(April) 2007r. No 08 (926) - Nowy Kurier

Strona 2015-30 /04/ 2007 N o 08 (926)Silniki lotnicze. Silniki odrzutowe zrewolucjonizowa³y lotnictwoDokoñczenie z poprzedniego numeruJanusz BujnowskiDawa³o to bardziej zwart¹konstrukcjê redukuj¹c d³ugoœæsilnika ale mia³o i swoje wadypowiêkszaj¹c straty przep³ywu.PóŸniej takich rozwi¹zañ siê nieu¿ywa³o poza turbinami dlahelikopterów. Do komór spalaniawstrzykiwano paliwo i zapalanow trakcie rozruchu. Mieszankapaliwowo powietrzna spala³a siêw komorze podnosz¹c ogromnietemperaturê a wiêc i objêtoœæ.P³omieñ jest tam ci¹g³y a¿ dozatrzymania silnika. Rozszerzonygor¹cy gaz wyp³ywa³ na ³opatkiturbiny powoduj¹c jej obracaniesiê i napêdzanie sprê¿arki. Poopuszczeniu turbiny gazy spalinowewydostawa³y sie do dyszywylotowej gdzie z wielk¹ prêdkoœci¹opuszcza³y silnik wytwarzaj¹cprzez to ci¹g ale jednoczeœniei ogromny ha³as.Warto jeszcze wspomnieæ okolejnej wersji bazowanej na W.2- RB.41 Nene opracowanej w RRw 1944 r. z pierwsz¹ prób¹ wlocie w koñcu paŸdziernika 1944.Wersja ta mia³a znacznie zwiêkszonyci¹g do 5000 funtów dziêkizwiêkszonej prêdkoœci wa³u do12,400 obr/min i dwustronnejsprê¿arce odœrodkowej przez costopieñ sprê¿ania i przep³yw powietrzaznacznie wzros³y. Mia³atak¿e nowsze komory spalania wliczbie 9-ciu. Do samolotu GlosterMeteor ju¿ jej nie u¿yto, boten mia³ dobre parametry z silnikiemDerwent ale w niewielkichiloœciach u¿yto do innychsamolotów m.in. do samolotupasa¿erskiego Vickers Viking,który przerobiono z bombowca napasa¿erski z napêdem œmig³owymi silnikami t³okowymi. Otó¿ t¹wersjê œmig³ow¹ przerobionowstawiaj¹c silniki Nene i oblatano6 kwietnia 1948 r. W ten sposóbVikers Nene Viking G sta³ siêpierwszym w œwiecie samolotempasa¿erskim z napêdem odrzutowym.Interesuj¹cym jest te¿ fakt,¿e po wojnie w 1946 r. brytyjskirz¹d labourzystowski w celu poprawystosunków z ZSRR zezwoli³na transfer 40 tych silników doRosji /Derwent i Nene/. Rosjanieskopiowali te silniki bez wiedzyproducenta /Rolls Royce/ i jakoRD-45 u¿yli do Mig 15. Potem conieco ulepszyli tê wersjê alezmienili nazwê na VK1 i wys³alina wojnê w Korei gdzie by³y onepraktycznie najlepszymi samolotami/tylko F-86 Sabre im dorównywa³/.Brytyjczycy te¿ wys³aliswoje Meteory i niestety przegrywa³yone z Migami. Firma RollsRoyce odkry³a dopiero w 1958 r.w Pekinie podczas wizyty wiceszefaRR, ¿e ich silniki by³ykopiowane. Dalszy rozwój silnikaw biurze Klimowa da³ wersjêVK1F u¿yt¹ w Mig 17 a te wwojnie w Wietnamie. SilnikiNene by³y te¿ produkowane przezPratt and Whitney jako J42.Ogólnie wyprodukowano 3,900tych samolotów Gloster Meteor wkilkunastu wariantach ale wokresie ponad 10 lat a¿ do 1955roku.W trakcie wojny wyprodukowano20 szt modelu Mark I iMe 262nieca³e 200 modelu Mark III.Gdy mowa o produkcji samolotówi silników w czasie IIWW towarto podaæ, ¿e Amerykanie wyprodukowaliw samym 1944 rokuponad 100 tys. samolotów a wokresie wojny w latach 1940-45ponad 300 tys. Japonia te¿ by³adu¿ym producentem. Przyk³adowow1944 r. wyprodukowa³a28,180 samolotów i 46,526 silników.Anglicy bali siê wysy³aæ tesamoloty nad Niemcy aby przezewentualne str¹cenie nie przekazaæNiemcom tajemnic nowegosprzêtu. Chodzi³o glównie omateria³y u¿yte w silniku. Anglicymieli przewagê w metalurgii.Jak to bêdzie podane póŸniejMe 262 mia³ rzeczywiœcie drastyczniekrótsz¹ ¿ywotnoœæ silnikówi konstrukcjê zupe³nie inn¹ -u¿yto sprê¿arek osiowych a nieodœrodkowych. Pocz¹tkowo samolotyGloster Meteor I desygnowanodo stracania pocisków V1nad w³asnym krajem. Nie sz³o tozbyt dobrze, str¹cono ich 14.Wa¿nym by³ jednak efekt propagandowy,¿e maj¹ broñ do zwalczaniaV1. W grudniu 1944 rokudostarczono nowe modele tegomyœliwca - F3 znacznie udoskonalone.Warto nadmieniæ, ¿ewskutek ulepszeñ p³atowca aszczególnie gondoli silnikówprzez ich wyd³u¿enie poza obrêbskrzyde³ w czêœci dyszy wylotowejpoprawiono osi¹gi samolotuzwiêkszaj¹c szybkoœæ maksymaln¹o 120 km/godz zapobiegaj¹cubocznym efektom /zmiany uderzenioweciœnienia/ przy wysokichprêdkoœciach bez zmianysilników.Zmiany tej dokonano w ostatnichegzemplarzach Meteor III.Niemniej zaczêto je wyposa¿aæ wnowsze silniki Derwent z Rolls-Park ¯urakowskiego w Barry’s BayRoyce. Zaczêto je u¿ywaæ nadkontynentalnym teatrem wojennymale w dalszym ci¹gu raczejdo zwalczania celów naziemnycha nie walk powietrznych.Ogó³em z koñcem wojny samolotyMeteor zniszczy³y 46 niemieckichsamolotów na ziemi.Pierwsze straty by³y w wynikukolizji samolotów w warunkachz³ej widocznoœci. Nie bra³yudzia³u w walkach powietrznychz Luftwaffe, bo w tym czasielotnictwo niemieckie ju¿ praktyczniesiê nie liczy³o. Du¿ymproblemem dla samolotów Meteorby³a raczej artyleriaprzeciwlotnicza oraz mylenie ichz niemieckimi Me 262Samolot Meteor zacz¹³ ustanawiaærekordy œwiata w prêdkoœci.Tak wiêc na modelu F MK 3nieco zmodyfikowanym w dniu 7listopada 1945 r. ustanowionorekord prêdkoœci samolotu odrzutowego975 km/godz (606 mph)TAS (True airspeed tzn. prêdkoœæw stosunku do masy otaczaj¹cegopowietrza).Na pocz¹tku 1946 roku MeteorF Mk 4 ustanowi³ rekord prêdkoœci991 km/godz (616 mph).Wczeœniej w locie testowymosi¹gniêto nawet wiêksz¹ prêdkoœæ- 632 mph tj. przekraczaj¹c¹1000 km/godz ale bez spe³nieniawarunków wymaganych dla notowaniarekordów.Takie prêdkoœci dla samolotówœmig³owych z silnikami t³okowymiby³y ju¿ nieosi¹galne. W1947roku nasz znany pilot myœliwców,Janusz ¯urakowski /Zura/ zosta³zatrudniony jako pilot doœwiadczalnyprzez firmê Gloster AircraftCompany a wiêc producentasamolotów Meteor. W kolejnychlatach sta³ siê on jednym z najbardziejznanych pilotów doœwiadczalnychi akrobatycznych.Jest on twórc¹ nowej figuryakrobatycznej nazwanej “ZurabaticCartwheel” a wg. niego„m³ynek”.Zademonstrowa³ j¹ na pokazachlotniczych w 1951 roku wFarnborough na samolocie prototypowymGloster Meteor G-7-1.Publicznoœæ oniemia³a wtedy zwra¿enia. By³ on przez pewienczas g³ównym pilotem doœwiadczalnymtestuj¹c samoloty myœliwskieGloster Meteor, Javelin iE.1/44. 4 - 5 kwietnia 1950 rokuustanowi³ rekord prêdkoœci przelotuna trasie Londyn - Kopenhaga- Londyn (805 km/h) na samolocieMk 8 dziêki czemu Duñczycyzakupili te samoloty. Samolotyte by³y eksportowane dowielu krajów a sam ¯urakowskiw swych pamiêtnikach wyra¿a³sie o nich jako najlepszych wtamtych czasach. Jak wiemy potemJanusz ¯urakowski przeniós³siê w 1952 roku do Kanady i sw¹s³awê jeszcze powiêkszy³ jakopilot doœwiadczalny w zak³adachAvro Canada szczególnie oblatuj¹c25 marca 1958 r. /innezród³a podaj¹, ¿e by³o to 15 marca/jako pierwszy Avro ArrowCF105 - najwiêksze osi¹gniêcielotnicze Kanady zmarnowane jednakprzez polityków i brak funduszy.Przy okazji warto pokazaæ nazamieszczonym zdjêciu jak wygl¹da³ten samolot. W przysz³ymroku bêdzie 50 rocznica tego wydarzenia..Do tamtych czasów i tego samolotujak i silników które u¿ytodo jego napêdu jak i do tych któremia³y byæ u¿yte w wersjach produkcyjnych/ Orenda PS-13 Iroquois/warto bêdzie powróciæ wosobnym artykule. Wspomnê tylko,¿e by³ to silnik o najwiêkszymci¹gu w owym czasie /11,800 kGz dopalaniem/ i rekordowym 5:1wspó³czynniku ci¹gu do wagi asamolot mia³ osi¹gaæ prêdkoœæ2.5 Macha.O ¿yciu Janusza i jego wyczynachnapisano szereg ksi¹¿ek a iw “Nowym Kurierze” i w BiuletynieSIPu New Link by³y onim artyku³y. Zmar³ w wieku 89lat w dniu 9 lutego 2004 r.Krótko przedtem postanowionootworzyæ park i muzeum im. Janusza¯urakowskiego w Barry’ sBay. By³ wtedy spory zjazd z ca-³ej Kanady a i Polonia dopisa³a.W Credit Union otworzono wtedykonto na dofinansowanie tegoszlachetnego..celu. Niestetywstyd siê przyznaæ, wp³ynê³o nanie po 3 latach tylko pareset dolarów.Tym którzy chcieliby wesprzeæt¹ inicjatywê podajê kontow CU: 100586 Zurakowski Park.Jest te¿ inna mo¿liwoœæ wsparciatego projektu. Niedawnootrzyma³em informacjê, ¿e ZurakowskiPark oferuje cz³onkostwoindywidualne ($10) i rodzinne($15). Kto wykupi takie cz³onkostwobêdzie otrzymywa³: anannual newsletter, membershipcard, a unique postcard, 10%savings on gift shop memorabiliaand special promotions and invitations!Dalsze informacje mo¿na znaleŸæna stronie internetowejwww.zurakowskipark.ca.Wróæmy do tematyki silnikówodrzutowych. Sprê¿arki odœrodkowemia³y pewne zalety jakprostsza konstrukcja, stosunkowowysoka sprawnoœæ, mniejsza wra-¿liwoœæ na zapylenie powietrzaale i powa¿n¹ wadê. Pierwszekonstrukcje by³y o du¿ej œrednicyzewnêtrznej, bowiem w tych czasachwskutek ograniczeñ technologicznychprêdkoœci obrotoweich by³y niewysokie. Aby nadaæpowietrzu znaczn¹ prêdkoœæ atym samym energiê kinetyczn¹potem zamieniæ na odpowiednieciœnienie musiano u¿ywaæ wirnikówo du¿ej œrednicy. Ale i takstopnie sprê¿ania w owym czasienie by³y wysokie. Szukano te¿rozwi¹zañ w sprê¿arkach osiowych.Tak¹ konstrukcjê zaprezentowa³Austriak Anselm Franz pracuj¹cydla firmy Junkers Motoren.Dla silników tej firmy u¿ywanoskrótu Jumo. Powietrze na wejœciuz przodu silnika jest przyœpieszaneprzez szereg niejako wentylatorów,tarcz z zamocowanymina obrze¿u ³opatkami odpowiedniowyprofilowanymi. Powietrzewstêpnie przyœpieszone trafia naelement z ³opatkami nieruchomymi/kierownice/ które odchylaj¹kierunek strumienia odwrotnie doruchomych. Sprê¿ na jednymstopniu jest niski dlatego trzebau¿ywaæ wielu stopni i wysokichprêdkoœci obrotowych. Silnikwiêc wyd³u¿a siê ale jest o du¿omniejszej œrednicy.Ogólnie mo¿na powiedzieæ, ¿eDokoñczenie na stronie 21POLISH-CANADIANINDEPENDENT COURIERSEMI-MONTHLYWYDAWCA-PUBLISHERNowy Kurier Inc.REDAKTOR NACZELNY:JolantaCabajZASTÊPCAREDAKTORA NACZELNEGO/DEPUTY CHIEF EDITORDariusz Witold KulczyñskiDZIA£ REKLAM/ADVERTISINGDyrektor/Manager -Zbigniew KoprowskiTel (416) 259-4353Cell: 647-886-1804Email: zkopc549@rogers.comADRES REDAKCJI/ADDRESSOF EDITORIAL BOARD:12 Foch Ave, Toronto, ONM8W 3X1 (Canada)Tel. (416) 259-4353E-mail: zkopc549@rogers.comwebsite:www.nowykurier.comPUBLICYSCI/CONTRIBUTORS:Wies³aw Blaschke (Polska),Majka Bochnia, Izabella Bukraba-Rylska (Polska), Winicjusz Gurecki,Jan Jekie³ek, Jerzy Jasieñski(Polska), El¿bieta Marciñczak-Leppek, Wies³aw Piechocki(Austria), Tomasz Pompowski(Polska), Zenowiusz Ponarski,Kazimierz Z. Poznañski (USA),Jerzy Przystawa (Polska), KrzysztofRaczyñski, Barbara Sharratt, KrystynaStarczak-Koz³owska, EdwardSo³tys, Jan Szarycz, TadeuszSzczêsny, Andrzej Targowski(USA), Aleksandra Zió³kowska -Boehm (USA), Janusz Zuziak(Polska)ZDJÊCIA/PHOTOGRAPHER:Daniela KulczyñskaRedakcja nie odpowiada za treœæzamieszczonych og³oszeñ.Teksty zawieraj¹ce numery telefonóws¹ tekstami reklamowymi.Zamieszczone materia³y nie zawszeodzwierciedlaj¹ pogl¹dy Redakcji.Przedruk bez zezwolenia RedakcjizabronionyZa³o¿ona/Established in 1972