(April) 2007r. No 08 (926) - Nowy Kurier

Strona 815-30/04/ 2007 N o 08 (926)Miêdzy Kasztanow¹ a “Pohulank¹” i “Lutni¹”Zenowiusz PonarskiHanka Ordonówna u siebie naKasztanowej, mog³a zachowaæprywatnoœæ. Nie by³a nara¿ona naspotykanie z t³umem wielbicieli iwielbicielek, mi³oœników jejtalentu. W Wilnie pragnê³a spokojui samotnoœci. Niedawnojeszcze pisa³a w grypsie z Pawiaku,¿e têskni za porz¹dnym wypoczynkiem,s³oñcem i niebem. A winnym narzeka³a: „… wo³aj¹ domnie Haneczko trzymaj siê - albodzieñ dobry gwiazdo to ju¿ wytworniejsze,a jak wesz³aœ miêdzywrony zaczniesz krakaæ jak i one,wiêc st¹d poufa³oœæ”. Teraz mia-³a, co chcia³a. Ale by³y jednak powody,które nie pozwala³y jej nad³u¿sz¹ bezczynnoœæ. Wspomnia³o nich aktor Jan Ciecierski, (póŸniejszyradiowy Matysiak). Znalaz³siê w Wilnie po wybuchuwojny: „Dowiedzia³em siê równie¿,¿e jest w Wilnie wspania³apiosenkarka, aktorka gwiazdawarszawskiego Qui Pro Quo -Hanka Ordonówna, która wysz³aza m¹¿ za Micha³a Tyszkiewicza(Mia³ on pod Landwarowem maj¹tek,podobno mocno obd³u¿ony).Przyjêta zosta³a przez rodzinêmê¿a bardzo dobrze” (Zwyczajne¿ycie aktora, Kraków1989). Dobrze poinformowanymo finansach hrabiego, by³ innyarystokrata, Andrzej Mycielski,(od 1933 roku profesor USB).Bywa³ w Ornianach sta³ym bywalcemkawalerskich wieczorówpana Micha³a. Zyska³ zaufaniesêdziwego kamerdynera, którypewnego dnia szczerze mu wyzna³„U nas w Ornianach to z pieniêdzmikrucho, ale pani hrabinatrochê poskacze, to bêdzie lepiej”(“Chwile czasu minionego, Kraków1976). Sytuacja materialnazmusi³a hrabinê, do skakania iœpiewania, i dlatego pojawi³a siêna scenie teatru na Pohulance wsztuce, „Madami San - Gene”.Premiera odby³a siê 20 kwietnia1940 roku i przyjmuj¹c czaspotrzebny na próby, widzimy, ¿eniezbyt d³ugo leniuchowa³a.„Kurier Wileñski” zamieœci³ 14kwietnia artyku³ pt. „Czy HankaOrdonówna jest tylko pieœniark¹?Mieczys³aw Szczêsny we wstêpiezada³ to pytanie: „Nomenklatura,okreœlaj¹ca gatunek produkcyjartystycznych Hanki Ordonówny,jest krótka. Nazywaj¹ j¹ po prostupieœniark¹, jeœliby ktoœ chcia³ zobca - „diseus¹”… Nie wieluzwolenników talentu Ordonównywie, ¿e jest ona równie¿ aktork¹dramatyczn¹ o ustalonej opinii.Kilka sezonów przepracowanychna polskich scenach, miêdzyinnymi - dwa sezony w krakowskimteatrze im. S³owackiego,pod kierownictwem JuliuszaOsterwy s¹ tego najoczywistszymdowodem”. Dalej przytaczaopinie prasy krakowskiej, o jejwystêpach w takich sztukach jak:” Wieczór trzech króli”, „Poskromieniez³oœnicy”, „Eros i Psyche”i „Ptaku”.Dla pe³niejszego przedstawieniatej sprawy, przywo³am interesuj¹c¹wypowiedŸ HenrykaVoglera, krakowskiego literata:”Czasem zjawia³a siê u Ryœka(kompozytora Ryszarda Franka -Z.P.) równie¿ Hanka Ordonówna,niczym rajski ptak, i wtedy koledzydyskretnie wychodzili. Ordonównaprzygotowywa³a siê dowystêpów w Krakowie, podczasktórych akompaniowa³ jej Rysiek- wspomina³ - Ordonówna wywiera³ana mnie ogromne wra¿enie.Na estradzie by³a zjawiskiem niezwyk³ym… Ordonówna by³a wogóle nieprzeciêtn¹ osobistoœci¹.Tomik jej poezji wydany przedwojn¹ pod tytu³em „Piosenkiktóre nie œpiewa³am” cechowa³ozapewne doœæ staroœwieckie inaiwne liryzowanie. Ale kto wie,czy dziœ, w dobie retro „Lovestory”, nie op³aci³oby siê go przypomnieæ”.A to, co napisa³ o jejwystêpach dramatycznych “KarieraHanki Ordonówny jakoaktorki krakowskiego teatru trwa-³a bardzo krótko i nast¹pi³a raczejprzypadkowo, dziêki specyficznymokolicznoœciom, mianowiciejej „romansowi” z JuliuszemOsterw¹. By³a to - tak przynajmniejplotkowali szeptem rozgor¹czkowanikrakowscy filistrze -p³omienna, choæ efemerycznami³oœæ. Osterwa, bêd¹c wówczasdyrektorem Teatru im S³owackiego,móg³ bez trudu w latach 1933-1935 - umo¿liwiæ wybrance startna scenie dramatycznej, zarazemdobraæ pozycje repertuarowe,szczególnie wymowne dla aktualnejsytuacji obojga”(Autoportret zpamiêci, cz. I, Kraków1973). Nale¿ys¹dziæ, ¿e powodem k¹œliwoœciautora by³o odrzucenieprzez Ordonkê, napisanej przezniego rzewnej piosenki „BrzydkaFanny”.Dalej Szczêsny napisa³:„Wkrótce publicznoœæ wileñskabêdzie mia³a okazjê zobaczyæOrdonównê w tej w³aœnie dziedziniesztuki dramatycznej, albowiemw najbli¿szych dniach artystkawyst¹pi w zespole dr. Kielanowskiegow popisowej roli„Madame San-Gene”. Prawdziwymsukcesem by³ jej wielki koncert,który odby³ siê w sobotê 1czerwca, w Teatrze na Pohulance:„„Recital Hanki Ordonówny!Te trzy s³owa kojarz¹ siê z czegoœniezwyk³ego w sensie artystycznym- napisa³ „K.W.” - Podczaswystêpów artystki w Pary¿u prasafrancuska postawi³a j¹ bez wahaniaw jednym rzêdzie Ivet Guilberti Lucienne Boyer i znawcyokreœlili jej sztukê jako artyzmnajwy¿szej klasy: szlachetny,subtelny, wybitnie indywidualny”.Koncert przy akompaniamencieznakomitego pianisty,Leona Polemmersa, by³ pierwszymniejako „oficjalnym” wystêpemHanki Ordonówny, i jakpodkreœlano, wspaniale wzbogaconegorepertuaru, którego Wilnojeszcze nie zna³o. Jeœli wczeœniejprzekazaliœmy entuzjastyczneopinie widzów, teraz czas na komentarzznanego wileñskiegokrytyka teatralnego, Józefa Maœliñskiego.Debiutowa³ w latach30 -tych na ³amach „£agarów, wktórych napisa³; „Mamy przyjació³,których woleliœmy widzieæjako wrogów, i przyjació³, którzyczasem strasz¹, ¿e stan¹ siê naszymiwrogami”. Uczestniczy³ wWarszawie w imprezie poetyckiejpod nazw¹„Wieczór najazdupoezji awangardowej”(10 marca1934). Brali w niej udzia³ m.in.Jalu Kurek z Krakowa, Józef£obodowski z Lublina, Czes³awMi³osz z Wilna, Adam Wa¿yk zWarszawy. Maœliñski, jakokierownik dzia³u literackiego,„Kuriera Wileñskiego” zajmowa³siê krytyk¹ literack¹, teatraln¹ ifilmow¹. I co najwa¿niejsze by³redaktorem pisma „Comoedia”,poœwiêconego sprawom sztuki ikultury wspó³czesnej, wydawanymprzy wspó³pracy Teatru naPohulance. Opublikowa³ podkryptonimem J.M. entuzjastyczn¹relacjê o tym koncercie pt. ”RecitalOrdonki”: „T³ok chyba rekordowy- ludzie siedzieli podwóch na jednym krzeœle i stalina odciskach s¹siadów. Gdy zaczêliklaskaæ, to dopiero by³a „burzaoklasków”! A po tej „burzy”nast¹pi³a „ulewa” - kwiatów,oczywiœcie. Zachwyt, entuzjazm,wprost wiosenny zawrót g³owy…Nigdy nie mog³em zrozumieæ,czemu a¿ w takim stopniu „bierze”Ordonówna swoj¹ publicznoœæ.Sk¹d ten jakiœ bezgranicznykredyt uczuciowy dla artystkiwybitnej, znakomitej … Oczywiœcie,Ordonka nie tylko œpiewa,czy mówi, ale i gra … Wszystkowyjaœni³o mi jej onegdajsze wejœciena scenê - napisa³ - Gdy siêwreszcie ta „Œmieræ ³abêdzia”zaczê³a precyzyjnie rozwijaæ imodelowaæ w œwietle reflektorów,mo¿na by pomyœleæ, ¿e tonie od lat znana „diseusa” jestprzed nami, ale ¿e artystka z Balitañczy i œpiewa wœród cieni jakieœswoje egzotyczne misterium.Niezwyk³a si³a skupienia, frenetycznewprost oddanie siê dzie³uw tej chwili na scenie - jak¿e tosz³o na widowniê jak siê jejudziela³o! Wiêc teraz myœlê poprostu, ¿e widocznie, choæ widzia³emOrdonówn¹ wiele razy,nie danym mi by³o dot¹d zobaczyæjak ona zdobywa, widzia³emtylko „seanse prolongaty”, a teby³y ju¿ do dyskusji” (podkreœleniaw recenzji - Z.P.).WypowiedŸ tak wytrawnegokrytyka nie wymaga komentarza iœwiadczy, ¿e nie tylko publicznoœæby³a zachwycona recitalemOrdonki, ale pod jej urokiem znalaz³siê krytyk. Ale recenzja pozastosunkiem emocjonalnym jejautora, przedstawia rzeczow¹analizê recitalu: „Prócz tej„Œmierci ³abêdzia” do s³ów Lechoniawysoce udane by³y innejeszcze silne utwory - „Kastaniety”Tuwima … „Piosenka o b³êkitnymniebie” Hemara, pe³nanowej tragicznej aktualnoœci i„Tu spoczywa serce Chopina”, A.Maliszewskiego do muzyki Cho-pina” … Z powodzeniem wyst¹pi³asama (Ordonka) jako autorka.Palmy autorskie przyznaæ jednaktrzeba nie zawodowcowi, aleamatorowi - M. Tyszkiewicznapisa³ te w³aœnie piosenki, którezrêcznoœci¹ sk³adni, naturalnoœci¹dowcipu i wdziêkiem konkuruj¹ ztekstami Hemara, bij¹c bez apelacjiresztê. Taka „Weronika” czypiosenka o „Trzech grajkach” toarcydzie³ka w swoim rodzaju”.U³o¿y³ nawet „listê wed³ug hierarchii”i na jej czele „Œmieræ³abêdzia” (muzyka Rymskij -Korsakowa). Jakie piosenki w³asnei mê¿a wykona³a Hanka Ordonówna”?Podaj¹ zgodnie z wiarygodnymŸród³em, jakim jest programwieczoru z 1 czerwca 1940r. By³y to piosenki na s³owaMicha³a Tyszkiewicza, (oprócz„Weroniki” i „Trzech grajków”):„Piosenka o osio³ku” i „Bambolai”,a jej: „Serce na brzegu” i„Uciekn¹æ z domu”.Zaprojektowa³a tak¿e efektownekostiumy, i przygotowa³aprogram. Powodzenie recitaluby³o zachêt¹ powtórzenia imprezy13 czerwca. Drugi wieczór zapowiedzianotak:” Przed oczymawidzów i s³uchaczy wskrzesiOrdonówna wizje i ogniewspania³ych pieœni, przywiedzienam przed oczy galeriê s³onecznychi postrzêpionych prze¿yciamidusz ludzkich, wyczaruje zakcentów poetyckich czystekontrasty wzlotów i szarzyznydnia codziennego”. Nie wiemyjak przebiega³ drugi recital.Niew¹tpliwie podobnie jak uprzedni.Wilnianie pragnêli przynajmniejna kilka godzin zapomnieæo otaczaj¹cej rzeczywistoœci. Aspotkanie z Ordonk¹ by³o niezapomnianymwydarzeniem.Ale nikt nie wiedzia³ co przyniesienajbli¿sza przysz³oœæ.Nastêpnego dnia mieszkañcyLitwy obudzili siê w nowejrzeczywistoœci. Wehrmacht wkracza14 czerwca 1940 r. do Pary¿a,a Zw. Sowiecki decyduje siêanektwaæ kraje ba³tyckie. Niemcyzajêci na Zachodzie, daj¹ muwoln¹ rêkê na Wschodzie. WMoskwie w tym dniu, ok. pó³nocy,premier Mo³otow wrêczy³ultimatum min. spraw zagranicznychUrbszysowi. Postawionewarunki, musz¹ byæ spe³nioneprzed po³udniem nastêpnego dnia.Dwadzieœcia minut przed terminem,Litwa ustêpuje, od razu doniej wkracza Armia Czerwona.Moskwa prawid³owo oceni³astanowisko III Rzeszy. SekretarzStanu, Weizsacker zawiadomi³ 17czerwca 1940 swych dyplomatów:„Swobodne umacnianie siêwojsk rosyjskich w Litwie,£otwie i Estonii… dotyczy tylkoRosji i pañstw nadba³tyckich…Proszê unikaæ w czasie rozmówjakichkolwiek wypowiedzi, któremog¹ byæ zinterpretowane jakostronniczoœæ” (ZSRR – Niemcy1939 – 1941, Wilno 1990). Stanowiskoto przekaza³ kowieñski„Dzieñ Polski” 18 czerwca 1940r.: „Oficjalnie Trzecia Rzesza nieinteresuje siê now¹ faz¹ stosunkówLitwy z ZSRR. Na zapytaniekorespondenta niemieckie czynnikimiarodajne oœwiadczy³y, ¿ejest to sprawa miêdzy Litw¹ iZSRR, które nie obchodz¹ Berlina,podobnie jak nie obchodz¹ gostosunki ZSRR z innymi pañstwami”.Przypomnienie wydarzeñ jestkonieczne dla zrozumienia tego,jak w przeci¹gu jednej nocymieszkañcy Litwy, (i uchodŸcy zPolski), stali siê obywatelamiobcego kraju. Pocz¹tkowo LitwaSowiecka wydawa³a siê przychylniejszadla œrodowiska artystycznego.Dzia³a³y stare i powstawa³yteatry, sceny i kabarety.Ale kiedy represje NKWDDokoñczenie na stronie 9P³acisz zbyt wysokie sk³adki lub masz k³opotyz rejestracj¹ Twojego biznesu z WSIB,dzwoñ do:SZMIDT COUNSELLING(905)-566-1149Oferujemy fachowe porady oraz kompleksoweprowadzenie spraw Workplace Safety & Insuranceobejmuj¹ce:* Rejestracjê biznesów z WSIB* Uzyskiwanie Clearance Certificates* Uzyskiwanie obni¿ek sk³adek, jakie biznesyp³ac¹ na rzecz WSIB poprzez programy: SIEF,MAP, CAD-7, and NEER* Management spraw zwi¹zanych z zaistnia³ymiwypadkami w pracy* Przygotowanie i prowadzenie apelacji wobecnegatywnych decyzji WSIBMo¿esz tak¿e uzyskaæ kontakt poprzez E-mailadres:www.compensationhelp@bellnet.ca