iu_ARTUM1_2015-07

IMPERIJALNI PANELI U CRKVI SAN VITALE IMOGUĆNOSTI NJIHOVE INTERPRETACIJETamara MILADINOVIĆImperijalni mozaici cara Justinijana i carice Teodore u crkvi San Vitale u Raveni jedan su od najreprezentativnijih primera carskihpanela u Vizantijskoj umetnosti VI veka. Smešteni unutar oltarskog prostora hrama, oni čine integralni deo kompleksne mozaičkedekoracije prezviterijuma. Sami za sebe, paneli su bili predmet brojnih rasprava i tumačenja. U njima su pronalaženi različiti značenjskislojevi, u nameri da se objasni pozicioniranje imperijalnog para u najsvetijem prostoru hrama, uz samog Hrista i patrona crkve SvetogVitalisa koji su prikazani u konhi apside. Dosadašnja istraživanja su uglavnom bila posvećena identifikaciji likova na panelima, samojradnji koju oni vrše i mestu na kom se ta radnja odvija. Osnovni cilj ovog rada jeste da se tumačenjem ikonografije ova dva panela, kao iisticanjem njihovih sličnosti i razlika, ukaže na različite mogućnosti njihove interpretacije. Time bi se omogućilo jasnije značenje carskihpanela i njihove uloge unutar dekorativnog programa Ravenske crkve.Ključne reči: San Vitale, mozaici, Ravena, carski paneli, Justinijan, Teodora, MaksimijanRavena je oduvek imala značajnu uloguunutar Rimskog carstva, pre svega zbog svojestrateške pozicije, ali i nemogućnosti lakog osvajanjagrada preko kopna zbog močvarne okoline(Deliyannis 2010: 47). Rimski imperator Honorijeuvideo je pogodnosti ovakvog položaja, kada je402. godine, tokom Vizigotske invazije, premestioprestonicu Zapadnog Rimskog carstva iz Milana uRavenu (Isto: 46). Krajem V veka, Ravena je pala podvlast ostrogotskog kralja Teodoriha koji je od njenačinio svoju arijansku prestonicu (Isto: 106). Nakonnjegove smrti, car Justinijan (527–565) u potpunostiusmerava svoju spoljnu politiku ka ponovnomujedinjenju Rimskog carstva, što je podrazumevalooslobađanje Zapadnih delova, pa i Ravene, odvarvara i arijanaca (Ostrogorski 1959: 88). Glavnuulogu u sprovođenju Justinijanove želje imao jenjegov vojskovođa Velizar, čijom je zaslugom Ravenaponovno osvojena 540 godine (Deliyannis 2010: 204;Ostrogorski 1959: 89). Vizantijska vladavina u Raveniobeležena je ekspanzijom gradnje kada nastaju nekiod najreprezentativnijih spomenika, među kojima icrkva San Vitale (Isto 2010: 201).O fazama gradnje crkve saznajemo odAgnellusa, hroničara iz IX veka, koji je pisao ospomenicima tog perioda, a koji je video danasizgubljeni natpis u San Vitale. 1 Po njegovim rečimagradnju crkve započeo je episkop Eklezije, još uvreme Teodoriha, a patron je bio bogati bankar JulijeArgentarije (Isto: 219). Sa gradnjom je nastavljeno teknakon Vizantisjkog osvajanja 540. godine. Ravenskiarhiepiskop Maksimijan osvetio je građevinu 547.godine, a u njegovo vreme dovršena je i mozaičkadekoracija (Isto: 224–226).Imperijalni mozaici, koji su predmet ovog rada,nalaze se na bočnim zidovima oltarske apside, jedannaspram drugog. Na severnom panelu prikazan je carJustinijan sa pratnjom (slika 1). Imperator je istaknutcentralnim položajem, zlatnim nimbom 2 i raskošnomodećom, dok u rukama drži zlatnu patenu. Odevenje u belu tuniku i raskošnu purpurnu hlamidu kojaje ukrašena zlatno vezenim tablionom, prikačenimza njegovo rame crvenim brošem. Na glavi imaceremonijalnu dijademu, a na nogama crvenopurpurnecipele koje su nosili samo imperatori, akoje se na panelu zaista i ističu u odnosu na ostale(Deliyannis 2010: 238.). Sa njegove leve strane nalazise arhiepiskop Maksimijan, jedina signirana figura napanelu, koji u desnoj ruci drži zlatni procesijksi krst(Isto: 239). Njemu prethode dva đakona koji stojena čelu povorke, a koji nose jevanđelje optočenorubinima i kadionicu. Desno od Justinijana nalazese dva visoka činovnika, a u krajnjem desnom deluimperijalna vojska na čijem štitu je prikazan Hristovmonogram. Između cara i Maksimijana nalazi se jošjedna figura koja se identifikuje na različite načine,što će biti razmotreno kasnije u tekstu (Gulowsen1999: 116; Isto 2010: 240). Procesija je prikazana unedefinisanom prostoru, na zelenom tlu i zlatnojpozadini.Južni panel prikazuje caricu Teodoru i članovenjene procesije (slika 2). Ona je ovde takođe odevenau purpurnu hlamidu, 3 sa izvezenom predstavom Tri6