Konflikti i Kosov‘s Ð Pasojat p‘r Mjedisin & Vendbanimet civilepër shembull PCBs janë kthyer në ndotës botërorë. Për shembull, nivelet në disa speciepolare, si ariu polar, janë të larta. Popullsia në përgjithësi e merr PCBs nëpërmjetushqimit me yndyrë, si mishi, peshku dhe produkte të qumështit. Tek gjitarët dhenjerëzit, PCBs kanë kaluar nga placenta, në rrugën e zhvillimit të fëmijës në mitër dhengjiten nëpërmjet qumështit të nënës, tek gjoksi i të porsalindurit. PCBs janë shumëhelmuese. Ekspozimi ndaj PCBs, në natyrën e ashpër, sjell një sërë pasojashnegative,duke përfshirë ngordhjen në masë të fokave dhe delfinëve, dhe një pakësimi tëmadh të popullsisë së vidrës evropiane dhe pasoja të dëmshme në riprodhimin dhezhvillimin e shumë specieve të reja. PCBs kanë efekte helmuese në sistemin nervor, imunitar,riprodhues dhe zhvillimin e kafshëve në mënyrë eksperimentale. PCBs klasifikohensi shkaktarë të mundshëm të kancerit tek njerëzit. Është i shqetësueshëm fakti senivelet e gjetura në trupin e njerëzve të zakonshëm, janë të mjaftueshëm për të shkaktuarefekte negative të lehta, delikate në sistemin nervor dhe në sistemin imunitar tëzhvillimit të të riut në mitër dhe të foshnjës.Hidrokarburet e naftës – Nafta është një bashkim hidrokarburesh dhe krijohetnga shpërbërja e materialeve biogjenike, gjatë një periudhe kohe matur me shkallë gjeologjike.(Shënim : hidrokarburi është një përbërës organik që ka elementë karbonidhe hidrogjeni. Gjithashtu, ai mund të përmbajë oksigjen, azot, fosfor, squfur dhehalogjene). Hidrokarburet e naftës mund të çlirohen në mjedis nga shkaqe natyroredhe nga shkaqe të tjera, si derdhje aksidentale e naftës.Fenoli (C 6 H 6 O) – Fenoli (acid karbonik) formohet në mënyrë të natyrshme nëmbeturinat e kafshëve dhe në materiet organike, pour sasi të mëdha prodhohen industrialishtpër bërjen e plastikës. Gjithashtu, fenoli përdoret si dizinfektues në produktetmjekësore. Nuk është i qëndrueshëm në mjedis, megjithëse mund të qëndrojë në ajër,në tokë dhe në ujë për një kohë të gjatë, nëse një sasi e madhe çlirohet në të njëjtënkohë, ose nëse një sasi e përhershme çlirohet gjatë një kohe të gjatë. Ekspozimi ipërsëritur i njerëzve ndaj niveleve të ulta të fenolit në ujin e pijshëm lidhet me diarrenëdhe sëmundjet e gojës. Thithja e fenolit për një periudhë të gjatë është shoqëruar meacarime të stomakut dhe të zorrëve, dëmtim të mëlçisë dhe pasoja mbi muskujt.Fosgjen (CCl 2 O) – Fosgjeni është një kimikat i përdorur gjerësisht që përdoretpër prodhimin e kimikateve të ndryshme, të bojrave, insekticideve, në farmaceutikëdhe në metalurgji. Në të kaluarën, ai përdorej si një agjent lufte kimik. Eksopozimindaj fosgjenit mund të vijë nga çlirimet e drejtpërdrejta industriale dhe nga djegia ehidrokarboneve të kloridruara, duke përfshirë VCM. Ekspozimi ndaj fosgjenit për njëkohë të gjatë apo të shkurtër shkakton pasoja të rënda në aparatin e frymëmarrjes.PVC – Polivinilkloridi (PVC) është një plastikë që përdoret për shumë qëllime.Në prodhimin e PVC, gazi i klorinës përdoret për të bërë EDC, e cila përdoret pastajpër të bërë VCM. VCM polimerizohet për të bërë PVC. Shtesa të ndryshme si përpunimii materialit plastik, plumbit dhe kadmiumit i shtohen PVC-së për ta bërë tëpërdorshme. Gati çdo stad i ciklit të formimit të PVC-së mund të krijojë problemendotjeje, për shembull infektimin e mjedisit me zhivë, tretës të klorinuar dhedioksinë. Përsa i përket shëndetit, pluhuri i PVC-së mund të dëmtojë mushkëritë epunëtorëve. Një studim i fundit tregoi se ata që kanë punuar me PVC rrezikohen më9 6 97
tepër të sëmuren nga kanceri testikular, megjithëse për të konfirmuar këto fakte, nevojitenstudime të mëtejshme.Pirit (FeS 2 ) – Sulfidet natyrore të disa metaleve. Më i zakonshmi është piriti i hekurit,në të cilin hekuri është disulfid, një mineral i thyeshëm, ngjyrë bakri, të verdhë mevija gri në të zezë që gjendet në minierat e qymyrit. Mineralet e sulfidit të hekurit mundtë oksidohen, gjatë procesit të djegjes për nxjerrjen e gazeve të oksidit të squfurit.REC – Qendra Rajonale për Mjedisin për Evropën Qendrore dhe Lindore (REC)nuk është organizatë mbrojtjeje, pa përfitim, me mision që të zgjidhë problemet e mjedisitnë Evropën Qendrore dhe të Lindjes. Qendra ka si mision që nëpërmjetbashkëpunimit të nxisë bashkëpunimin midis organizatave joqeveritare, qeverive dhendërmarrjeve tregtare, duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe dukestimuluar pjesëmarrjen publike në marrjen e vendimeve për mjedisin. Le REC u vendosnë Hungari, më 1990, nga ana e Shteteve të Bashkuaraa , Bashkimit Evropian dheHungarisë. Sot, REC bazohet në mënyrë legale në Kartën e nënshkruar nga qeveritë e25 vendeve dhe Bashkimit Evropian dhe tek Marrëveshja Ndërkombëtare me qeverinëe Hungarisë. REC e ka qendrën e saj në Szentendre, Hungari dhe Zyrat lokale në çdonga 15 vendet përfituese, që janë: Shqipëria, Bosnia dhe Herzegovina, Bullgaria,Kroacia, Republika çeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, ish RJ e Maqedonisë,Polonia, Rumania, Sllovakia, Sllovenia dhe Jugosllavia.Libri i kuq i të dhënave – Një katalog që rregjistron speciet e rralla dhe të prekshmetë florës dhe faunës dhe atyre që janë në rrezik për t’u zhdukur, në një vend aporajon të caktuar. Bashkimi Konservativ Botëror (IUCN) ka nxjerrë botërisht normatë pranuara.SECI – Nisma e Bashkëpunimit të Evropës Juglindore. Nismë e qeverisëamerikane, SECI ka një program për assistencën e vet dhe kërkon zgjidhjen e problemeverajonale të përbashkëta, problemet praktike si krimi ndërkufitar dhe ligjet dhepraktikat e transportit ndërkombëtar. Selia e saj është në Vjenë. Janë anëtarëShqipëria, Bosnia, Bullgaria, Greqia, FYROM, Hungaria, Moldova, Rumania dheTurqia. Shtetet që e përkrahin atë janë Austria, Italia, Zvicra, Britania e Madhe dheShtetet e Bashkuara.SEEDES – Nisma e Shoqatës të Evropës Juglindore për Zhvillimin dhe Mjedisinpër zhvillimin e shoqërisë civile dhe rolin e mjedisit, në Evropën Juglindore. Nisma,që ka pesë vjet që është krijuar, në fillimet e saj është ndihmuar nga REC, përmbështetjen e shoqërisë civile të mjedisit në Ballkan.Blozë – pjesë bloze gjatë djegies së substancave organike dhe përbëhet nga karbonielementar. Lidhur me djegien e naftës, grimcat e blozës të prodhuara shoqërohenme hidrokarbure, si PAHs.SFRY – Republika Socialiste Federale e JugosllavisëSRSG – Përfaqësuesi i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm në Kosovë SRSG,Dr. Bernard Kuchner është në krye të UNMIK dhe si rrjedhim është zyrtari më i lartëcivil ndërkombëtar në Kosovë.Pakti i stabilitetit për Evropën Juglindore – Kjo nismë, e nënshkruar nga 27shtete, kërkon të stabilizojë, transformojë dhe të integrojë më në fund rajonin në7Fjalorth me sh‘nime