widzenia stateczności ławy.Rozwiązanie projektoweWyniki przestrzennego modelowanianumerycznego potwierdziły możliwośćwykonania fundamentu mikropalowego.Analizując wyniki modelowaniaoraz obliczeń analitycznych,bazujących na nośnościach pojedynczychmikropali, ustalono rozwiązanieprojektowe dla poszczególnych podpór.Ustalono, iż każda podpora otrzymafundament oparty na układzie 50mikropali rozmieszczonych w pięciurzędach po 10 sztuk (rys. 1). Dla przyczółkapółnocnego zaprojektowanoukład składający się z ośmiu rzędówmikropali po 10 sztuk, natomiast fundamentprzyczółka południowegooparto na układzie sześciorzędowym.Rys. 1Rozmieszczenie mikropali w ławie podpory68INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyDługości mikropali dobrano stosowniedo profilu geotechnicznego, z warunkównośności podłoża dla każdej z podpór(rys. 2). Właściwy typ zbrojenia mikropaliustalono kierując się nośnościąpojedynczego elementu w warunkachmaksymalnego obciążenia podpory.Zasadniczo rozwiązanie oparto na mikropalachTITAN 103/78, z wyjątkiempodpory F, dla której zastosowano mikropaleTITAN 103/51. Nominalna średnicawiercenia dla mikropali TITAN 103wynosi 280 mm. Z uwagi na wyjątkowoniskie charakterystyki wytrzymałościoweutworów w podłożu podpór B, C, Di E, zdecydowano się na zastosowaniew ich fundamentach mikropali wykonywanychw technologii TITAN Mono-Jet.Jest to modyfikacja technologiczna, polegającana zastosowaniu systemowychkońcówek wiertniczych wyposażonychw dysze o średnicy 3,5 mm. Pozwala tona zwiększenie ciśnienia iniekcji wstępneji końcowej do ok. 200 bar. Zestawpozostałych elementów systemuTITAN nie ulega zmianie. Zachowanajest również procedura wykonawczawłaściwa technologii. Zwiększenie ciśnieniaumożliwia uzyskanie mikropalio większej średnicy, pozwalając na uzyskanieprojektowanej nośności nawetw skrajnie niekorzystnych warunkach,przy zachowaniu korzyści płynących zestosowania systemu samowiercącego.Ostateczny kształt fundamentów mikropalowychprzedstawiono w tabeli 1.WykonawstwoFaza realizacji fundamentów mikropalowychrozpoczęła się 8 listopada2010 r. Do wykonania mikropali wy-Rys. 2Przekrój poprzeczny ustroju nośnego wraz z układem mikropali w fundamenciekorzystano wiertnicę samojezdną napodwoziu gąsienicowym, o masierzędu 10 ton (fot. 1). W warunkachgrząskiego podłoża i wysokiego poziomuwód gruntowych, sięgającegoniemalże powierzchni terenu, sprzęto takiej masie i gabarytach umożliwiałswobodne operowanie bez koniecznościspecjalnego wzmacniania podłoża,budowy dróg technologicznychczy formowania platform roboczych.Wykopy pod ławy fundamentoweprzyczółków zaplanowano jako szerokoprzestrzenne.Mikropale w obrębieniektórych ław fundamentowych filarówwykonano z powierzchni terenurodzimego, ograniczając zakres robótziemnych.W trakcie realizowania kontraktu doskonalesprawdziła się organizacja robótpolegająca na operowaniu stosunkowolekką wiertnicą, zapewniającą dostępdo frontu prac praktycznie bez koniecznościspecjalnego przygotowania terenu.Wiertnica zasilana była w płuczkęcementową oraz mieszankę iniekcyjnąz zaplecza zlokalizowanego w pobliżugłównej drogi dojazdowej, co znacznieułatwiało dostawy cementu. W trakcierobót zaplecze iniekcyjne zmieniałoswoją lokalizację trzykrotnie, podążającza frontem robót. Możliwość przygotowaniazaczynu iniekcyjnego na miejscuuwydatniła zalety mikropali – ciężkitransport zapewniający dostawy cementudla zaplecza iniekcyjnego odbywałsię po głównej drodze technologicznej.Następnie przygotowywany na bieżącozaczyn cementowy (do iniekcji wstępneji końcowej) podawany był wężamibezpośrednio do wiertnicy operującejw obrębie wykonywanego fundamentu.Konieczność tłoczenia zaczynówiniekcyjnych na znaczne odległości stanowiłapewne utrudnienie, likwidowałajednak problemy logistyczne związaneTab. 1 Rozwiązanie projektowe fundamentu mikropalowego dla jednej jezdniPodpora A B C D E F G H I J KTyp mikropalaDługość mikropala[m]Średnica nominalna[m]Liczba mikropaliTITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN TITAN103/78 103/78 103/78 103/78 103/78 103/51 103/78 103/78 103/78 103/78 103/7815 18 24 24 24 15 15 15 21 21 210,28 0,60 0,60 0,60 0,60 0,28 0,28 0,28 0,28 0,28 0,2880 50 50 50 50 50 50 50 50 50 60październik 12 [99]69

artykuł sponsorowanyFot. 1 Wykonywanie mikropali, w tle zaplecze iniekcyjneFot. 2z koniecznością bezpiecznego dojazduna miejsce i czas betonu towarowegooraz pomp.Roboty związane z wykonywaniemfundamentów trwały do 18 lipca2011 r. Realnie prace związane z wykonywaniemmikropali trwały 196 dni.W tym czasie wykonano 23 679 metrówbieżących mikropali, co przekładasię na średnią wydajność na poziomie140 mb/dzień. Biorąc pod uwagę,że roboty trwały w sezonie zimowym,w okresie silnych mrozów, wynik należyuznać za znakomity.Inwestor: Generalna Dyrekcja DrógKrajowych i Autostrad o/Zielona GóraGeneralny Wykonawca: MOTA EngilWykonawca mikropali: Soley Sp. z o.o.Fot. 3 Ławy po zabetonowaniu Fot. 4Monitoring i weryfikacjametody obliczeniowejDla zapewnienia należytej kontroli nadwykonywanymi robotami, w projekcieuwzględniono próbne obciążeniamikropali. Badania wykonywane byłydla każdej podpory na jednym z grupymikropali w obrębie jej ławy. Przykładowewyniki próbnego obciążeniaprzedstawiono na wykresach 1 i 2.Wykresy przedstawiają bardzo korzystnącharakterystykę pracy – szybką stabilizacjęosiadań oraz w znacznej mierzesprężysty charakter notowanychprzemieszczeń. Zbiorcze zestawieniewyników dla poszczególnych typówmikropali ujęto w tabeli 2.W trakcie realizacji jest monitoringgeodezyjny, w ramach którego mierzonesą przemieszczenia w planieFundament mikropalowy przed betonowaniemFilary gotowe do betonowania przęsełoraz osiadania każdej podpory podczasposzczególnych faz realizacjiobiektu. Z uwagi na postęp robótzakres tych danych jest ograniczony.Wyniki pierwszych pomiarów są obiecujące,wykazują przemieszczeniagotowych filarów o wielkości rzędu1–4 mm.WnioskiZebrane dotychczas doświadczeniapozwalają na sformułowanie kilkuwniosków i uwag podsumowującychdotychczasowe etapy budowy:1. Rozwiązanie projektowe posadowieniaobiektu z wykorzystaniemfundamentów mikropalowych, wychodzącepoza ramy powszechnejpraktyki inżynierskiej, okazało siętrafne i skuteczne.70INŻYNIER BUDOWNICTWA

artykuł sponsorowanyWykres 1 Wykres krzywych obciążenia i relaksacji Wykres 2Wykres stabilizacji osiadań przy obciążeniu projektowym 1000 kN2. Zastosowana w projekcie technologiawykonywania mikropali pozwoliłaosiągnąć szereg korzyści techniczno-ekonomicznych:znaczneuproszczenie logistyki, ograniczeniekosztów poprzez minimalizacjęzakresu robót przygotowawczych,robót ziemnych, odwodnienia itp.w terenie o trudnej dostępności.3. Znakomity postęp prac, krótki czasrealizacji posadowienia.4. Poza aspektem techniczno-ekonomicznym,technologia umożliwiławykonanie robót z minimalną ingerencjąw środowisko naturalne,zachowując walory obszaru chronionegokrajobrazu.5. Zastosowanie zaawansowanychmetod obliczeniowych znakomiciewspiera proces projektowania, pozwalającna uzyskanie rozwiązańzoptymalizowanych.6. Wyniki kompleksowego monitoringuposłużą do lepszego poznania sposobupracy fundamentów mikropalowychi do doskonalszego kalibrowaniakolejnych modeli numerycznych.7. Rozbudowana sieć reperów i systematycznepomiary dają szansę nazebranie cennych informacji o funkcjonowaniufundamentów mikropa-Tab. 2Zestawienie średnich osiadań mikropaliTyp mikropala Długość [m] Nośność projektowa [kN] Średnie osiadania [mm]TITAN 103/51 15 1400 15,70TITAN 103/78 15 1000 10,58TITAN 103/78 21 1000 13,17TITAN 103/78 24 800 15,37TITAN 103/78 18 800 13,91lowych jako całości, w szczególnościo nośności całkowitej i osiadaniachzespolonej grupy mikropali.8. Możliwość weryfikacji wyników modelowanianumerycznego w rozwiązaniupełnoskalowym to przyczynek doposzerzania świadomości techniczneji budowania bazy wiedzy, dzięki którejuda się, w wielu przypadkach, uwolnićod ograniczeń konwencjonalnegopodejścia projektowego.9. Fundamenty mikropalowe wykonanew technologii TITAN cechują siębardzo korzystną charakterystykąpracy (niewielkie osiadania, szybkastabilizacja).10. Technologia daje możliwość wykonywaniaznacznie obciążonychfundamentów w skomplikowanychwarunkach gruntowych, trudnymterenie, praktycznie niezależnie odokoliczności pogodowych.11. W tak słabym podłożu ogromnąrolę odegrał czynnik technologiczny– wiercenie z jednoczesną iniekcją,co pozwoliło (poza wykonaniemelementów o określonej nośnościjednostkowej) na iniekcyjne scalenie,spetryfikowanie podłoża w obrębiewykonywanego układu mikropalowego.To z kolei pozwala traktowaćtego rodzaju fundamenty jakowgłębnie zmonolityzowane, geokompozytowebryły, odznaczającesię znacznie korzystniejszymi właściwościami,niżby to wynikało z sumynośności pojedynczych elementów.12. Technologia TITAN doskonale harmonizujez ideą „pali–korzeni”,umożliwiając przeformułowanie odnowa koncepcji fundamentowania.Bibliografia1. Fragmenty Projektu WykonawczegoDroga Ekspresowa S3 Świnoujście-Lubawka-GranicaPaństwa, odcinek Węzeł„Międzyrzecz Południe” – Węzeł „Sulechów”km 0+000 – km 42+953,96,Krakowskie Biuro Projektów Dróg i Mostów„Trasnprojekt” Sp. z o.o., R. Słota,J. Jędrychowski, Kraków, czerwiec 2008.2. Modelowanie przestrzenne warunków pracyfundamentu mikropalowego podpory dla estakadyw ciągu projektowanej drogi ekspresowejS3, odcinek Międzyrzecz – Sulechów,M. Cała, M. Kowalski, Kraków, lipiec 2008.Artykuł pierwotnie opublikowany jako referatw materiałach konferencyjnych „Podłoże i fundamentybudowli drogowych”, IBDiM, Kielce, maj 2012 r.TITAN POLSKA sp. z o.o.ul. Miłkowskiego 3/70230-349 Krakówtel. +48 12 636 61 62fax +48 12 267 05 25biuro@titan.com.plwww.titan.com.plpaździernik 12 [99]71

vademecum geoinżynieriiBARETYmgr inż. Piotr RychlewskiBarety wykonywane są tym samym sprzętem co ścianyszczelinowe i mogą przenosić duże obciążenia pionowe.Bareta to pojedynczy fragment ścianyszczelinowej zabetonowany w jednymcyklu o wymiarach przekroju poprzecznegonieprzekraczającym kilku metrów.Najczęściej stosowane są jako podporytymczasowe słupów w metodzie stropowejbudowy podziemi budynkówwykonanych w technologii ścian szczelinowych.Wynika to z łatwości użyciasprzętu już dostępnego na budowie.Ze względu na dużą nośność pionowąi poziomą oraz odporność fundamentuna rozmycie barety stosowane są corazczęściej jako fundamenty obiektów mostowych,np. most Kotlarski w Krakowie,obwodnica Rawicza i Bojanowa. Z ciekawychzastosowań baret wart jestwymienienia również nowy komin elektrociepłowniSiekierki w Warszawie.Bardzo duża nośność pionowa i małepodatności sprawiają, że barety są stosowanew fundamentach zespolonychwieżowców projektowanych w Warszawie(np. przy ul. Złotej 44). Służą oneograniczeniu osiadań.Barety wykonywane są tym samymsprzętem co ściany szczelinowe, którezostały opisane w „IB” nr 3/2012. Zewzględu na wymiary i fakt, że baretyprzenoszą głównie obciążenia pionowe,Fot. 1Konstrukcja do próbnego obciążeniabarety z wykorzystaniem kotewobjęte są one normą wykonawcząPN-EN 1536 Wykonawstwo specjalnychrobót geotechnicznych – Palewiercone. Barety mogą mieć różnekształty. Poczynając od pojedynczychelementów prostych lub zaokrąglonych,zależnie od użytego chwytaka, do bardziejzłożonych (krzyżowych, w kształcielitery T, L czy H – rys.).Rys.Przykładowe przekroje baretPrzekroje złożone charakteryzują sięwiększą sztywnością na zginanie i większązdolnością przenoszenia sił poziomych.W przypadku baret złożonychobciążonych jedynie siłami pionowyminależy pamiętać, że komplikacje wykonawczei wzrost kosztów materiałowychsą nieproporcjonalnie duże w stosunkudo wzrostu nośności. Efektywniej jestw takim przypadku wykonać dwie pojedynczebarety zwieńczone płytą fundamentowąlub inną konstrukcją.Pojedyncze barety mają zwykle wymiaryprzekroju poprzecznego 0,6–1,2 m× 2,5–3,4 m. Głębokość baret możesięgać kilkudziesięciu metrów. Nośnośćbarety zależy od jej wymiarów i warunkówgruntowych. Waha się w granicachod kilku tysięcy kN do ponad 20 MNnośności granicznej w projektowaniufundamentów zespolonych z baretposadowionych w mocnych piaskach.Badania baret, ze względu naduże nośności, są przeprowadzanerzadko lub przykładane siły są dalekieod obciążeń granicznych. Badaniatakie są trudne, ponieważ nie jestłatwo zbudować konstrukcję oporowąprzenoszącą obciążenia. Powodem jestduża siła i duża odległość od sąsiednichelementów baret czy ścian szczelinowych.Często konieczne jest wykonaniedodatkowych elementów, np. kotew(przykład takiej konstrukcji do badaniaprzeprowadzonego przez autora– fot. 1). Widać na niej dodatkowe kotwygruntowe potrzebne do przeniesieniasiły obciążenia próbnego.Czasami zdarzają się próby uproszczeniaproblemu przeniesienia sił przezzakotwienie konstrukcji oporowej dosąsiednich elementów ściany szczelinowejdobetonowanych do badanegoelementu. Nie są zaskoczeniem bardzomałe odkształcenia w trakcie takiegobadania, rzędu milimetrów, ale schematbadania przypomina podnoszenie deski,na której się stoi. Wynik badania nie manic wspólnego z nośnością barety.Fot. 2 Bębny skrawające hydrofrezuINŻYNIER BUDOWNICTWA72

REKLAMAFot. 3Barety jako fundamenty stalowych słupówtymczasowych w metodzie stropowejvademecum geoinżynieriiBaretę głębi się zwykle chwytakiemlinowym lub hydraulicznymopuszczanym do szczeliny na linie lubżerdzi. Nowością w Polsce jest zastosowaniehydrofrezu na budowiestacji Rondo ONZ II linii metra w Warszawie.Jest to dość drogie urządzenie,którego podstawową zaletą jestznacznie większa wydajność i możliwośćurabiania miękkich skał.Urządzenie ma na końcu przeciwbieżnebębny skrawające, które urabiajągrunt w sposób ciągły. Urobek jesttransportowany rurociągiem razemz podawaną wcześniej do otworu zawiesiną,która pełni również funkcjępłuczki. Przy takim sposobie wykonanianie ma potrzeby wyjmowania urządzeniaze szczeliny w trakcie głębienia,co znakomicie przyspiesza pracę. Mato szczególne znaczenie przy głębszychbaretach, kiedy zapobiega siędużej stracie czasu i energii na wyjęciei ponowne włożenie narzędzia do dnaszczeliny. Skala i szczegóły narzędziaskrawającego widoczne są na fot. 2.Najpowszechniejsze zastosowania baretdotyczą tymczasowych słupów stalowychpodpierających stropy w metodziestropowej wykonywania podziemi(fot. 3). Barety takie wykonywane sąchwytakiem dostępnym na budowie,którym wykonano ściany szczelinowe.Głębokość baret wynosi kilka metrówi zależna jest od obciążenia i warunkówgruntowych. Słupy stalowe sąosadzane w barecie w trakcie betonowania.Do wykonania baret wykorzystujesię istniejącą w tym czasie nabudowie stację produkcji zawiesiny.Przy wykonywaniu (betonowaniu) baretdo poziomu platformy roboczejszczególnej wagi nabiera utrzymaniewłaściwego poziomu zawiesinyw szczelinie. W momencie wyjmowaniaz otworu chwytaka poziom zawiesinysię obniża stosownie do jegoobjętości wraz z urobkiem. Koniecznemoże być dolewanie zawiesiny przypowolnym wyjmowaniu chwytaka.Problem ten nie był tak istotny przywykonywaniu ścian szczelinowych,ponieważ zawiesina wypełniała całąprzestrzeń między murkami prowadzącymidługiej sekcji, a głębiony byłtylko niewielki jej fragment. W bareciepowierzchnia murków prowadzącychrówna jest powierzchni głębionegoprzekroju. W przypadku wykonywaniawielu identycznych baret korzystnemoże być wykonanie przestawnychmurków prowadzących.Na fot. 4 (str. 74) pokazano przykładtakich baret wykonywanychw istniejącej płycie fundamentowejrozebranego budynku.Barety najczęściej są zbrojone (fot. 5).Głębokie fundamentowanieZabezpieczenia wykopówStabilizacja podłożaPrzesłony przeciwfiltracyjneRegulacja nabrzeżyWynajem sprzętuBudowa stacji metra ŚwiętokrzyskaZalety baret:■ duża nośność pionowa,■ duża sztywność na obciążenia poziome,■ możliwość kształtowania przekrojówzłożonych,■ łatwość pokonywania przeszkódw gruncie,■ możliwość wykonania na bardzodużej głębokości.Ograniczenia stosowania baretsą podobne do ścian szczelinowychSegar Sp. z o.o.ul. A. Krzywoń 8/48, 01-391 Warszawatel. + 48 - 22 - 3538060fax: + 48 - 22 - 3538061e-mail: segar@segar.plwww.segar.plpaździernik 12 [99]73

vademecum geoinżynieriii wynikają głównie z zastosowaniazawiesiny bentonitowej. Można wymienić:■ konieczność zapewnienia miejscana budowie na stację wytwarzaniai oczyszczania zawiesiny,■ w przypadku małych zadań relatywnieduży koszt wynikający z budowywytwórni zawiesiny,■ konieczność utylizacji zawiesiny pozakończeniu budowy,■ trudności w utrzymaniu statecznościszczeliny w przypadku poziomuwody gruntowej powyżej poziomuzawiesiny w szczelinie lub intensywnegoprzepływu wody w gruncie,Fot. 4Stalowe murki prowadzące wielokrotnego użytkuFot. 5Zbrojenie baret■ trudności w pokonaniu bardzo mocnychprzeszkód (np. stare fundamentyżelbetowe) lub przeszkód tylkoczęściowo znajdujących się w szczelinie(np. duże głazy narzutowe).Dwa ostatnie ograniczenia mają istotneznaczeniew przypadkuobudów wykopów.W przypadkubaret zwyklewykonywanychz pustym przewiertemłatwiejjest zapewnićstateczność zawiesiny,a odchylenieod pionubaret w wynikunapotkania przeszkódw gruncienie ma zasadniczegoznaczenia na uzyskane nośnościfundamentu.W porównaniu z najpowszechniej stosowanymipalami wielkośrednicowymirurowanymi barety mają kilka zalet. Sąłatwiejsze i szybsze w budowie. Technologiata sprzyja dobrej jakości wykonaniai uzyskaniu wysokich nośności. W palachrurowanych niezachowanie reżimówtechnologicznych (dolewanie wody,czyszczenie dna) znacząco zmniejszanośność pala, ale jednocześnie upraszczapracę robotników i ułatwia pracęmaszyny oraz zwiększa tempo wykonania.W przypadku baret niezachowaniereżimów technologicznych (utrzymywanieodpowiedniego poziomu zawiesiny)powoduje obwały gruntu, zwiększazużycie betonu i wydłuża czas głębieniai betonowania. W tym przypadku nieopłaca się iść na skróty.REKLAMAMasz mało wiedzy o Patentach Europejskich?Chcesz poznać szanse i zagrożenia metodyzaprojektuj i wybuduj?Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Oddział Warszawski Związku MostowcówRzeczypospolitej Polskiej oraz KPRMzapraszają na seminarium:„Nowatorskie rozwiązania w mostownictwie i geoinżynierii”które odbędzie się 13 listopada 2012 r. w Warszawskim Domu Technika NOT, ul. Czackiego 3/5, Warszawa.Celem seminarium jest popularyzacja wiedzy o nowościach w geotechnice i budownictwie mostowym.Tematy referatów będą obejmować m. in.: patentowanie nowych rozwiązań, w tym szanse i zagrożenia związanez patentami europejskimi, korzyści z kontraktów prowadzonych metodą zaprojektuj i wybuduj,nowoczesne metody montażu mostów, łożyska, podpory mostów wykonanych z gruntu zbrojonego, nowe rodzaje palioraz budowę pierwszego w Polsce tunelu zmechanizowaną tarczą płuczkową, pod Wisłą w Warszawie.PatronatEkspertem zewnętrznym seminarium będzie prof. Kazimierz Flaga.74Spotkanie jest kontynuacją wysoko ocenianych przez uczestników seminariów geotechnicznych,o których INŻYNIER informacje BUDOWNICTWAmożna znaleźć na stronie: geo.ibdim.edu.plDla członków PIIB – DODATKOWA ZNIŻKA wysokości 50 zł od standarowej opłaty za seminarium.Medialny

artykuł sponsorowanyElewacja zawsze sucha i czysta:StoLotusan – farba i tynk z efektem lotosuOd ponad dziesięciu lat z dużym powodzeniemstosowana jest niezwykła farbaelewacyjna StoColor Lotusan, którejmikrostruktura jest odwzorowaniembiologicznej struktury liścia lotosu – roślinyod wieków symbolizującej czystośćw kulturach azjatyckich. W nanoskopowympowiększeniu powierzchni takiegoliścia można zaobserwować, że jestpokryta drobnymi kryształami woskuo średnicy 0,1–0,3 μm, o ostrych wierzchołkach.Taka struktura sprawia, że zanieczyszczeniaw postaci pyłów roślinnychoraz drobin kurzu nie przywierajądo liścia, a jedynie spoczywają na jegopowierzchni. W czasie opadów atmosferycznychkrople wody nie zalegająna liściu, lecz przetaczając się po silniehydrofobowym podłożu z łatwościązbierają cząsteczki brudu i spływającwraz z nimi – oczyszczają powierzchnięliścia. Rozwijając sprawdzoną formułęfarby StoColor Lotusan, firma Sto-ispowprowadziła do swojej oferty barwionyw masie tynk fasadowy StoLotusano analogicznych właściwościach. Takjak w przypadku farby, jako spoiwotego cienkowarstwowego tynku zastosowanonajwyższej czystości żywicę silikonową.Tynk tworzy mikroporowatąstrukturę, łudząco podobną do strukturymineralnej. Jednak w porównaniuz powłokami mineralnymi wyróżnia sięona nieporównywalnie większą trwałością,wysoką odpornością na promieniowanieultrafioletowe oraz brakiemtendencji do zarysowań i pęknięć skurczowych.Tynk StoLotusan, podobniejak farbę z efektem lotosu, charakteryzujewysoka trwałość i szczególnaodporność na zabrudzenia. Powłokęcechuje ponadto doskonała paroprzepuszczalnośći dyfuzyjność CO 2. Wartośćwspółczynnika dyfuzji pary wodnejSd nie przekracza 0,1 m.W konsekwencji bardzo nieznacznejnasiąkliwości, która wyraża sięwartością współczynnika przenikaniawody poniżej 0,05 kg/m 2 h 1/2 , tensamozmywalny tynk stanowi skuteczną,długoletnią ochronę fasadyprzed czynnikami atmosferycznymi,co w sposób naturalny uniemożliwiarozwój glonów i grzybów na jej powierzchniach.Tynk StoLotusan stanowioptymalną powłokę dla niemalwszystkich najczęściej spotykanychpodłoży elewacyjnych, zarówno mineralnych,jak i organicznych. Barwionyw kilkuset kolorach systemu StoColorFot. 2Efekt lotosu: brud spływa razem z deszczemjest zalecany jako samoczyszczącawarstwa wierzchnia elewacyjnychsystemów ociepleniowych StoTherm.Dzięki temu dla uzyskania efektu lotosunie jest już konieczne stosowaniedodatkowej powłoki malarskiej. TynkStoLotusan jest oferowany w wersjacho tradycyjnej fakturze typu „baranek”(StoLotusan K) o uziarnieniu od 1,0 do3,0 mm, a także jako tynk modelowany(StoLotusan MP).Fot. 1Pałac Buchholtzów w Supraślu. Hotel Bristol w Warszawie.Paroprzepuszczalność powłok StoLotusan jest niezastąpiona w przypadku renowacji obiektówzabytkowych o podwyższonej wilgotności murówSto-ispo sp. z o.o.ul. Zabraniecka 15, 03-872 Warszawatel. 22 511 61 02info.pl@stoeu.com, www.sto.plpaździernik 12 [99]75

technologieWklejanie prętów zbrojeniowychza pomocą kotew chemicznych– połączenia w konstrukcjach żelbetowychdr inż. Łukasz DrobiecPolitechnika ŚląskaWydział BudownictwaPopularność kotew chemicznych szybko rośnie ze względuna łatwość aplikacji i szeroki zakres zastosowań.Wklejanie prętów zbrojeniowych dobetonu istniejącej konstrukcji znajdujecoraz szersze zastosowanie przyprzebudowie, wzmacnianiu i scalaniukonstrukcji. Metody wklejania kotewi prętów zbrojeniowych do betonu sądoskonalone już od blisko półwiecza.W kraju od połowy lat siedemdziesiątychubiegłego stulecia tematyką wklejaniakotew zajmowały się placówkibadawcze związane z górnictwem [1].W budownictwie wklejanie prętówzbrojeniowych do betonu jest jednakpowszechnie stosowane dopiero odpoczątku XXI w. [2]. Stan wiedzy i możliwościtechniczne pozwalają obecniena wykonanie połączenia istniejącegobetonu z nowym w taki sposób, żenoś ność połączenia odpowiada nośnościelementu monolitycznego.konstrukcji, a ponadto technika wklejaniaeliminuje problem ze spawalnościąstali zastosowanej w istniejącejkonstrukcji.Wklejane pręty zbrojeniowe wykorzystujesię przy przedłużaniu płyt i belekstropowych (rys. 1a), przesklepianiuotworów (rys. 1b), mocowaniunowych słupów do konstrukcji (rys.1c) oraz wykonywaniu lub remonciebalkonów (rys. 1d). W ostatnich latachczęsto stosuje się również technikęwklejania do mocowania słupówkonstrukcji stalowej do żelbetowychfundamentów, co pozwala na wyeliminowaniebłędów związanych z niewłaściwymzabetonowaniem śrub fundamentowych.a)Praca wklejonego prętaTechnika wklejania prętów zbrojeniowychwymaga zastosowania tzw. kotewchemicznych. Zazwyczaj są to dwuskładnikowesystemy chemiczne składającesię z żywicy (najczęściej epoksydowo--akrylowej, poliestrowej lub epoksydowej)i utwardzacza, które po zmieszaniutwardnieją i uzyskują odpowiednią przyczepnośćdo istniejącego betonu. Zakotwieniepręta zbrojeniowego w podłożubetonowym realizowane jest przezmechaniczną blokadę między zaprawąklejową a użebrowaniem pręta, a takżeprzez siły przyczepności na styku zaprawaklejowa–beton, jakie występują nadługości pręta zbrojeniowego osadzonegow żywicy (rys. 2).b)Możliwości zastosowaniawklejanych prętówTechnika wklejania prętów zbrojeniowychjest stosowana najczęściej do łączeniaistniejących konstrukcji z nowąpodczas przebudowy lub rozbudowyobiektów istniejących. W znacznymstopniu wyparła ona stosowane dawniejmetody tradycyjne, polegającenajczęściej na odkuwaniu betonuistniejącej konstrukcji, odsłonięciuistniejącego zbrojenia i dospawaniudo niego zbrojenia nowego. Wklejanieprętów zbrojeniowych stałosię bardziej efektywne, gdyż nie jestkonieczna żmudna rozbiórka częścic)Rys. 1Miejsca stosowania wklejanych prętów zbrojeniowych: a) dobudowa nowej konstrukcji do konstrukcjiistniejącej, b) przesklepianie otworów, c) wykonywanie nowych słupów na masywnychpłytach, d) wykonywanie lub remont balkonów; 1 – istniejąca konstrukcja, 2 – nowa konstrukcjażelbetowa, 3 – wklejone zbrojenie, 4 – kotwa chemicznad)INŻYNIER BUDOWNICTWA76

technologieRys. 2Rys. 3Zakotwienie wklejonego pręta w podłożu betonowym: 1 – siły przekazywane z żeber przez kotwęchemiczną, 2 – siły adhezji na styku kotwa chemiczna–istniejący beton, 3 – kotwa chemiczna,4 – istniejąca konstrukcjaMożliwe sposoby zniszczenia rozciąganego wklejonego pręta: a) wyrwanie pręta z żywicy, b) wyrwaniepręta i żywicy z wywierconego otworu, c) zarysowanie betonu i wyrwanie stożka betonuwraz z żywicą i prętem zbrojeniowymZniszczenie połączenia z wklejonymprętem zbrojeniowym możenastąpić na skutek wyrwania prętaz żywicy (rys. 3a), wyrwania żywicyz wywierconego otworu (rys. 3b),zarysowania betonu, wyrwania pręta,żywicy i stożka betonowego (rys.3c) oraz zerwania pręta poza obszaremwklejenia. Pierwszy przypadekzniszczenia, czyli wyrwanie prętazbrojeniowego z żywicy, nie jestczęsto spotykany. Produkcja kotewchemicznych podlega obecnie ścisłejkontroli, a produkty są szczegółowobadane w celu uzyskania aprobattechnicznych. Żywice są tak projektowane,aby w żadnym wypadku niedoszło do wyrwania pręta z poprawniewykonanej kotwy. Zniszczenieprzez wyrwanie pręta jest w zasadziemożliwe jedynie w przypadku wadymateriałowej kotwy. Drugi sposóbzniszczenia w praktyce występuje,gdy zakotwienie pręta wykonanejest w sposób niewłaściwy. Należypodkreślić, że proces wklejeniapręta zbrojeniowego do istniejącejkonstrukcji należy wykonać zgodniez procedurą osadzania opracowanąprzez producenta kotwy chemicznej.Procedury te różnią się nieznacznie,lecz wszyscy producenci nakazująodpowiednie oczyszczenie wywierconegow betonie otworu przed aplikacjążywicy. Oczyszczenie to polegazazwyczaj na kilkukrotnym przedmuchaniuotworu czystym sprężonympowietrzem, wyczyszczeniu otworuspecjalną szczotką (wyciorem), a następnieponownym przedmuchaniuotworu sprężonym powietrzem.W przypadku niewłaściwego oczyszczeniaotworu z pyłu powstałegopodczas wiercenia żywica nie ma odpowiedniejprzyczepności do betonui może nastąpić zniszczenie pokazanena rys. 3b. Trzeci rodzaj zniszczenia– wyrwanie stożka betonowego– świadczy o małej wytrzymałościbetonu lub zbyt małej głębokościwklejenia pręta. Ostatni przypadekzniszczenia występuje przy dobrympodłożu (niezarysowany beton dobrejklasy) i prawidłowym zaprojektowaniui wklejeniu pręta.Kotwy chemiczne swą rosnącą popularnośćzawdzięczają łatwej aplikacjii zwiększonemu zakresowi zastosowańw porównaniu do kotew mechanicznych.Kotwy chemiczne wywołująnaprężenia w betonie dopiero po obciążeniu,a rozkład naprężeń wzdłużkotwy jest w miarę równomierny(rys. 4). Kotwy mechaniczne wymagająnatomiast wstępnego rozprężenia,czyli już w momencie aplikacji generująnaprężenia wewnętrzne w betonie,które zwiększają się na skutek obciążeniakotwy. Dlatego kotwy chemicznemogą być stosowane bliżej krawędzielementu w porównaniu do kotewmechanicznych.październik 12 [99]77

technologieRys. 4Typowe rozkłady naprężeń okolicy wklejonegoprętaObliczanie połączeń z wklejanymiprętami zbrojeniowymiProjektując zakotwienia, dąży się dojak najmniejszych głębokości osadzaniakotew. W obliczeniach nośnościwklejanych prętów zbrojeniowychuwzględnia się jednak najczęściej jedyniewytrzymałość betonu na rozciąganiebez wpływu istniejącego zbrojenia.Zbrojenie w istniejącym elemencie betonowymmoże mieć wpływ na zwiększenienośności połączenia z wklejonymprętem, lecz w praktyce, nawetdysponując najbardziej zawansowanymiurządzeniami diagnostycznymi,trudno jest jednoznacznie określićpołożenie głęboko wbetonowanychprętów zbrojeniowych [3]. Dlategogłębokości wklejeń prętów zbrojeniowychdo istniejących konstrukcji sąduże i z tego powodu nie we wszystkichkonstrukcjach jest możliwe wykonanietakiego połączenia.Obliczenia nośności wklejanego prętazbrojeniowego dokonuje się wedługzasad projektowania kotew chemicznych.W 1997 r. Instytut Techniki Budowlanejw Warszawie, jako członekEOTA (European Organisation forTechnical Approvals), opublikował Wytycznedo Europejskich Aprobat TechnicznychETAG 001 [4]. Na podstawietych wytycznych (uzupełnianych w kolejnychlatach) oraz na podstawie raportutechnicznego TR 023 [5] możnaRys. 5Schemat toku postępowania przy sprawdzeniu nośności wklejonego pręta zbrojeniowegoprojektować zakotwienia chemiczne.Wytyczne ETAG 001 oraz raport technicznyTR 023 nie są jednak dokumentamimającymi status norm i wykorzystywanesą głównie do wydawaniaaprobat technicznych na konkretnysystem mocowań.W normach krajowych do projektowaniakonstrukcji żelbetowych niezajmowano się problemem zakotwieńchemicznych. Norma [6] również niezajmuje się szczegółowo tą tematyką,jednak w uwadze pod punktem 2.7zamieszczono informację, że wymaganiadotyczące projektowania zamocowańpodane zostaną w SpecyfikacjiTechnicznej „Design of Fastenings forUse in Concrete”, która jest w przygotowaniu.W 2009 r. Europejski KomitetNormalizacji CEN opublikował kompletwytycznych CEN/TS 1992-4 (części1–5) [7–11]. Od tego momentuprojektant konstrukcji ma możliwośćobliczania zakotwień zgodnie z EC-2[6]. Wytyczne CEN/TS 1992-4 [7–11]są zbieżne z wytycznymi ETAG 001 [4]i w wielu krajach uzyskały już statusprojektu normy krajowej.Projektowanie prętów zbrojeniowychwklejanych w istniejącą konstrukcjębetonową lub żelbetową według wytycznychCEN/TS 1992-4 (części 1 i 5)polega na przyjęciu głębokości wklejenia(zakotwienia) pręta i wykazaniu,że nośność połączenia przy danychwartościach obciążeń jest spełniona.Noś ność sprawdza się dla pojedynczegopręta lub grupy prętów (w tympręta najbardziej obciążonego) na siłyrozciągające i ścinające. W pierwszej78INŻYNIER BUDOWNICTWA

technologieTabl. 1Warunki nośności przy sprawdzaniu prętów na siłę rozciągającąGrupa prętówPręt pojedynczyPręt najbardziej obciążonyGrupa prętówZerwanie pręta N Ed≤ N Rd,s= N Rk,s/γ MshN Ed≤ N Rd,s= N Rk,s/γ Ms–Częściowe wyrwanie prętai stożka betonuN Ed≤ N Rd,p= N Rk,p/γ Mp– N Edg≤ N Rd,p= N Rk,p/γ MpWyrwanie stożka betonu N Ed≤ N Rd,c= N Rk,c/γ Mc– N Edg≤ N Rd,c= N Rk,c/γ McRozłupanie (rozszczepienie) betonu N Ed≤ N Rd,sp= N Rk,sp/γ Msp– N Edg≤ N Rd,sp= N Rk,sp/γ MspN Ed– obciążenie pojedynczego pręta siłą rozciągającą; N Edh – maksymalne obciążenie najbardziej obciążonego pręta (z grupy prętów) siłą rozciągającą;N Edg – obciążenie grupy prętów siłą rozciągającą; N Rd,s,N Rk,s– obliczeniowa i charakterystyczna nośność z uwagi na zerwanie pręta zbrojeniowego;N Rd,p,N Rk,p– obliczeniowa i charakterystyczna nośność z uwagi na częściowe wyrwanie pręta i stożka betonu; N Rd,c,N Rk,c– obliczeniowa i charakterystyczna nośnośćz uwagi wyrwanie stożka betonu; γ MX – współczynniki bezpieczeństwa.Tabl. 2Warunki nośności przy sprawdzaniu prętów na siłę ścinającąGrupa prętówPręt pojedynczyPręt najbardziej obciążonyGrupa prętówZniszczenie pręta na czyste ścinanie V Ed≤ V Rd,s= V Rk,s/γ MshV Ed≤ V Rd,s= V Rk,s/γ Ms–Zniszczenie pręta na ścinanieze zginaniemV Ed≤ V Rd,s= N Rk,s/γ MsV Edh≤ V Rd,s= V Rk,s/γ Ms–Zniszczenie krawędzi betonu V Ed≤ V Rd,c= V Rk,c/γ Mc– V Edg≤ V Rd,c= V Rk,c/γ McWyłamanie krawędzi betonu V Ed≤ V Rd,cp= V Rk,cp/γ Mc– V Edg≤ V Rd,cp= V Rk,cp/γ McV Rd,cp,V Rk,cp– obliczeniowa i charakterystyczna nośność z uwagi na wyłamanie krawędzi betonu; V Ed– obciążenie pojedynczego pręta siłą ścinającą; V Edh – maksymalneobciążenie najbardziej obciążonego pręta (z grupy prętów) siłą ścinającą; V Edg – obciążenie grupy prętów siłą ścinającą; V Rd,s,V Rk,s– obliczeniowa i charakterystycznanośność pręta z uwagi na czyste ścinanie lub ścinanie ze zginaniem; V Rd,c,V Rk,c– obliczeniowa i charakterystyczna nośność pręta lub grupy prętów z uwagi na zniszczeniekrawędzi betonu; V Rd,cp,V Rv,cp– obliczeniowa i charakterystyczna nośność pręta lub grupy prętów z uwagi na wyłamanie krawędzi betonu; γ MX – współczynnikibezpieczeństwa.Tabl. 3Współczynniki bezpieczeństwaWspółczynnik bezpieczeństwaUwagiZerwanie zbrojenia γ Ms= 1,15 –Zniszczenie betonu(wyrwanie stożka betonu,wyłamanie lub zniszczeniekrawędzi)γ c– częściowy współczynnik bezpieczeństwa dla betonu równy 1,5.γ inst– częściowy współczynnik związany z bezpieczeństwem aplikacjipołączenia, można przyjąć:przy rozciąganiu kotwy: γγ Mc= γ cγ inst= 1,0 dla systemu zapewniającego wysokiebezpieczeństwo instalacji, γ instinst= 1,2 dla systemu zapewniającegonormalne bezpieczeństwo instalacji, γ inst= 1,4 dla systemu zapewniającegoniskie, lecz akceptowalne bezpieczeństwo instalacji, przyścinaniu kotwy: γ inst= 1,0Zniszczenie betonu(częściowe wyrwanie prętai stożka betonu)Zniszczenie betonu(rozłupanie betonu)––Wg CEN/TS 1992-4-1:2009 [7] wartość γ Mpmoże być podanaw załączniku krajowym do normy. Rekomendowana zależność to:γ Mp= γ McWg CEN/TS 1992-4-1:2009 [7] wartość γ Mspmoże być podanaw załączniku krajowym do normy. Rekomendowana zależność to:γ Msp= γ Mckolejności należy więc określić obliczeniowesiły rozciągające i ściskające napojedynczy pręt i grupę prętów. W ramachsprawdzenia nośności na rozciąganieoblicza się nośność na zerwaniepręta, częściowe wyrwanie prętai stożka betonu, wyrwanie stożka betonui rozłupanie. Przy sprawdzaniunośności na ścinanie określa się nośnośćna ścinanie pręta (czyste ścianiebez mimośrodu) i ściskanie ze zginaniem,nośność z uwagi na zniszczeniekrawędzi betonu oraz wyłamanie krawędzibetonu. Schemat toku obliczeńpokazano na rys. 5, natomiast warunkinośności podano w tabl. 1 i 2.Współczynniki bezpieczeństwa γ Mzamieszczonew tabl. 1 i 2 należy dobieraćna podstawie tabl. 3.W każdym z analizowanych przypadkówzniszczenia pojedynczego wklejonegopręta lub grupy prętów wzoryna nośność są różne. Ogólna postaćwzoru na nośność grupy kotew:październik 12 [99]79

technologieAXRd ... ψ0 c,X,X = XRd,Xψ ψ0 1 2Ac,Xgdzie:X Rd,X– nośność grupy wklejanych prętówna rozciąganie (N Rd,X) lub na ścianie(V Rd,X),X 0 – nośność pojedynczej kotwy,Rd,XA c,X– pole powierzchni zniszczeniakotwy lub grupy kotew,A 0 – pole powierzchni zniszczeniac,Xjednej kotwy,ψ n– współczynniki redukująceuwzględniające wpływ odległościwklejanego pręta od krawędzi elementu,rozkład zbrojenia, wpływ mimośroduobciążenia, wpływ zarysowaniabetonu, wpływ grubości elementu.Nośność pojedynczej kotwy we wzorzejest różna w każdym z analizowanychsposobów zniszczenia i w wypadkuzniszczenia przez wyrwanie stożka betonuzależy dodatkowo od stanu betonu(uwzględnia się fakt występowaniazarysowania betonu). Pola powierzchnizniszczenia pojedynczego pręta i grupyprętów również ustala się indywidualniedla każdego przypadku zniszczenia.Współczynniki redukujące ψ nmogą wewzorach występować w liczbie od trzechdo pięciu i oblicza się je lub przyjmujeosobno dla każdego przypadku zniszczeniaz zależności podanych w [11].Analiza obliczeniowa nośności wklejonegopręta lub grupy prętów wymagaprzeprowadzenia prostych, lecz żmudnychobliczeń. Należy przeanalizowaćprzynajmniej osiem przypadkówzniszczenia, a w każdym przypadkunwyliczyć lub przyjąć wiele współczynników.W celu ułatwienia inżynierowipracy wiele firm produkującychkotwy chemiczne opracowało softwareznakomicie wspomagającyobliczenia. Niektóre firmy udoskonaliłynawet algorytm obliczeniowy podanyw CEN/TS 1992-4 i ETAG 001, uzupełniającgo o włas ne zależności uzyskanena podstawie analiz i badań doświadczalnych.Przy projektowaniu wklejeńprętów można również posłużyć sięgotowymi tablicami zamieszczonymiw materiałach informacyjnych producentówkotew. Przy zadanym gatunkupręta, zadanej klasie betonu i przyjętymrodzaju kotwy chemicznej na podstawiedługości wklejenia i średnicy prętamożna z tablic odczytać minimalną nośnośćpręta zbrojeniowego.PodsumowanieTechnika wklejania prętów żelbetowychdo istniejącej konstrukcji jest jużpowszechnie stosowana przy przebudowachi remontach obiektów budowlanych.Przy projektowaniu połączeńz wklejanymi prętami Eurokod 2 odsyłaprojektanta do specyfikacji technicznych,które zostały opracowane i opublikowaneprzez Europejski KomitetNormalizacji CEN pod numerem CEN/TS 1992-4 w 2009 r. Z chwilą opublikowaniatych specyfikacji, które w wielukrajach uzyskały status prenorm, inżynierbudownictwa uzyskał narzędzie doobliczeniowej analizy połączeń starejkonstrukcji z nową za pomocą prętówwklejanych na kotwie chemicznej.Literatura1. K. Konieczny, Stalowe łączniki rozporowei wklejane w robotach budowlanych, materiałykonferencyjne XXV OgólnopolskichWarsztatów Pracy Projektanta Konstrukcji2010, tom II.2. K. Konieczny, M. Wołynia, Kotwy wklejane– nowoczesna technika zamocowańbudowlanych, „Rynek Chemiczny”nr 1/2008.3. Ł. Drobiec, R. Jasiński, A. Piekarczyk,Diagnostyka konstrukcji żelbetowych.Metodologia, badania polowe, badanialaboratoryjne betonu i stali, WydawnictwoNaukowe PWN, Warszawa 2010.4. Wytyczne do Europejskich Aprobat Technicznych,ETAG 001: Kotwy metalowe dozastosowania w betonie, część I i V orazzałącznik C, ITB, Warszawa 1997.5. EOTA: Assessment of post-installed rebarconnections. Technical Raport 023, 2006.6. PN-EN 1992-1-1:2008 Eurokod 2. Projektowaniekonstrukcji z betonu. Część 1-1:Reguły ogólne i reguły dla budynków.7. CEN/TS 1992-4-1:2009: Design of Fasteningsfor Use in Concrete. Part 4-1 General.8. CEN/TS 1992-4-2:2009: Design of Fasteningsfor Use in Concrete. Part 4-2Headed Fasteners.9. CEN/TS 1992-4-3:2009: Design of Fasteningsfor Use in Concrete. Part 4-3 Anchorchannels.10. CEN/TS 1992-4-4:2009: Design of Fasteningsfor Use in Concrete. Part 4-4 Postinstalledfasteners – Mechanical systems.11. CEN/TS 1992-4-5:2009: Design of Fasteningsfor Use in Concrete. Part 4-5 Postinstalledfasteners – Chemical systems.krótkoCylindryczny most pieszy Harthill M8 w SzkocjiZaprojektowany przez firmę Buro Happold cylindryczny mostnad autostradą M8 liczy ok. 90 m długości i łączy dwie stacjepaliw. Most pieszy Harthill został zaprojektowany jako ażurowatuba stalowa. Szklane wnętrze o prostokątnym przekrojuchroni pieszych od hałasu oraz niesprzyjających warunkówpogodowych. Konstrukcja ta bardzo efektywnie prezentujesię z poziomu autostrady dzięki specjalnie zaprojektowanemuoświetleniu. Konstrukcja mostu została przygotowanaz prefabrykatów przywiezionych na plac budowy jako sześćoddzielnych, nadających się do transportu sekcji. Most zapewniabezpieczne przejście dla pieszych oraz rowerzystów i jestdostosowany do potrzeb osób INŻYNIER niepełnosprawnych. BUDOWNICTWA Inwestor:Transport Scotland. Wykonawca: Raynesway Construction.80Źródło: Buro Happold

artykuł sponsorowanypaździernik 12 [99]81

92012NR 09 (98) | WRZESIEŃPL ISSN 1732-3428MIESIĘCZNIK POLSKIEJ IZBY INŻYNIERÓW BUDOWNICTWAEkrany akustyczne Awarie linii elektroenergetycznychIB_09_2012_okladka.indd 1 2012-08-23 11:29:28literatura fachowaLiteratura fachowaZASTOSOWANIE BADAŃ TERMOWIZYJNYCH W BUDOWNICTWIEHenryk NowakWyd. 1, str. 332, oprawa twarda, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej,Wrocław, 2012.Kompleksowe ujęcie zagadnień związanych z wykonywaniem i interpretacją badań termowizyjnychw budownictwie dla inżynierów i techników, którzy używają kamer termowizyjnychw swojej pracy. Autor stwierdza, że często operatorzy kamer termowizyjnych nie są właściwieprzygotowani do wykonywania pomiarów w budownictwie, a także, że osoby z wieloletnimdoświadczeniem w wykonywaniu termowizyjnych badań budynków niekiedy popełniają błędyw interpretacji termogramów.OŚWIETLENIE DROGOWEMałgorzata ZalesińskaWyd. 1, str. 72, oprawa broszurowa, seria „Podręczniki dla elektryków”, zeszyt 35, COSiW – SEP,Zakład Wydawniczy „INPE”, Bełchatów 2011.W publikacji przedstawiono praktyczne możliwości realizacji odpowiedniego oświetlenia drogowego,zasady doboru sprzętu oraz właściwej geometrii systemu, a także związane z tym sprawy efektywnościenergetycznej i ekonomicznej.OCIEPLANIEOD WEWNĄTRZPREZENT DLA PRENUMERATORÓWOsoby, które zamówią roczną prenumeratę„Inżyniera Budownictwa”, otrzymająbezpłatny „Katalog Inżyniera”(opcja dla każdej prenumeraty)„KATALOG INŻYNIERA”edycja 2012/2013 wysyłamy 01/2013dla prenumeratorów z roku 2012Imię:Nazwisko:Nazwa firmy:Numer NIP:Ulica:nr:Zapraszamy do prenumeraty miesięcznika„Inżynier Budownictwa”.Aby zamówić prenumeratę, prosimy wypełnić poniższyformularz. Ewentualne pytania prosimy kierowaćna adres: prenumerata@inzynierbudownictwa.plZAMAWIAMPrenumeratę roczną na terenie Polski(11 ZESZYTÓW W CENIE 10) od zeszytu:_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _w cenie 99 zł (w tym VAT)Prenumeratę roczną studencką(50% rabatu) od zeszytu_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _w cenie 54,45 zł (w tym VAT)Numery archiwalne:_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _w cenie 9,90 zł za zeszyt (w tym VAT)UWAGA! Warunkiem realizacji prenumeraty studenckiejjest przesłanie na numer faksu 22 551 56 01 lub e-mailem(prenumerata@inzynierbudownictwa.pl) kopii legitymacji studenckiejWyliczoną kwotę prosimy przekazać na konto:54 1160 2202 0000 0000 9849 4699Prenumerata będzie realizowana po otrzymaniunależności.Z pierwszym egzemplarzem otrzymają Państwo fakturę.Wypełniony kupon proszę przesłać na numer faksu22 551 56 01Miejscowość:Telefon kontaktowy:e-mail:Adres do wysyłki egzemplarzy:Kod: Oświadczam, że jestem płatnikiem VAT i upoważniamWydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o.do wystawienia faktury bez podpisu. Oświadczam, że wyrażamzgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przezWydawnictwo Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa Sp. z o.o. dlapotrzeb niezbędnych z realizacją niniejszego zamówienia zgodniez ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych(Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926).82INŻYNIER BUDOWNICTWA

OgrodzeniatymczasoweRusztowaniaSzalunkiZsypy gruzoweDźwigary H2021 zł/mbSklejka szalunkowatopolowa, gr. 21 mmRusztowania ramowe typuPlettac, Layher, Bosta, Rux31 zł/m 2 od 49 zł/m 2Global Business Groupul. Narodowa 27, Brzezie32-080 ZabierzówTel. 12 626 04 52, Faks 12 638 88 80Kom. 510 296 212sprzedaz@gbgroup.com.plwww.gbgroup.com.pl