ud#1 (25616)

2018-òž àð 9-òž òîëøîð (ÿíâàðü). Ïóêñ¸í (âòîðíèê) ¹ 1 (25616)
Âàíü óäìóðòú¸ñëýí ãàçåòñû
Êûëäûòýìûí 1915-òž àðûí 4-òž ôåâðàëå
Пиосмурт ужъёс
3
2018-тӥ арлэн кузёез -
йыр сынын
Музъем ужъёс
Бакчаын вордскиз пичи
4 5
вож кыз
Пудо вордон
Кыӵе висёнъёсын курадӟе пудо
кезьыт куазь дыръя
ӞЕЧКЫЛАСЬКОМ!
Армы бусьтыр медло!
Òóñïóêòžç Ìàêñèì ÅÃÎÐÎÂ
ÁÀÊ×À ÂÎÇÈÑܨÑËÛ, ÊÈÁÀØËÛÎÑËÛ ÑŽÇÅÌ ÃÀÇÅÒ

2
¹
1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
Любовь
МИХАЙЛОВА
КИБАШЛЫОС
Киужъёс
КЫЛЕМ-МЫЛЕМЛЭСЬ
Ваньмыз пиштэ
Фарфор сяська
Ôàðôîðëýñü êîòüìà ïќðìûòûíû ëóý: øóäîíú¸ñ,
÷åáåðúÿñüêîíú¸ñ, áûäýñ áóêåòú¸ñ!
Êåçüûò ôàðôîðåç ëýñüòûíû ëóîç äîðûí íî. Êóëý ëóîçû:
1. ÏÂÀ êëåé (1 ñòàêàí).
2. Âàçåëèí ÿêå êðåì (1 ïóíüû).
3. Êóêóðóçàëýñü êðàõìàë (1 ñòàêàí).
4. Ãëèöåðèí (1 ïóíüû).
5. Ëèìîí êèñëîòà (1 ïè÷è ïóíüû).
Âàíüçý Ÿîø ñóðàíî, ñîáåðå, ïè÷è òûë âûëý ïóêòûñà,
íàï÷ûòîçÿç ñóðàñà ïќçüòîíî. Æâà÷êà êàäü ëóýìåç áåðå
êèñüòîíî êðåìåí çûðàì šќê âûëý. Ìåäàä ïàíüñàñüêå øóûñà,
÷èíüûîñòýñ íî êðåìåí çûðàëý. Ïќðìåì ãóðåçåç êèûíûäû,
òóï âûëëåì ëóûòîçÿç, íûðêå. Êåçüûò ôàðôîð ïëàñòèëèí
êàäü çîëúÿñüêèñü - ìàð ïќðìîç, âàíüìûç òž êèûí. Ýí
âóíýòý, ôàðôîð ÷àëÿê êûíìå, ñîèí ñîå âîç¸íî ïîëèýòèëåí
ïàêåòûí.
Ðó÷êà-êàðàíäàø òûðîí.
Äèñêîáîë.
Ïåëüóãû, ÷ûðòûâåñü.
Ñâåòèëüíèê.
Øóíäû.
Ìàå íî ÷åáåðúÿíû,
âûëüäûíû óã
ëóû êóøòžñüêåì ÑDäèñêåí!
1. Ôîòîðàìêà, šќê,
òóñüòû - âàíüçý êàðûíû
ëóý êèñüòàñüêèñü. Íûðûñü
èê ÷åáåðúÿíî àðáåðèäýñ çûðàëý
ãðóíòîâêàåí, âûëûç
÷ûëê-÷ûëê ìåä ëóîç. Ñîáåðå
äèñêåç ïè÷è þäýñú¸ñëû
âàíäûëý; «Ìîìåíò» êëåé
êóòûñà, àðáåðèäû âûëý ëÿêûëý
íî âûëòžç ëàêåí áóÿëý.
2. Ðó÷êà-êàðàíäàø
òûðîí. Êóëý ëóîç 7 äèñê.
6-åçëýñü îãïàë äóðú¸ññýñ
2 ñàíòèìåòð êóçüäà âàíäîíî
- òàîñûç òûðèñüêîíìûëýí
áîðääîðú¸ñûçëû
ìûíîçû, íîø áûäýñàê êûëåìåç
ïûäñûç ëóîç. Äèñêú¸ñòû
êà÷ûåí ñóðåäûí
ñÿìåí âàíäûëîíî, îã-îãçû
áîðäû «Ìîìåíò» êëååí þíìàòúÿíî.
3. Äèñêîáîë (âќëäýòûí
ïèøòžñü òóï). Íûðûñü èê
êóëý ïëàñòìàññàëýñü òóï,
ñîå ëýñüòûíû ëóîç ìîíòàæíîé
ïåíàëýñü. Ãàçåò âûëý
øóêûåç òóï âûëëåì ïûçú-
¸íî, êåëüòîíî êûíòûíû.
Áќðûñü ñîå ïќðìûòîíî êîòðåñ
òóïëû, êàíöåëÿðñêîé
ïóðòýí êóëýòýìçý âàíäûëûñà.
Þí ñžíüûñýí ÿêå ëåñêàåí
áûðòòîíî îøåò.
Äèñêëýñü äàñÿì êâàäðàòú¸ñòû
òóï âûëý êîòûð
êëååí ëÿêûëîíî. Äèñêîáîë
äàñü.
4. Ñâåòèëüíèê. Äèñêú¸ñòû
îã-îãçû áîðäû øåäüûòúÿñà,
ñóðåäûí ñÿìåí,
«êâàäðàò» ïќðìûòîíî. (Äèñêú¸ñòû
ãåðœàíû ëóîç, äóðú-
¸ññýñ ïàñÿñà ÿêå ïóøêûòžçû
ïàñüêûò ñêîò÷åí þíìàòûñà).
Ïóøêàç èíòûÿíî ãèðëÿíäà.
Ëýñüòîíî êóê.
5. Øóíäû, ÷îðûã... Òàîññý
ëóîç ëýñüòûíû ïèíàëú-
¸ñûí âàë÷å. Äèñê áîðäû ÏÂÀ
êëååí áó¸ëî áóìàãàëýñü ñèîñ,
ñèíú¸ñ, áûæ ëÿêûëûñà, ìà
íî ïќðìûòûíû óã ëóû...
Ìûëêûä ãèíý êóëý!
Ñÿñüêà êåðòòýò.
Телефон пуйы
Ñîòîâîé òåëåôîíòýê óëîíýç ñèí àçå ïóêòûíû øóã,
ñî êîòüêó íî êè óëûí. Òåëåôîí ìåäàç ãîæìàñüêûïèëèñüêû
øóûñà, ìàëïàìûí ÷åõîë. Ñîå àñ êèûí
íî éќíäûðûíû ëóý.
Ñî ïîííà îãøîðû ñèëèêîíëýñü ÷åõîë áàñüòîíî. ×åáåðúÿí
ïîííà êóëý:
1. Êóàñüòýì ñÿñüêàîñ-êóàðú¸ñ. ×åõîë áîðäû ñÿñüêàîñòû
ÿêå êóàðú¸ñòû ÷èëüïûðàñü ëàêåí ïóø ïàëàç ëÿêîíî.
2. Êàãàç, ÷èëüòýð. Êåëüøèñü ñóðåäýç âàíäûñà, îçüû èê ëàêåí
ÿêå êëååí ëÿêîíî íî âûëòžç ëàêåí ìàÿëëÿíî.
3. Ëàê. Ãèæû áóÿí ëàêåí êîòüêûŸå ïóæû ïóêòûíû ëóý.
4. Âåñü (ñòðàçû). Êëååí þíìàòúÿíî.
Òåëåôîí âîç¸í ïóéûîñòû
ïќðòýì ñÿìåí ÷åáåðúÿíû ëóý.

КУЗЁ
Пиосмурт ужъёс
¹ 1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
3
АДӞЕМ КАРЫМОН
Шумпотон басьтэ пулэсь
Ëþáîâü ÒÈÕÎÍÎÂÀ
Ïè÷è Ïóðãà ¸ðîñûñü
Ãîæíÿ ãóðòûñü Áèáëèîòå÷íîé
óðàìûñü ÷åáåð
þðòýç àäœûñà, íîêûçüû
íî êîæûòýê óä
÷èäà.
Àçáàðå ïûðûñà, ñèíú¸ñû
ïàë¸ìèçû, êèûí ëýñüòýì ÷åáåð
àðáåðèîñòû àäœûñà.
Àçÿì êàï÷è ìûëêûäî, ïàëüûøàñü
íûëêûøíî ïîòžç.
Àññý Âåðà Ñåì¸íîâíà ×åðíûøåâà
øóèç. Êåìà àðú¸ñ
Ÿîæå, ïå, Ãîæíÿ øêîëàûí
íûëïèîñòû äûøåòž, øóòýòñêûíû
ïîòûñà, ãóðòûñüòûçû
àðëûäîîñûí êèâàëòýì. Âåðàñüêîíúÿ
òîäìî ëóèç: óêíî
êîòûðûñü ÷èëüòýðú¸ñòû íî
ìóçîí ÷åáåðåñü àðáåðèîñòû
Âåðà Ñåì¸íîâíàëýí êóçïàëûç
Âèòàëèé Âàñèëüåâè÷
ëýñüòýì.
- Ãóðòàìû ìèëÿì êàäü
ãèíý êîðêàîñ òóæ òðîñ, ìàð
ñîëû ïàéìîíýç. Êåìàëàñü íî
šóòýìûí íè ñî. Âèòàëèéëýí
íîêûŸå ìàñòåðñêîåç íî, ýëåêòðîèíñòðóìåíòýç
íî, ñòàíîêåç
íî ќâќë, îãøîðû òžðåí
íî áû÷êûåí (ïèëàåí) âûðå, -
êóçïàëûçëýí óæåíûç òîäìàòý
Âåðà Ñåì¸íîâíà.
Êîðêà ïóøêûñü íî àäœîíî
êèáàøëûëýñü êèóæú¸ññý. Âèòàëèé
Âàñèëüåâè÷ êûòûí êå
šåãàòñêîí âèñêûí ìè Âåðà
Ñåì¸íîâíàåí óìîé-óìîé òîäìàòñêèì.
Åãèò äûøåòžñü¸ñ
Ãîæíÿ ãóðòý óæàíû
ëûêòžëëÿì: Âåðà Ñåì¸íîâíà
Ïè÷è Ïóðãà ¸ðîñûñü èê
Òóñïóêòžç Ëþáîâü ÒÈÕÎÍÎÂÀ
Óëûí Þðè ãóðòûñü, íîø êóçïàëûç
- Äýðè ¸ðîñûñü Þñüêè
ãóðòûñü. Âåðà Ñåì¸íîâíà óäìóðò
êûëëû íî ëèòåðàòóðàëû
äûøåòýì, íîø Âèòàëèé
Âàñèëüåâè÷ ôèçèêà ïðåäìåòýç
íóýì. Îòžÿç óëîí âîðãîðîíýç
âóç êàðîí óäûñý âóòòýì
- Óðîì êîòûðûñü 16 ìàãàçèíú¸ñûí
êèâàëòýì. Âèòàëèé
Âàñèëüåâè÷ àëè íî òýê
ïóêîíýç óã òîäû, ñî Ãîæíÿ
ãóðòëýí ñòàðîñòàåç ëóý. Ãóðò
êàëûê ñîå ìóíèöèïàë êûëäûòýòý
äåïóòàòý áûðéûëý.
Âóîíî àðûí êóçïàëú¸ñëýí
Ÿîø óëýìçûëû 50 àð òûðìîç
èíè.
Âèòàëèé Âàñèëüåâè÷ íî
êàï÷è ìûëêûäî âûëýì, ûìíûðàç
ïàëüïîòîí øóäý.
- Ìàð òà ìûíàì óæå?
Ñî îãøîðû, íîìûð êàðîíòýì
âûëûñü ãèíý ëýñüòûëýìûí.
Ãóæåì Âåðà Ñåì¸íîâíàå
íûëìû äîðû Ñàíêò-
Ïè÷è Ïóðãà ¸ðîñûñü Ãîæíÿûñü
×åðíûøåâ êóçïàëú¸ñ.
Ïåòåðáóðãå êóíîÿíû âåòëžç.
Îãíàì êûëè íî, íîìûð êàðûíû
êàäü ëóèç, ïóäî êîòûðûí
âåñü óä áåðãà, êèóæ áîðäû
áàñüòžñüêè. Ñî áåðòûòîçü,
òàíè òà øèôîíüåðìå
ëýñüòž. Îçüû èê êîðêà áîðäàìû
ïðèñòðîéìåñ íî ëýñüòîí
êîòûðå áàñüòžñüêè âàë.
Ñèí êûøêà, êûçüû ñî áîðäû
êóòñêîä êàäü ïîòý, íîø êèîñ
âàíüçý ëýñüòî. Êàëëåí-êàëëåí
âûðèñüêî. Ïðèñòðîåç îãíàì
Ÿóïè, âќëäýòñý Âåðàåí
Ÿîø šóòêàì èíè. Ìàëïàìëýñüòýì
óæå ïќðìå êå, àñëûì
à÷èì øóìïîòžñüêî. Ñî ÷åáåð
íî šèêûò ìåä ëóîç êàäü ïîòý.
Íûëïèîñëû íî ÿðà. Ñîîñ
ìèëÿì 3 êóçÿ. Àíäðåéìû èíæåíåð,
ñî óæà íî óëý Íèæíåêàìñêûí.
Èãîðüìû Ïè÷è
Ïóðãàûñü 1 íîìåðî øêîëàåí
êèâàëòý. Îëÿ íûëìû
Òàðòóûí äûøåòñêèç, ñîáåðå
Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå áûçèç.
Óäìóðòëûêåç ÿðàòýìåíûç,
ïàëýíûí óëûñà íî, óäìóðò
îãàçåÿñüêîíú¸ñû ïûðèñüêûëý.
Ìè íóíûêàé¸ñìåñ
óäìóðò êûëûí âåðàñüêûíû
äûøåòžñüêîì. Ñàíêò-
Ïåòåðáóðãûí óëžñü¸ñûç íî,
àòàéçû œó÷ êå íî, óäìóðò êûëûí
øàëüòûð ãèíý âåðàñüêî.
Ñîîñ øîðû ó÷êûñà, ñþëýì
øóìïîòý. Ìèëÿì 7 âíóêú¸ñìû
íî 1 ïðàâíóêìû. Þðòúåð
êîòûðìå ÿëàí ÷åáåð êàðûíû
òóðñêèñüêî, íûëïèîñ, ìè
äîðû áåðòûñà, ìåä øóìïîòîí
áàñüòîçû, ïåñÿòàéçûëýñü
ëýñüòýì êèóæçý àäœûñà, îëî,
êóêå-ñîêó àñüñýîñ íî òà óæ
áîðäû áàñüòžñüêîçû.
- Âèòàëèé Âàñèëüåâè÷
òóæ šèêûò óæà, ó÷êå àé,
þðòúåð êîòûðûç êûŸå ÷åáåð
íî âàëàñà ëýñüòýìûí.
Óêíî ÷èëüòýðú¸ññý íî à÷èç
èê ìàëïàñà ÷èëüïà. Óøúÿìîí
íî êèáàøëû âîðãîðîí
ñî, - îäžã ûìûñü êàäü âåðàëî
Ãîæíÿ ãóðòûí óëžñü¸ñ.
ДЭМЛАНЪЁС
Вай вылын будэ сяська
ÏÅÒÛÐ ÏÅÒÛÐÎÂÈ×
Óíîåç ãóðòàçû ïóêòûëî
êîðòëýñü ëýñüòýì
ñÿñüêà šàæûîñ. Íîø
ìîí äýìëàñüêî êàï-
÷è íî òóæ ÷åáåð àìàë:
ñÿñüêàîñòû óëâàé
âûëý «ìåðòòûíû».
Àíàå ñÿñüêàîñòû òóæ ÿðàòý,
ãîðîäý ÿ êóíîå âóûëý êå,
âûëü ïóäòýê óã áåðòû. Óêíî
ÿíàêú¸ñû âîæ ñàäú¸ñûç óã
òýðî íè, îçüû ñî ìîíý šàæû
ëýñüòûíû êóðèç.
Ãóðòûí âîðäžñüêåìûí
áåðå, ÿðàòžñüêî èíêóàçåç,
íîø êîðêà ïóøêûí - èíêóàçü
ìàòåðèàëú¸ñòû. Ñîèí èê
ñÿñüêàîñëû šàæû ëýñüòîí
ïîííà íûðûñü èê âàìûøòž
íþëýñêû. Øåäüòž òðîñ âàé-
¸ñûí ÷åáåð óëâàé - òàÿç
òðîñ ñÿñüêà ïîñóäú¸ñ òýðîçû.
Šóæäàëàçý ìåðòàñà, âàíäž,
Ñÿñüêà ãîðøîêú¸ñòû ïóêòûëûíû
àñïќðòýì šàæû.
îçüû èê êќíÿëû êóëý, ñîìûíäàëû èê âàé¸ññý íî âàê÷èÿòž.
Êîòüêóä âàé áîðäû ïèòûðåñ ïóëú¸ñ øóêêûëž íà - òàîñ âûëý
èê ãîðøîêú¸ñ ïóêñ¸çû. Òž áûãàòžñüêîäû, ïóë èíòûå, êîðçèíêà
âûëëåì ìàêå øóêêûíû. Ïќðìåì ñÿñüêà šàæûìå ëàêåí
áóÿé íî âûæ áîðäû øóêêè.
Îçüûåí, óëâàå ñÿñüêàÿñüêèç.
Пунылэн тусыз - сынын
Åëåíà ÑÀÐÀÌÀÒÎÂÀ
Êèáàøëû ìóðòú¸ñ
Âûëü àðëû êûŸå íî
óñòî êóçüûì óã ìàëïàëî.
Èæûñü óäìóðò âîðãîðîí
Ðóñëàí Èñàêîâ
ïóíûëýñü òóññý ñûíý
ïóêòžç.
Ìûëêûä âàíü êå, îãøîðû
ïó þäýñëýñü îëîìàð íî
ïќðìûòûíû ëóý, ÷èäàíýä
ãèíý ìåä òûðìîç, øóý Ðóñëàí.
À÷èç ñî êîòüêóä êèóæåç áîðäû
âàíü ñþëìûñüòûç áàñüòžñüêå.
- Ïóýí âûðûíû ÿðàòžñüêî
áåðå, ìåáåëü ëýñüòýì àðáåðèîñëýñü
êûëåì-ìûëåì ïóëú-
¸ññýñ íîêó óã êóøòžñüêû,
- âåðà Ðóñëàí Èñàêîâ. - Ñî
óãî ïќðòýì ñóâåíèðú¸ñ ëýñüòûíû
ìûíý. Éûð ñûí ëýñüòîí
ìûëêûä íî îòûñü èê
ïîòžç. Ñèí øîðàì ãðàá ïèñïóëýí
øåëåïåç øåäèç. Ãðàá
- ñî Ñî÷è ïàëàí áóäžñü ïèñïó.
Êûçüïóëû êåëüøå, ñîèí
èê ñîå êûçüïóýí íî âîøòûíû
ëóîíî. Òà ïèñïóîñòû âàíäûëûíû,
÷èëüïàíû êàï÷è. Øåëåïåç
7-9 ìèëëèìåòð çќêòà
Òóñïóêòžç Âàëåíòèíà ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
ïèëè, âûëàç ïóíû ñóðåäàé
íî ñûí âàíäž. Ñòàíîêåí òà
óæåç ëýñüòûíû ñåêûò ќâќë.
Íî ñòàíîê ќâќë äûðúÿ êèå
ëîáçèê íî êóòûíû ëóý.
Ïќðìåì àðáåðèåç áåðàòàç
âóøòîíî, êèå øûðïó
Øåëåïëýñü ëýñüòýì ñûí êóçüìàñüêûíû
ÿðàëîç.
ìåäàç ïûðû øóûñà. ×èëÿñü
êàðåìäû ïîòý êå, ëàêåí
øîáûðòý. Ïóíûëýí
àðàç œå÷ êóçüûì ïќðìûíû
êóëý.

4
¹
1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
Александр
ФЁДОРОВ,
гурт удыс
наукаосъя доктор
САД-БАКЧАЫН
Музъем ужъёс
ВИЗЬ-НОД ЛЮКАН
Тол но гужем - одӥг буёлэн
Сад-бакчаын мыло-кыдо будо лысо писпуос
Êóä-îã áàê÷à âîçèñü¸ñ
äûðçýñ íî, êóæûìçýñ
íî óã æàëÿëî
ëûñî ïèñïóîñòû áóäýòîíëû.
Óãîñü, çýìçý
íî, ñîîñ òîë íî, ãóæåì
íî ñàäýç ÷åáåðòî.
Ýøøî òîäîñ÷èîñ âåðàëî:
ëûñ çûí àäÿìèëýñü
ìûëêûäçý óìîé
êàðå.
Òóïàëî-à, óã-à ñàäûí áóäýòûíû
ëûñî ïèñïóîñ - òà
ïóìûñåí ïќðòýì âåðàíú¸ñ
âàíü. Ìîí øóûñàë: ñîîñ ÷èê
óã ëþêåòî ñàä-áàê÷àûñü ìóêåò
áóäîñú¸ñëû. Êèí íî ñî
ìàëïà: ëûñî ïèñïóîñ êîòûðûí
ðîçàîñ óç óäàëòý - óäàëòî,
òóæ óìîé ïóøú¸ íî òóæ
÷åáåð àäœèñüêî. Ìóêåòú¸ñûç
âåðàëî: ïóæûìåç òóæ
ÿðàòî íûìû-êèáûîñ, òîëëû
ñîëýí ñóë óëàç âàòñêî - ñîîñ
îçüû èê óëìîïóîñëýí ñóëú-
¸ññû óëý íî êàðúÿñüêûíû
áûãàòî. Ëûñî ïèñïóîñëýí
îäžã ãèíý óðîä ïàëçû - âûæûîññû
áàäœûìåñü áåðå, âó
òðîñãåñ êóëý êàðî. Ñîèí èê
áàê÷àûñü âàíü óáîîñ âûëý
Ÿåìãåñ âó êèñüòàíî ëóîç.
Çýì, àñüñýîñ ëûñî ïèñïóîñ
óã ÿðàòî óêûð êќñ êóàçåç
íî, ìóëòýñ âó ñþðåìåç íî.
Ëûñî ïèñïóîñëû ñàäûñü
òóæãåñ þãûò, øóíäû¸ èíòûåç
áûðú¸íî. Òðîñýç ñîîñ
÷èäàëî ûøûãåç íî, íî ñîãëàø
êàðèñüêå: ïåéìûò
èíòûåç ñîîñ óêàòà ïåéìûò
ãèíý êàðîçû. Êûç, ñóñûïó
íî ìóêåòú¸ñûç òóæ ÿðàòî
÷ûðñ ìóçúåìåç, ýøøî ëóî-
¸ãåñ ñî ìåä ëóîç - îãêûëûí
âåðàñà, Óäìóðòèûí ìóçúåìú¸ñ
ñîîñëû Ÿàïàê òóïàëî.
Ëûñî ïèñïóîñòû òóëûñ
ìåðòòûñà óìîéãåñ ëóîç.
Ëûäý áàñüòîíî: ñîîñëýí âûæûîññû
òóæ íåíåãåñü, šîã
êóàñüìûíû êóòñêî. Êûëñÿðûñü,
ïóæûì âûæûåç êќíÿ
êå ÷àñ ãèíý êûðûí âîçèä
êå, âûæûÿñüêûíû òóæ
êóðàäœîç íè. Ñîèí èê óìîé
ëóîç óäú¸ñòû ìàãàçèíûñü
ãîðøîêåí áàñüòûíû.
Óäú¸ñòû ìóðå ìåðòòîíî
ќâќë, âûæû ïîòûíû êóòñêîí
âàäåññû ìóçúåì âûëý
ìåä êûë¸ç. Ìåðòòîí ãóý
óìîé ëóîç òîðôëýñü, ëóîëýñü
íî êîìïîñòëýñü ñóðåò
âàòñàñà. Ëóîíëûêòû âàíü
êå, êќíÿ êå êûðûì ëûñ
ïîíý. Ýøøî ìåðòòýì áåðå
îã 2 òîëýçüçý íóíàëëû áûäý
âó êèñüòàíî, îòžÿç 2 àðíÿëû
îãïîëýí íî òûðìîç. Áóäîñýç
òóëûñ ìåðòòýìäû
áåðå, óìîé-óìîé âûæûÿñüêûòîçÿç,
ìåŸàê øóíäû ñèîñëýñü
óò¸íî. Ëûñî ïèñïóîñ
óã ÿðàòî êûåäýç.
Ñàä-áàê÷àå ìåðòòûíû
ëóîç àñüìå ïàëàí ïàñüêûò
âќëìåì êûçýç, íüûëïóýç,
ïóæûìåç, òóÿåç, ñóñûïóýç.
Íîø âàíü íà òóæ øåð
ïóìèñüêûëžñü òñóãà, ïñåâäîòñóãà,
ìèêðîáèîòà…Âàíü
šóæûò áóäžñü¸ñûç íî, ëàïåã
âîçèñüêèñü¸ñûç íî. Ìîí
àñëàì áàê÷àÿì, êûëñÿðûñü,
ëàïåã áóäžñü ñåðáñêîé êûçëýñü
óëýï êåíåð ëýñüòž. Êàëëåí
áóäžñü, âûäžñü áóäîñ
óêàòà ÷åáåð êàðå èçî ñàäú¸ñòû,
àëüïèéñêîé ãîðêàîñòû.
Šóæûò áóäžñü ëûñî ïèñïóîñ
àð êóñïûí 1 ìåòðëû âûëëàíü
êûñòžñüêî êå, êàðëèê
âûæûûñü ëóèñü¸ñûç - êќíÿ
êå ñàíòèìåòðëû ãèíý. Ñåëåêöèîíåðú¸ñ
ïîòòžçû íè
ñûŸå ñîðòú¸ñòû, êóäú¸ñûç
êќíÿ êå àðú¸ñ Ÿîæå îãšóæäà
âîçèñüêî. Îãëîì êàðëèê âûæûå
ïûðèñü ëûñî ïèñïóîñ
òðîññý 2 ìåòðîçü áóäî, íî
âàíü 50 ñàíòèìåòðúåìú-
¸ñûç íî. Ñîîñ òóæ ÷åáåð
àäœèñüêî ïќðòýì ñÿñüêàîñ
ïќëûí.
Êûçëýí 40 ïóìî ñîðòú¸ñûç
òîäîñ÷èîñëû òîäìî,
íî ñàä-áàê÷àûí áóäýòûíû
óìîéãåñ ëóîç êåìà
áóäžñü¸ññý - òóïàëîçû
À. Ô¸äîðîâ áàê÷àÿç ñåðáñêîé
êûçëýñü óëýï êåíåð ëýñüòžç.
îáûêíîâåííàÿ, ñåðáñêàÿ,
êîëþ÷àÿ íèìàñüêèñü¸ñûç.
Âàíüçûëýí òàîñëýí ïќðòýì
ñîðòú¸ññû âàíü íà. Êûëñÿðûñü,
îáûêíîâåííàÿ íèìàñüêèñü¸ñûç
ïќëûñü ñàäûí
óìîé àäœèñüêîçû ñîðòú¸ñ:
Àóðåÿ - ëûñú¸ñûç
Ÿóæåñü, 1 ìåòð šóæäà ãèíý
ëóý, ïèðàìèäàëû êåëüøå;
Èíâåðñà - 8 ìåòðîçü áóäý,
âàé¸ñûç óëëàíü ó÷êî. Óêàòà
ïàñüêûò âќëìåìûí Íèäèôîðìèñ
ñîðò - îã 80 ñàíòèìåòð
ïàñüòà ãèíý áóäý,
êóçü óã êûñòžñüêû. Ëîìáåðñ,
ìóçúåìåç øîáûðòûñà,
áóäý. Êîíèêà êûðûí îã
4 ìåòðîçü šóòñêå êå, ñàäûí
îã 2 ìåòð šóæäà ãèíý ëóý,
áóäý òóæ êàëëåí - àðàç îã
6 ñàíòèìåòðëû. Ìóãîðûç
ñþðëî êàäü, êóñêûëèîñûç
òóæ ìóñîåñü.
Íî ìûíûì óêàòà ÷åáåð
ïîòý ÷àãûð êûç, ìóêåò ñÿìåí
ñî êîëþ÷àÿ íèìàñüêå
íà. Ëûñú¸ñûç þãûò-âîæûñåí
÷àãûð-ëûçîçü ëóî. Óêàòà
ïàñüêûò âќëìåìûí ëàïåã
áóäžñü Glauca globosa,
Glauca procumbens, Glauca
prostrata ñîðòú¸ñ. Åâðîïàûí
ÿðàòî Hoopsii êûçýç - 30
àðúåì áóäîñ îã 10 ìåòðúåì
ëóý, ïàñüòàëàåç îã 4 ìåòð.
Íüûëïóëýí îã 50 ïóìî
ñîðòú¸ñûç òîäìî, íî óêàòà
÷åáåð àäœèñüêå êîðåéñêàÿ
øóèñüêèñåç. Áóäý îã
15 ìåòðîçü, ñèí øîðû ñîêó
èê éќòî ïåéìûò-áóñžð,
ïåéìûò-ãîðä êóñêûëèîñûç.
Ïóæûìåç âàëàòýê
ìåðòòžñüêîä êå, ÿíãûøàíû
êåìà ќâќë, óãîñü òðîñýç
ñîðòú¸ñûç ñàäûí ÷åáåð
óã àäœèñüêî. Ñîèí èê óìîéãåñ
ëóîç, ëàïåã áóäžñü¸ññý
áûðéûñà: Ãíîì - ïèðàìèäà
âûëëåì îã 2 ìåòð šóæäà
áóäý, Ñòðèêòà - 1 ìåòð
ïàëà ëóý, ëûñú¸ñûç - ëûçïûðúåìåñü.
Âåéìóòîâà
Àëüáà - ñþáåã, îã 8 ìåòðîçü
áóäý. Ïàñüêûò âќëìåìûí
Ãëàçêà Êîìïàêòà - îã 80
ñàíòèìåòð šóæäà ãèíý
êûñòžñüêå. Âàé¸ñûç òóæ
Ÿåì áóäî íî âûëžå šóòñêî.
Õàìïè šûíû ìåòðëýñü
šóæûò óã ëóû, ïàñüòàëàåç
îã 1 ìåòð. Ëûñú¸ñûç òóæ
÷óðûòýñü, ãîðäàëýñ-êóðåíü
ëûñïîòîíú¸ñûç òóæ ÷åáåð
àäœèñüêî.
Ñóñûïó òóàëà âàêûòý
ìîäàûí. Ïќðòýì ñîðòú¸ñûç
âàíü, îäžãú¸ñûçëýí
ëûñú¸ññû âîæåñü, ìóêåòú-
¸ñûçëýí Ÿóæïûðúåìåñü,
êóèíåòžîñûçëýí ëûçàëýñýñü.
Íî êóä-îãåç ñžçüûë
âóýìúÿ êóðåíü ëóûíû êóòñêî
- ÷åáåð óã àäœèñüêî íè.
Ñîèí èê ñàäý ìåðòòîíî òîë
íî, ãóæåì íî îäžã êàäü âîçèñüêèñü¸ññý.
Ñóñûïó ÿðàòý þãûò èíòûåç,
íî ñàþëûí íî ñî ÷åáåðñêå.
ßðàòý ÷ûëêûò îìûðåç.
Îäžã êàäü áóäý ëóî¸
ìóçúåì âûëûí íî, èçîêќëüû¸
áàìàëú¸ñûí íî.
Îáûêíîâåííîé øóèñüêèñü
ñóñûïó 3 ìåòðîçü
êóàê ÿêå 12 ìåòðîçü ïèñïó
êàäü áóäý. Ñîëýí ñîðòú¸ñûç
ïќëûñü òóæãåñ ÷åáåð
àäœèñüêå Skyrocket âûæûûñü
ëóèñåç. Ïåéìûò-âîæ
ëûñú¸ñûç òîëàëòý ïåéìûòãîðä
ëóî. Ñóñûïó óêûð ÷àëÿê
áóäý êå, âàé éûëú¸ññý
÷åïûëüòûëûíû ëóîç. Íî
ïèñïó ÷åáåð ìåä ëóîç øóûñà,
ñîå àðëû áûäý Ÿûøêîíî.
Ðàñïðîñò¸ðòûé øóèñüêèñü
ñóñûïó ìóçúåì âàëëèí
áóäý - âûëëàíü óã,
šóæäàëàåç 30 ñàíòèìåòð
ãèíý, òóæ óìîé àäœèñüêå
àëüïèéñêîé ãîðêàîñûí.
Êàçàöêèé øóèñüêèñåç 1,5
ìåòð ëóûíû áûãàòý, ìóçúåì
âàëëèí áóäý. ×èäà êќñ
êóàçåç íî, êûðñü îìûðåç íî.
Òóæãåñ ÷åáåðåí ëûäúÿñüêå
Áëþ Ýðîó. Ñî êàï÷èåí
÷èäà àñüìå ïàëàñü êóàçåç.
Ëûñú¸ñûç ëûçïûðúåìåñü,
êóääûðúÿ - ëûçëûçýñü.
Àðëû áûäý îã 15
ñàíòèìåòð áóäý, 10 àð Ÿîæå
2-2,5 ìåòðîçü êûñòžñüêå,
ïàñüòàëàåç îã 70 ñàíòèìåòð
ëóý. Òóæãåñ òðîññý 5 ìåòðîçü
áóäý.
Òóÿåç óêàòà ÿðàòî äèçàéíåðú¸ñ,
óãîñü ñîå êîòüêûçüû
Ÿûøêûíû, ôîðìàçý
âîøòûíû ëóý. ×åáåð
àäœèñüêå óëýï êåíåðú-
¸ñûí. Èíòûçý âîøòýìåç
÷èäà, áóäý êûðñü ãîðîäûí
íî. Êóä-îã ñîðòú¸ñûç 70 ìåòðîçü,
ïàñüòàëàçû îã 6 ìåòð
ëóûíû áûãàòî.
Ïàñüêûò âќëìåìûí
Ñìàðàãä ñîðò - âûëëàíü
êîíóñ âûëëåì êûñòžñüêå,
10 àð êóñïûí 2,5 ìåòðîçü
íóéòžñüêå, 6 ìåòðîçü áóäý,
ïàñüòàëàåç 1,8 ìåòð ëóý.
Äàíèêà - êàðëèê âûæûûñü
ñîðò: 80 ñàíòèìåòðîçü
ãèíý êûñòžñüêå, ïàñüòàëàåç
îã 1 ìåòð, êîòûðåñ ëóý.
Òèñ àñüìå ïàëàí øåð
ïóìèñüêå. Íî ñàäýç òóæ
àñïќðòýì êàðå. Çîëîòèñòûé
øóèñüêèñåç îã 4 ìåòð
šóæäà ëóý, ïàñüòàëàåç - 5
ìåòðîçü. Àëè ãèíý áû÷ûÿñü
ëûñú¸ñûç çàðíèâóàì êàäåñü,
ïóìåí ñîîñ âîæïûðúåì
ëóûíû ќäúÿëî.
ßãîäíûé òèñ - ïè÷èãåñ
ãèíý êóàê, òóæ êàëëåí
áóäý. Íî ìóêåò ëûñî ïèñïóîñ
ñÿðûñü, òóæ êåìà óëý - 1
íî šûíû ñþðñûñåí 4 ñþðñ
àðîçü ÷èäàíû áûãàòý.
Òñóãà òóæ óìîé àäœèñüêå,
îãíàçý íî, îãäûðå êûêñý-êóèíüçý
íî ìåðòòûñà. Šóæûò
áóäžñü¸ñûçëýñü óëýï êåíåð
÷åáåð ïќðìå, êàðëèê âûæûûñü
ëóèñü¸ñûç àëüïèíàðèé-
¸ñ ëýñüòûíû ìûíî. Êîíóñ
âûëëåì ëóî, íåáûò ëûñú¸ññû
ïåéìûò-âîæåñü, ÷èëÿëî,
1 àðúåì òñóãàûí ïîòî íè ÷åáåð
êóñêûëèîñûç.
Ïñåâäîòñóãà êûçëýñü
íî, íüûëïóëýñü íî éќíîãåñ
àäœèñüêå. Ñîîñëýñü ñî 2 ïîëëû
šîããåñ áóäý, êóñêûëèîñûç
òóæ ÷åáåðåñü, âàé¸ñûç
ïóøòðåñýñü. ×èäà àñüìå êåçüûòú¸ñòû
íî.
Ìèêðîáèîòà 1 ìåòðëýñü
šóæûò óã ëóû, íî
ïàñüòàíà 7 ìåòðîçü âќëìå.
Ïóìèñüêûëý Ðîññèûíãåñ.
Ïûðòýìûí Ãîðä êíèãàå.
Íûðûñüñý ñîå óñüòžç Áîðèñ
Øèøêèí áîòàíèê.

Елена
САРАМАТОВА
ГИДКУАЗЬЫН
Пудо вордон
¹ 1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
5
ТОЛ ЧЕР
Кезьыт куазь висёнэз сайкатэ
Áåðëî äûðå øàåðàìû
Ÿåì ïóìèñüêûëûíû
êóòñêèç ñåêûò ÷åð
- êàòàðàëüíîé ãîðÿ÷êà.
Ñî Ÿåìãåñ êóòñêå ñþðî
òàçà ïóäî áîðäû, øåðãåñ
êóðàäœî ûæú¸ñ íî
êå÷ú¸ñ.
Óäìóðòèûñü Ïóäî ýìúÿíúÿ
âàëòžñü óïðàâëåíèûñü
ñïåöèàëèñòú¸ñ âåðàìúÿ,
àëèãåñ êûøêûò ÷åð øàðàÿñüêèç
Ãëàçîâ ¸ðîñûñü îãàç
àçáàðûí. Æèâîòý šîêàñà
êóëý íè, æàëåçëû óä ÷èäà
øóûñà, ïóäî ýìúÿñüëû êóç¸åç
âàçèñüêèç. Þãäóð êàï÷è
ќé âàë: ñêàëëýí ìóãîðûç 40,5
ãðàäóñîçü œûðäàìûí, éûðûç,
ñèíêàáàêú¸ñûç, ãàäü âûëûç,
ïûäú¸ñûç òќðíàìûí, êóàëåêúÿ,
ñèíâóýç âèÿ, âåðàÿç
íî ÷ûðòûÿç ÿðàîñ àäœèñüêî,
øóãåí øîêà, êûçý, þãûòëýñü
êûøêà. Ïóäî ýìúÿñü ëóûñà
êåìà óæàì ñïåöèàëèñò äèàãíîç
ñîêó èê ïóêòžç.
Ìàëû êûëäý çëîêà÷åñòâåííîé
êàòàðàëüíîé ãîðÿ÷êà?
Êîòüêóä ïóäîëýí âèðàç
êûøêûò ÷åðëýí âèðóñýç
âàíü. Íî êèíëýí êå ñî ïóðîìå
íî æèâîòýç ïûä éûëûñüòûç
ïîãûðòý, êèíëýí êå âîêñ¸ óã
øќäžñüêû. Òàèç ïîòý ïóäîëýí
èììóíèòåòýç áîðäûñü.
Âèðóñýç Ÿåìûñü âќëìûòî êîìàêú¸ñ,
øûðú¸ñ. Øåðãåñ -
ûæú¸ñ íî êå÷ú¸ñ, âàíüçýñòû
îãàçüûí âîçüûêó íî ïàñòóõå
ëýçüÿêó. Ñî ñÿíà, âèñ¸íëû
âќëìûíû ìóã ñ¸òý à÷èç
êóç¸, ïóäîçý ðîñ-ïðîñ óã ÷àêëà
êå. Ãèäûí êîò íî êåçüûò,
êóàçü ñàëêûì, ñè¸í óðîä, âèòàìèíú¸ñ
óã òûðìî - òàèí ñýðåí
âèðóñ þíìàíû íî ìóãîðå
âќëìûíû êóòñêå. Òóý êàäü
âîøúÿñüêèñü êóàçü óìîéòýì
САК ЛУ!
Скалэ ӧсэз уг шедьты...
Êûëåì ãóæåì çîðú-
¸ñ òóðûíûñü âàíü âèòàìèíú¸ññý
ãûëòžçû
áåðå, æèâîò íîìûð
œå÷ñý óã áàñüòû. Ñîèí
ñýðåí íî ïóðîìûíû
êóòñêèçû ëèñòåðèîç
êàäü êûøêûò ÷åðú¸ñ.
Ìàð ñî ëèñòåðèîç? Èíôåêöèåí
ñýðåí òûëîáóðäî, ïóäî
íî àäÿìè ïќëûí âќëìèñü ÷åð.
Ñî êóàøêàòý íåðâíîé ñèñòåìàåç,
ìóãîðûí ÿðàîñ êûëäî,
ñåïñèñ, ìàñòèò êóòñêå. Òà âèñ¸íýç
âќëìûòî ëèñòåðèÿ íèìî
áàêòåðèîñ. Ìóçúåìûí, òóðûíûí,
êûåäûí, ëûîñëýñü èçýì
ïûçüûí, âóûí óãî ñîîñ êóääûð
àðëýñü íî êåìà óëûíû áûãàòî.
Џåìãåñ ïóìèñüêî ûæú¸ñ íî
êå÷ú¸ñ ïќëûí. Îçüû èê âèñ¸
ñêàëú¸ñ, êóðåãú¸ñ, œàçåãú¸ñ
íî ìóêåòú¸ñûç. Ïàëýíý óã êûëüû
àäÿìè íî.
Òóñïóêòžç Âåðà ØÒÛÊÎÂÀ
øќäžñüêå æèâîòëýí òàçàëûêåç
âûëûí. Ñîèí èê ñîå àëè
ðîñ-ïðîñ ñþäîí íî øóíòîí ñÿðûñü
ñþëìàñüêîíî. Âèñ¸í ïóðîìå
êå, ýìúÿíëýí òîëûêåç
íî êóääûð óã ëóû.
Âèñ¸íëýí âќëìåìåç ÿ îðò-
÷åìåç òóííý êå íî ïóìîçÿç
òîäìî ќâќë. Џåìãåñ âèñ¸ 1-4
àðåñúåì æèâîòú¸ñ. Âèñ¸í
ìàêåì ìóðå ïûŸà, ñîêåì ìóðãåñ
ÿðàîñ êûëäûëî. Ñî ñÿíà,
ïóäîëýí ìóãîðàç êîòûð ëàñÿíü
âîñïàëåíèå ëóý. Òàèí ñýðåí
íî íþðúÿñüêûíû êóæûìåç
áûðå. Ñèñüêåìûñü äóãäý,
ÿëàí âó óò÷à. Âèñ¸í ìóðå
ïûŸàêó, ñèíìûç óðîäìå, êàòàðàêòà
êóòñêå. Ïóäî âîêñ¸
ñóêûð êûëüûíû áûãàòý. Íûðûñüòûç
óðåí ñóðî âèð âèÿ.
Ñþðú¸ñûç íî ñîîñëýí âûæû-
Òàçà ìåä ëóîç øóûñà, ïóäîåç
Ÿåìãåñ àçáàðûí âîç¸íî.
îññû òûë êàäü œûðäàëî. Ñêàë
òàŸå þãäóðûí êóíÿíçý íî
êóøòûíû áûãàòý.
Êûçüû ïóäîåç òà âèðóñëýñü
áûäýñàê áóðìûòîíî
òóííý íîêèí âåðàíû óã òîäû.
Ñîèí èê, ãîðÿ÷êà êóòñêûêó,
áîðäàç ëÿêèñüêåì âàíü
âèñ¸íú¸ñëýñü ýìúÿíû, òàçàëûêñý
þíìàòûíû âûðî.
Ïóäî ýìúÿíúÿ âàëòžñü
óïðàâëåíèûñü ñïåöèàëèñòú¸ñ
äýìëàëî: ïóäîåç ÷ûëêûò
àçå ïîòòîíî, ñîå øóíòîí
áîðäû áàñüòžñüêîíî. Ñþäîíî
íåáûò íî ÷åñêûò ñè¸íýí,
íüûëîíçý íî ûìïóøñý,
šóøñý ÷óðûò ñè¸íýí óêàòà
ìåäàç Ÿàáúÿ øóûñà. Àçüûñüòûç
øóíûò íî ÷ûëêûò âó
ìåäàç áûðûëû. Áàêòåðèîñ
ìåäàç âќëìå øóûñà, àíòèáèîòèêú¸ñ
ñ¸òúÿíî-ïóêòûëîíî.
Êóàëåêúÿìëýñü ìîçìûòûíû
þðòòîçû áóéãàòžñü
ïðåïàðàòú¸ñ.
Âèñèñü ïóäîåç ñîêó èê íèìàç
âèñúÿíî. Ìóêåò ïóäîîñòû
íî ÿëàí ÷àêëàñà âîç¸íî. Ãèäýç
îäíî èê èçâàñêàåí êå íî ñóçÿíî.
Àäÿìèëû íî êîòûð ëàñÿíü
ñàê êàðèñüêîíî. Ãèäý ïûðàíû
îäíî èê íèìûñüòûç äžñü íî
ïûäêóò÷àí âîç¸íî.
Âèñ¸íýç êóääûð âîðìûíû
ëóý. Íî âèñ¸íëýí áåðâûëûç
ëåê: ïóäî óðîä ñèñüêå, øóãåí
àäœå, ãàéìîðèòýí êóðàäœå.
Ñîëýñü éќëçý íî ñžëüçý ñè¸íëýí
âîçèñüêûñà óìîéãåñ ëóîç.
Ñêàëäû êóëžç èê êå, øќéçý
ñóòîíî.
Âèñ¸í Ÿåìãåñ êûðìèñüêå
åãèò ïóäî áîðäû. ×åðåç
âќëìûòûíû þðòòî: Ÿќæ,
œîëüãûðè, êûðïàðñü, êèîí,
œè÷û, êîìàê íî ìóêåò æèâîòú¸ñ,
÷îðûãú¸ñ íî íûìûêèáûîñ.
Џåìûñü ïàëàñüêå ñî
ñè¸í, âó ïûð. Îäžã îìûðåí
øîêàñü, îäžã ãèäûí óëžñü
æèâîòú¸ñ íî óòåìûí ќâќë.
Áàêòåðèîñ êóàçü øîðû óã
ó÷êî. Íî Ÿåìãåñ áóãûðúÿñüêî
òîëàëòý øóíûò íî êîò ãèäûí.
Ñîêó èê âóî éûðâèûì
äîðîçü, ñþðëûîçü, ëþêàñüêî
ìóñý, ïåêëÿîñû, ëóïå (ñåëåç¸íêà),
ëèìôà ãåðœåòú¸ñû.
Èíôåêöèÿ è÷è êå, òàçàëûêåçúÿ
þí ïóäîëýñü íî òûëîáóðäîëýñü
âèñåìçý êóääûð
âàëàòýê èê êûë¸íî. Íî
òà òóæãåñ êûøêûòýç. Ñîêó
ïóäî âèñ¸í âќëìûòûñà óëý.
Íîø ïóäîëýí èììóíèòåòýç
ëÿá, êûíìàìûí êå, ñè¸í
óðîä êå, èíôåêöèÿ ñîêó èê
ñèí øîðû éќòûìîí ïóðîìå.
Åãèòýçëýí âèðûç çàðàæåíèå
ëóý. Áàäœûìú¸ñûçëýí íåðâíîé
ñèñòåìàçû êóàøêàíû
êóòñêå, êќòî æèâîòú¸ñ ïèçýñ
êóøòî.
Êûçüû òîäìàíî ÷åðåç?
Òûëîáóðäî ÿêå æèâîò ñèñüêåìûñü
äóãäý, ñèíâóýç âèÿ, óëž
àíãåñûç, ïåëü¸ñûç, ûìäóðú¸ñûç
ïóìî, øóãåí àäœûíû êóòñêå,
êóàëåêúÿ, øîíàñüêûñà
âåòëý, êóääûð ќñýòž ãèíý íî
ïîòûíû óã áûãàòû íè - êîîðäèíàöèçý
ûøòý. Ñî äûðå èê
òà êóääûð âîêñ¸ óã øќäžñüêû
òåìïåðàòóðàåç âûëûí.
Óäìóðòèûñü Ïóäî ýìúÿíúÿ
âàëòžñü óïðàâëåíèûñü
ñïåöèàëèñòú¸ñ, ìàå êå óìîéòýìçý
øќäžäû êå, äýìëàëî
÷åðëàì ïóäîåç ñîêó èê íèìàç
âèñúÿíû íî ïóäî ýìúÿñåç
šåãàòñêûòýê ќòüûíû.
Âèñ¸í ìóð ïûŸàìûí ќâќë
êå, àíòèáèîòèêú¸ñûí ñîå
éќíàòûíû ëóîç. Èíôåêöèÿ
êîòûð âќëìåì íè êå, ñîå âîðìûíû
ñåêûò. Ïóäîäýñ âàíäîíî
êàðèñüêèäû êå, ñžëüçý,
ðîñ-ïðîñ ïќçüòûòýê, ñèûíû
óã ÿðà. Óìîéãåñ ëóîç âîêñ¸
ñèûòýê. ×åð óãî àäÿìèëû íî
ïàëàñüêûíû áûãàòý.
Âèñ¸í ìåäàç êóòñêû øóûñà,
ãèäýç ÷ûëêûò, êќñ âîç¸íî,
äûðûí-äûðûí òќëàòúÿíî,
êîìàêú¸ñòû áûäòîí ñÿðûñü
ñþëìàñüêîíî, áîðääîðú¸ñòû
íî âûæåç èçâàñêàåí ñóçÿíî.
Ïóäîåç œå÷ ñþäîíî. Ëóîíëûê
âàíü êå, áèîäîáàâêàîñ áàñüÿíî,
êîìáèêîðì, òðîñãåñ ôóðàæ
ñ¸òúÿíî. Ïðîôèëàêòèêà
÷îò âàêöèíà íî ïóêòûíû
ëóý.
ЮАН-ВЕРАН
Толэзьлы быдэ
эскероно
3 ñêàë âîðäžñüêî.
Éќëýí, ñîëýñü ëýñüòýì ñè-
¸íýí íî ñžëåí à÷èì âóç
êàðèñüêî. Ñî ïîííà þðîìî
ãîðîäý âóûëžñüêî. Áåðëî
äûðå ìîí êàäü¸ñòû ýñêåðèñü¸ñ
òðîñ ëóèçû. Êóääûðúÿ
áàçàðûñü íî óëëÿñà
ëýç¸. Ìàêåì Ÿåì ïðîäóêöèåç
àíàëèçú¸ñëû ñ¸òúÿíî?
Âóç êàðûíû ýðêûí ìåä
ëýç¸çû øóûñà, êûŸå äîêóìåíòú¸ñ
äàñÿíû êóëý?
Ìàðèíà Ï.
Äýðè ¸ðîñ
Âàëýêòî Óäìóðòèûñü
Ïóäî ýìúÿíúÿ
âàëòžñü óïðàâëåíèûñü
ñïåöèàëèñòú¸ñ
Éќëëýñü ñè¸í-þîíú¸ñòû
çàâîäûí ëýñüòýìûí
ќâќë áåðå, œå÷ëûêñý ýñêåðîí
âûëûñü, àäÿìèîñëû
êûøêûòëûê ìåäàç
êûëäûòû øóûñà, êîòüêóä
âóçàíû äàñÿì ïàðòèåç
ïóäî ýìúÿíúÿ ñòàíöèå
ýñêåðîíú¸ñ ïûð ïîòòûíû
ñ¸òúÿíî. Òàòûí ó÷êîçû
áó¸ëçý, ÷àêëàëîçû çûíçý
íî ÷åñêûòñý, ýñêåðîçû áåëîêñý,
íàïëûêñý, êèñëîòíîñòüñý
íî ìóêåòñý. Âàíüìûç
çýìåí èê œå÷ êå, ñïåöèàëèñòú¸ñ
íèìûñüòûç
äîêóìåíò ñ¸òûíû êóëý.
Ñî ñÿíà, òîëýçüëû 1 ïîë
îäíî èê ìàñòèòëû àíàëèç
ëýñüòî. Ñè¸í-þîíýç, ñžëåç
îäíî èê ýñêåðî ïàëàñüêèñü
íî êûøêûòëûê âàéèñü
âèñ¸íú¸ñëû, ñèáèðñêîé
ÿçâàëû, òóáåðêóë¸çëû,
áðóöåëë¸çëû íî ìóêåòûçëû.
Àíàëèçú¸ñ ÷ûëêûòýñü
êå, âóç êàðûíû ëýçüûñà,
ñïðàâêà ñ¸òî, âàíü
ëýñüòýì àíàëèçú¸ñòû
îò÷û ïóñú¸, ýñêåðîí íóíàëýç
ãîæòî. Òàèç ñïðàâêà
ñ¸òžñüêå áûäýñ òîëýçüëû.
ÊûŸå êå ÷åð øàðàÿñüêûêó,
âóç êàðûíû àëîçû.
Âàêöèíà íî ïðèâèâêà ïóêòûëýìûí
ќâќë êå, âàçèñüêå
ïóäî ïåðøàëëû.
Éќëëû íî éќëëýñü ëýñüòýì
ñè¸íëû òåõðåãëàìåíò
ñÿðûñü 88 íîìåðî ôåäåðàë
çàêîíûñü (ÔÇ-88) 17-
òž ñòàòüÿÿ âóç÷è áàñüÿñüêèñüëû
âàíü ñïðàâêàîññý
íî äîêóìåíòú¸ññý âîçüìàòûíû
êóëý. Ñî äîêóìåíòú¸ñ
ïќëûñü îãåç âåðàíû
êóëý, êó êûñêåìûí éќë, êó
ëýñüòýìûí ñè¸í, êûòûñü
âóòòýìûí ïðîäóêöèÿ.
Ñîèí èê âàíü äîêóìåíòú¸ñòû
êîòüêó ñüќðàäû
ìåä ëóîçû. Ñî ñÿíà, çàêîíúÿ
êîòüêóä ó÷ûðå áàñüÿñüêèñüëû
òž èâîðòûíû
êóëý, éќëýç þýìëýñü
àçüâûë îäíî èê áûðåêòûíû
êóëý øóûñà. Äîêóìåíòú¸ñòû
ќç ëóý êå, ýñêåðèñü¸ñëýí
ïðàâîçû âàíü âóçäýñ
òàëàíû.

6
¹
1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
Ангелина
СНИГИРЁВА
ТАЗАЛЫК
Таза улонлы сӥзем бам
ЮМШАМ БЕРЕ
Сиськоно ӟеч мылкыдын
Âûëü àð àçüûí êûë
ñ¸òžñüêîìû: êàíèêóëú¸ñ
äûðúÿ êќé ãîëÿòûñà
óì óëý. Îçüû
êå íî êќòìû òîðäûòîçü
ñèñüêèñüêîìû,
òðîñ þèñüêîìû,
ќæûò âåòëžñüêîìû.
Êûçüû òàçàëûê âûëûí
øќäžñüêå òàçüû
øóòýòñêîí, íî êûçüû
àçüòýì íóíàëú¸ñ áåðå
ìóãîðåç òàçàìûòîíî,
âåðàñüêèñüêîì 30
àð Ÿîæå òåðàïåâòûí
óæàì Îëüãà Êîðîáåéíèêîâàåí.
- Îëüãà Âèòàëüåâíà,
ýñýïñý âàëàòýê ñèñüêîí
êќò óðäýñú¸ñ âûëûí
ãèíý óã øќäžñüêû, äûð,
óê?
- Øîíåð. Ìóëòýñ ñèñüêîíëýñü
áûäýñ ìóãîð êóðàäœå.
Íûðûñü èê, ñþëýì. ×àêëàñüêûòýê
ñèñüêûñà, àäÿìèëýí
¸çâèîñûç áàäœûìàëî,
ñþëýìëû ñîîñ äîðû âèð âóòòûíû
ñåêûò éќòý, ñîèí ñî
êóæìîãåñ íî òðîñãåñ óæàíî
ëóý. Îçüû âèðçžáåò òýò-
÷àíû ќäúÿ. Ìóñ êîòûðå êќé
ëþêàñüêå íî, ñî óã áûãàòû
íè óìîé-óìîé óæàíû. Çîë
êóðàäœå šóøóë íåðåä (ïîäæåëóäî÷íàÿ
æåëåçà) íî. Òà
æåëåçà, ñþë-šóøú¸ñ óìîé
ìåä óæàëîçû øóûñà, íèìûñüòûç
ôåðìåíòú¸ñ êûëäûòý:
áåëîêú¸ñëû, óãëåâîäú¸ñëû,
æèðú¸ñëû íèìàç.
Øîðî-êóñïî ìóðòëû
íîðìà ëûäúÿñüêå, ñòàêàí
ìûíäà ñè¸í ñèå êå. Ñîëýñü
òðîñãåñ êå, ñþë-šóøú¸ñ ñåêûòýí
óæàíû ќäúÿëî. Ôåðìåíò
òûðìûìòýåí, šóø ìóêåò
ìóãîð ëþêåòú¸ñëýñü âóçýñ
ñþïñüûíû êóòñêå. Ñîèí
âàë÷å àäÿìèëýí ìóãîðàç âó
óã òûðìû íè: êèîñûç, êóýç,
ûìïóøêûç êќñàëî.
Óéëû ïóìèò ñèñüêåìëýñü
òðîñýçëýí êќòñû òîðäý,
Òóñïóêòžç Ìàêñèì ÅÃÎÐÎÂ
áóãûðúÿñüêå, êóä-îãåçëýí
êќòûç âèÿ, ìóêåòûç áóøàòñêûíû
êóðàäœå. Òðîñ ñèñüêîí
- ïàíêðåàòèò âèñ¸íëýí
îãåç ìóãåç.
- Âàíüìû òîäžñüêîìû,
òðîñ ñèñüêûíû óã ÿðà,
íî Ÿåìãåñ, òûðî šќê
ñüќðûí ïóêûêó, êè à÷èç
êûñòžñüêå ñè¸í äîðû.
- Íóíàëàç ïè÷èåí-ïè-
÷èåí 5-6 ïîë ñèñüêîíî äûðòûòýê,
óìîé-óìîé êóøàñà.
Џåìûñü òóàëà îãûð-áóãûð
óëîíûí àäÿìè âàíüçý šîã
ëýñüòûíû - ñèñüêûíû íî -
òûðøå. Íî îçüû êќò òûðåìåç
âàëàíî ќâќë.
Šóøëýñü óæçý êàï÷èÿòîí
ïîííà ñèñüêûíû êóòñêåìëýñü
1 ÷àñëû àçüëàïàë
1 ñòàêàí âó þîíî, ñèñüêåì
áåðå 2-3 ÷àñ îðò÷ûñà íî
îçüû èê. Ñîèí èê êîòüêóä
øóëäûðúÿñüêîí äûðúÿ šќê
âûëûí îäíî èê êóëý ëóûíû
îãøîðû âó ÿêå ìèíåðàë âó.
Ñîêú¸ñ, êîìïîòú¸ñ íî óìîé,
íî âó ìóãîðëû íèìàç êóëý
íà.
Êóíýðåñ ìûëêûäûí šќê
ñüќðû ïóêñüûíû óã ÿðà. Ïàéìîíî
êàäü, íî àñüìå ìóãîðìû
œå÷ ìûëêûäëû ëóûñà óìîéãåñ
óæàíû ќäúÿ. Šóòñêåì
ìûëêûäûí ñèñüêåìëýñü
ôåðìåíòú¸ñ, æåëóäî÷íîé
ñîê òûðìûò êûëäî. Ñþëšóøú¸ñëýí
óæàìçû àäÿìèîñëýí
êóñûïú¸ññû áîðäûñü
íî ïîòî, óæûí íî, ñåìüÿûí
íî òóïàñà, êåðåòûòýê óëûíû
òûðøîíî.
Ќâќë âóíýòîíî øîíåð
øîêàí ñÿðûñü íî. Òðîñýç
ãàäüûíûçû øîêàëî, øîíåð
êå - êќòûí øîêàíî.
Îçüû êќò êîòûðûñü ñžëü
áûãûòú¸ñ þíìàëî, šóø
óìîéãåñ óæà.
- Êóçü øóòýòñêîí íóíàëú¸ñ
áåðå êûŸåãåñ
ñè¸í šќê âûëûí ëóûíû
êóëý?
Êèíëû ìà ÿðà...
- Êóä-îãåç ìàëïàëî, òðîñ
ñèñüêåì áåðå êќíÿ êå íóíàë
ñþòýì óëîíî øóûñà. Íî
òðîñ ñèñüêûñà, ñîòýê íî ìóãîðëû
ñòðåññ ëóèç âàë íè,
ñþòýì óëîí òàçàëûê âûëûí
ýøøî çîëãåñ øќäžñüêîç.
Ñîèí áàäœûì øóëäûðúÿñüêîíú¸ñ
áåðå 1-òž íóíàëàç 12
÷àñîçü òðîñãåñ âó, ÷àé þîíî,
áќðûñü ïè÷èÿê ñèñüêûíû íî
ÿðà èíè, íî ïќðòýì áåëîêú¸ñòû
êóñïàçû ñóðàíî ќâќë:
êûëñÿðûñü, ÷îðûã êå ñèèäû,
ñî íóíàëý èê ñžëü ñè¸íî
ќâќë íè. Îãâàêûòý òðîñ
ïќðòýì ñèåì ñè¸íú¸ñëýñü
ìóãîðûí øëàêú¸ñ ëþêàñüêî,
ñîîñûç ïîòòûíû þðòòîçû
óêðîï, ïåòðóøêà, êóòûíû
ëóîç êûíòýìú¸ññý íî.
Ñîîñ ôåðìåíòú¸ñ êûëäûòûíû
þðòòî. Ýøøî êå ìóãîðûñü
ìóëòýñ ù¸ëî÷üñý ïîòòî.
Òàèç òðîñ ëþêàñüêå ñžëü
ñèûñà, éќë þûñà.
Òðîñ ñèñüêåì áåðå âîçèñüêîíî
ïûðñàòýì, êќé-âќé,
ñûëàëòýì, ìàðèíîâàííîé
ñè¸íú¸ñëýñü íî.
Ñîáåðå, ќâќë âóíýòîíî:
ìóãîðëû êîòüêó ïàéäà¸
èíêóàçå ïîòàí. Êóàñ,
êîíüêè âûëý ìàêåì òðîñãåñ
ñóëòûëžäû, ñîêåì œå÷ãåñ.
- Êóä-îãåç ìàêìûðçý,
êóðûòñý œèñòûñà èê,
âåñüêàòûíû òûðøå.
Øîíåð-à ëýñüòý?
- Óã. Ñî ìóãîðäý ýðåê-
÷àí ãèíý. Êóðûòñý œèñòûñà,
ìóãîðûí ýíäîðôèí ãîðìîí
êûëäý, ñî, çýì íî, íûðûñü
ìûëêûäýç êàï÷èÿòý,
éûð âèñ¸íýç áûäòý êàäü. Íî
ñî îãäûðëû ïќÿñüêîí ãèíý,
áќðûñü àäÿìè ìóãîðûñüòûç
àðàêû ñóðåòú¸ñòû êåìàãåñ
ïîòòûíû âûðå. Ìàêìûðåç
âåñüêàòîíî ìóêåò ñÿìåí -
òðîñ âó þûñà. Øóëäûðúÿñüêåì
áåðå Ÿóêàçåÿç èê îã 1-2
ëèòð ìûíäà âó þîíî. Àðàêûåí
âàë÷å ìóãîðå ñþðåì óðîä
ñóðåòú¸ñòû ïîòòûíû þðòòîçû
ñîðáåíòú¸ñ íî. Òóæãåñ
òîäìîåç ñîîñ ïќëûñü - àêòèâèðîâàííîé
óãîëü, íî ñîëýí
êóæûìåç è÷èãåñ. Òóïàñü ñîðáåíòú¸ñòû
äýìëàëîçû àïòåêàûí.
Éûð âèñ¸íýç êàï÷èÿòîç
÷àé íî. Òóæ óìîé þðòòîç
âîæ ÷àé, áîðäàç ÷å÷û, ëèìîí,
ëåãåçüïó, áóòíèê (ìÿòà)
âàòñàäû êå. Àðàêûëýñü êûëåì-ìûëåìçý
ïîòòîçû êóðåã
ñžëü, åìûø ëûìú¸ñ.
Ìàêìûðåç êàï÷èÿòûíû
ëóîç, ìóí÷îå ïûðûñà, íî ÷àêëàñüêîíî:
ïàðèñüêûíû óã
ÿðà ñþëýì íî ñýð âèñ¸íú¸ñûí
êóðàäœèñü¸ñëû. Âåíèê
êóòýìëýñü 1 ÷àñëýñü àçüëî
òðîñ âó þîíî, ïќñÿñà ïóêûêó
íî, âó ñÿðûñü âóíýòîíî ќâќë.
Ìóí÷îûí êó ïûð âàíü óðîäýç
ïîòîç. Ãîðîäûí óëžñü¸ñëýñü
éûð âèñ¸íçýñ êàï÷èÿòîç,
ïќñü íî êåçüûò âóýç âîøúÿñà
äóøå ïûðîí.
ТОДӤСЬКОДЫ-А?
Тордэ, кизерме, вия
ЮАЛЭ - ВАЛЭКТОМ
Йыр висемез быдтэ... массаж
Êќò âèÿí.
Ìóãåç: ìóëòýñ òðîñ ñèñüêîí,
óðîä ñè¸í.
Þðòòîç: 1 ëèòð âóûí ñóðàëòîíî
50 ãðàìì ñàêûð, 5 ãðàìì
ñîäà, 6 ãðàìì ñûëàë. Þîíî 2-3
ïîë êќíÿ êå íóíàë Ÿîæå.
Ñåçüû êåíüûðåç ïќñü
âóýí ñóðàëòîíî, ñžñúÿíî,
âóçý ñèñüêåìëýñü àçüâûë
þîíî, òóïàëîç ñåçüû êåíüûðëýñü
êèçåð šóê íî.
2-òž ñîðòúåì ðèñýç âóý
áûäýñ óéëû êåëüòîíî, Ÿóêíà,
ïè÷è ñûëàë ïîíûñà, êèçåð
šóê ïќçüòîíî.
Êќò òîðäîí.
Ìóãåç: šóøóë áåç òûðìûò
ôåðìåíòú¸ñ óã ïîòòû,
áåëîê óìîé-óìîé óã ñûëìû
(íå ïåðåâàðèâàåòñÿ).
Þðòòîçû: ôåðìåíòú¸ñ,
ñîðáåíòú¸ñ, àêòèâèðîâàííîé
óãîëü, òðîñãåñ âó.
Èçæîãà.
Ìóãåç: óðîä íî ìóëòýñ
ñèñüêîí.
Þðòòîçû: Êóáèñòà âó,
âóýí ñîäà, ýìúþìú¸ñ.
Áóøàòñêûíû êóðàäœîí.
Ìóãåç: ñòðåññú¸ñ íî óðîä
ñèñüêîí, óã òûðìû êëåò÷àòêà.
Þðòòîçû: ãîðäêóøìàí,
÷åðíîñëèâ, ãûðåçü åìûøú¸ñ.
Øóëäûðúÿñüêåì áåðå
2-3 íóíàë îðò÷ûñà, è÷èãåñ íî
êàï÷èãåñ ñèñüêûíû êóëý:
Џóêíà: 1-2 ñòàêàí âó. 20
ìèíóò îðò÷ûñà, 1 ïè÷è ïóíüû
÷å÷ûåí ÿêå âåê÷è ïûðãûòýì
ìóëüûîñûí (òóïàëîç
âàíüìûç) ñòàêàí éќë.
Âóýí ïќçüòýì ÷àáåé êåíüûðåí
šóê, áîðäàç ïќçüòýì
êàóí, ÷å÷û âàòñàíî.
Íóíàçå: êќæûåí šóê (÷å-
÷åâèöàåí, ôàñîëåí, áîáû
êќæûåí), ñàä-áàê÷à åìûøú¸ñëýñü
ñàëàò, êûŸå êå åìûø.
Šûò: ïќçüòýì åìûøú-
¸ñ (êóòîíî ñûŸåîññý, êûòûí
êðàõìàëýç ќâќë - êóáèñòà, ïåðåö,
áàêëàæàí).
Џåìûñü éûðû âèñüûëý.
Ýìúþì þèñüêî íî, âèñ¸íý
áóéãà. Íî ýìúþì - ñî õèìèÿ,
âàíü-à ìóêåò ëóîíëûêú¸ñ
éûð âèñ¸íýç âóíýòûíû?
À. Êîíîâàëîâà.
Èæ
Âàëýêòý ìåäèöèíà íàóêàîñúÿ
äîêòîð Âëàäèìèð
Ñàâåëüåâ:
- Éûð Ÿåìûñü âèñå âèðëýí
óðîä âåòëýìåíûç âàë÷å - âèðñýðú¸ñ
ëÿá óæàëî. Âèñ¸í óêàòà
ëåêîìå êóàçü âîøòžñüêîí
âàêûòý. Ýìúþì þýìäû óã
ïîòû êå, éûð âèñ¸íýç áàñûëìûòîç,
êûëñÿðûñü, êàìôîðà
âќé ÿêå «Çîëîòàÿ çâåçäà»
áàëüçàì. Ñîîñòû ïåëüäžíü
(âèñîê) êîòûðú¸ñû çûðàíî.
Ûìíûð êîòûðûí âàíü éûð
âèñ¸íýç áóéãàòžñü òî÷êàîñ,
ñîîñòû 7-8 ìèíóò Ÿîæå ìàññàæ
ëýñüòîíî. Ñîîñ èíòûÿñüêåìûí
ïåëüäžíü, íûð ïåëåñú¸ñ,
ñèíäóðú¸ñ, àíãåñ,
éûðáåð êîòûðú¸ñûí. Ñîîñ ñÿðûñü
ïûð-ïî÷ãåñ âàëýêòûíû
áûãàòîçû òåðàïåâòú¸ñ.
Ãàæàíî ëûäœèñü¸ñ, òàçàëûêåí
ãåðœàñüêåì þàíú¸ñòýñ
ûñòý «Óäìóðò äóííåëýí» ýëåêòðîí
ïî÷òàÿç udmdunne@
yandex.ru ÿêå 427008, Èæêàð,
Êàðë Ìàðêñ óëü÷à, 274-òž
þðò àäðåñúÿ.

¹ 1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
7
ШУТЭТСКОН СЭРЕГ
Йыртӥянъёс
КЫРӞАСА ЛЭЗЁМ АЛИ
Синмаськи
Пумтэм-йылтэм визылан
1 2 3 4 5 6
7 8 9
10
11
12 13
14 15
Êûëú¸ñûç Ñâåòëàíà ÔÅÄÓËÎÂÀËÝÍ
Êðåçüãóðåç Íèêîëàé ÒÐÓÁÀ×ÅÂËÝÍ
Òåëåôîí êóàðà óëœèç,
Æèíãûðòžñü ìûíûì
âàçèç:
- Îäžã ïîë òîíý àäœè,
Ñèíìàñüêè íî ÿðàòž.
Ïðèïåâ:
Ñèíìàñüêè ìîí,
ñèíìàñüêè,
Ñèíìàñüêè íî ÿðàòž.
Êèí-î òž, êûòûñü-î òž,
ÓŸû êàäü ÷èðäžñüêîäû? -
Òåëåôîí îëî êðåçü÷è
Ïåëü ñüќðàì
æèíãûðàçû.
Ïðèïåâ:
Ñèíìàñüêè ìîí,
ñèíìàñüêè,
Ïåëü ñüќðàì
æèíãûðàçû.
Øóãîìè ìàð âåðàíû.
Льӧль дэрем
ßðàòîí øóäîí ќâќë.
Òóæ êàï÷è
ñèíìàñüêûíû,
ßðàòíû êàï÷è ќâќë.
Ïðèïåâ:
Òóæ êàï÷è
ñèíìàñüêûíû,
ßðàòíû êàï÷è ќâќë.
Óéâќòûí êàäü ñî âóèç,
Ïàéìûòžç,
ìàëïàñüêûòžç.
Òóëûñ êóàçü êàäü
æèíãûðòžç,
Ìûëêûäçý âåðàç, óñüòžç.
Ïðèïåâ:
Ñèíìàñüêè ìîí,
ñèíìàñüêè,
Ñèíìàñüêè íî
ÿðàòž.
16
Íèêîëàé ÏÀÂËÎÂ
Âûëžûñåí óëžå:
3. Êèñ.
4. Ï. ×åðíîâëýí «Êàçàê
âîðãîðîí» ïîâåñòüûñüòûç
ïåðñîíàæ.
11. Ïèñïó.
12. Óäìóðòèûñü êàëûê àðòèñò.
13. Àìåðèêàûñü øòàò.
14. Óäìóðòèûñü êàëûê
àðòèñò, Ã. Êîðåïàíîâ-Êàìñêèéëýí
«Ëþáóøêà» îïåðåòòàÿç
Ñàíêîëýñü ðîëüçý
øóäžç.
15. Áóäîñ.
19. Ïîëüøàûñü ãîðîä.
24. «Óäìóðò äóííå» ãàçåòëýí
14-òž ðåäàêòîðåç.
26. Øàõìàòýí øóäîíúÿ
4-òžåç ÷åìïèîí.
17 18
20 21 22
23 24 25 26
27 28
29 30
31
19
Ïàëëÿíûñåí áóðå:
8. Ì. Ïåòðîâëýí «Âóæ
Ìóëòàí» ðîìàíûñüòûç ïåðñîíàæ.
10. Òûëîáóðäî.
14. Óæòýê êûëåìú¸ñëýí
âàçèñüêîí èíòûçû.
16. Íèêâëàä Ñàìñîíîâëýí
âåðîñú¸ñûí ñáîðíèêåç.
21. ×åñêûò ñè¸í.
23. Ñüќñü òûëîáóðäî.
25. Øóäòýì, ïќðìîñòýì
àäÿìè.
28. Ï. ×åðíîâëýí ïîâåñòåç.
29. Óäìóðòú¸ñëýí - Ãåðáåð,
áèãåðú¸ñëýí - ...
30. Ê. Ãåðäëýí êûëáóðú¸ñûí
áè÷åòýç.
31. Ãóæäîð.
Áóêîÿ:
1. Ò. Øìàêîâëýí êûëáóð
áè÷åòýç.
2. Èðêóòñê îáëàñòüûñü ãîðîä.
5. Êîò-ä , Èâóàðûñü òóæãåñ
áàäœûìåç êàð.
6. Äûøåòîí óäûñûñü äîêòîð,
150 óæú¸ñëýí àâòîðçû.
7. Êèçíåð ¸ðîñûñü ÷åðêîãóðò.
9. Ìóãîðåòž ïóìòýì-éûëòýì
âèçûëàí.
17. Џîø.
18. Ì. Òèìàøåâëýí ïîýìàåç.
20. «×óðú¸ñû òûíûä»
êûëáóð ñáîðíèêëýí àâòîðåç.
22. Âèñúÿñüêèñü ïèíü.
27. À. Áåëîíîãîâëýí êûëáóð
áè÷åòýç.
Êûëú¸ñûç Ñâåòëàíà ÔÅÄÓËÎÂÀËÝÍ
Êðåçüãóðåç Íèêîëàé ÒÐÓÁÀ×ÅÂËÝÍ
Ëüќëü äýðåì àäœè ìàãàçèíûñü,
Êåìà ìåðòàé ñîå, áàñüòž.
Äûðòž ãóðòàì, äžñÿé âûëüûñü,
Ñèíó÷êîíûñü ëüќëü-ëüќëü ïèøòž.
Ëüќëü ìóãîðû, ëüќëü óê äýðåìå,
Ëüќëü ñþëýìàì - ëüќëü ìàëïàíý.
Ëüќëü ìûëêûäûí ïóøêû òûðå,
Ïîòî ëüќëü øóíäû¸ êûðå.
Ëåãåçüïó ñÿñüêà àäœè íþêûñü,
Ñèíìàñüêûòžç, ëüќëü ïàëüûøàç.
Âûéè, ûøè ïîðîìûòžñü
×åñêûò çûíî ëüќëü îìûðàç.
Ëüќëü äýðåì áàñüòž ìàãàçèíûñü,
Ëüќëüûðàñà âåòëž, ïîðúÿé.
Ýøú¸ñûëû ëóëûñü-ñþëìûñü
Ëåìëåò ìàëïàíú¸ñìå ќðúÿé.
ПИЧИОС ВЕРАСЬКО
Кин кышка Тол бабайлэсь?
Âûëü àð àçüûí:
- Àñòý œå÷ âîçèä êå, Òîë
áàáàé òûíûä ïîëèöåéñêîé
ìàøèíà êóçüìàëîç.
- ÊûŸå óìîé! Ñîêó ìûíàì
2 ìàøèíàå ëóîç!
- Ìàëû 2?
- Îãçý äèâàí óëûñüòûä
øåäüòž.
Âûëü àð óå, 12 ÷àñîçü
šûíû ÷àñ êûëèç íà. Âîâè
àíàåçëû øóý:
Âàëýêòîíú¸ññý øåäüòîäû 8-òž áàìûñü.
- Àíàé, îéäî íè
«Âûëü àðåí! Âûëü
àðåí!» øóîì.
- Âàçü óê àé, ïèå. Êûò-
÷û äûðòžñüêîä?
- Ìà, áóñêåëü¸ñìåñ ãî-
÷àòûíû: àñüìå äîðû
Âûëü àð âàçüãåñ âóèç ìåä
ìàëïàëîçû.
- Óð-ð-ðà! ¨ëêà! Îéäîëý
àëè èê ïóêòîì! - øóìïîòý
5 àðåñúåì Ñàøèê.
- Ìàëïàñüêèñüêîì
àëè, ïèå, êûçüû ïóêòîíî...
- À! Êàï÷è: âåê÷è ìîäîñýíûç
âûëëàíü!
- Àòàå ìàëû êå òóæ
êûøêà Òîë áàáàéëýñü.
- Ìàëû îçüû ìàëïàñüêîä?
- Òîë áàáàé ëûêòý êå,
àòàéìå íîêûòûñü óã
øåäüòžñüêû...

8
¹
1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð
Валентина
ЕМЕЛЬЯНОВА
Гур азьын
Пӧраськон
ӜӦК СЬӦРЫН
Кужмысь куноятэ
Òóñïóêòžç Âàëåíòèíà ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
Àëíàø ¸ðîñûñü Àçàìàò
ãóðòûñü áèáëèîòåêàûí
óæàñü Âàëåíòèíà
Øàõòèíà
ïќðàñüêûíû ÿðàòý.
Ñûëàëòžñüêåìú¸ñûç
òóæ àñïќðòýìåñü ëóî.
Óãîñü áàê÷àÿç áóäýòý
àäœûëûìòý, êûëûìòý
åìûøú¸ñòû.
Êåìàëàñü èê ќâќë ìèëåìëû
Àçàìàò ãóðòý âóûëûíû
êûëäžç. Âàëåíòèíà
Øàõòèíà âàðåííÿåí
êóíîÿòžç íî òîäìàíû êóðèç,
ìàëýñü, ïå, ñî ëýñüòýìûí.
Òîäûíû âûðûòîçÿìû,
òóñüòûûñü ñè¸í áûðå
íè âàë, îäžãåç ýøìû, ÿðàì,
ôèçàëèñ øóûíû øåäüòžç.
Øîíåð âûëýì.
Èíòûÿç ïóêîíýç òîäžñüòýì
êûøíîìóðò òóëûñëýñü
âóýìçý âèòå èíè, áàê-
÷à êîòûðàç áåðãàìåç ïîòý.
Óãîñü îòûí ñîëýí ìàèç
ãèíý óã áóäû: òóðëû ïóìî
óëìîåç, 2 ïóìî âèíîãðàäýç,
3-4 ïóìî àðáóçú¸ñûç,
àáðèêîñýç, ñëèâàåç. Åìûøåç
àñëàç ïèíàëú¸ñûçëû
íî, ãóðòîîñëû íî òûðìå.
Òóëûñëû áûäý ìàêå
âûëüçý, òóíñûêîçý óò÷à,
êûòûñü ìàð êûëý - áàê÷àÿç
ìåðòòý. Âàçü òóëûñûñåí
áåð ñžçüûëîçü áàê÷àÿç
áåðãà. Ñåðåêúÿñà âåðà,
êóääûð, ïå, ñèñüêûíû íî
âóíýòžñüêî. Ñî ïîííà òîëëû
äàñÿì êîìïîòú¸ñûç,
âàðåííÿîñûç íî ñàëàòú-
¸ñûç áûäýñ ìóðšîë òûð,
ãóðò êàëûêñý êóíîÿòûíû
íî òûðìå. Òðîñýç áàíêàîñûç
éќñïќðòýì ñè¸íú¸ñûí
òûðìûòýìûí. Êûëñÿðûñü,
ôèçàëèñëýí åìûøåíûç âàðåííÿ
îã 5 àð ïàëà äàñÿ íè.
Òàáåðå îãøîðû êèÿð èíòûå
êèâàíî íî ïåïïèíî ìåðòòý.
Øќìçûÿ, ïå, êèÿðåí äûíÿëýí
âûëëåì.
Àëíàø ¸ðîñûñü Àçàìàò ãóðòûñü
Â. Øàõòèíà êóíîÿòûíû ÿðàòý.
- Êèäûñ áàñüÿíû ¸ðîñ
öåíòðå âåòëžñüêî, âóçàñüêèñåç
ìîíý òîäìà íè, êîòüêóä
ïûðåìåëû áûäý ìàêå
âûëüçý Ÿåêòý, - øóý Âàëåíòèíà
Àíàòîëüåâíà. - Ìûíûì
ñî èê êóëý, øóìïîòûñà
áàñüòžñüêî. Áàê÷àûñüòûì
âûëü åìûøìå íûðûñü
èê âåðúÿòžñüêî ñåìüÿåëû
íî Ÿîø óæàñü ýøú¸ñûëû.
Âàíüìûçëû êåëüøå êå, ìóêåò
äûðúÿ à÷èì íî ñî êèäûñýç
áàñüòžñüêî, ýøú¸ñûëû
íî Ÿåêòžñüêî.
Âàëåíòèíà Øàõòèíà
áàê÷àÿç áóäýòý íà
âûëü âûæûûñü «Àïåëüñèí÷èêè»
êàáà÷îê. Îäžã
áóäîñûñü 16-17 åìûøñý
áè÷à. ÒàŸå êàáà÷îê ïè÷èãåñ
äûðúÿç ãðåçüûí ñèûíû
ÿðà, áàäœûìú¸ñûçãåñ
ñûëàëòžñüêûíû ìûíî.
Òîäìîîññý ïàéìûòúÿ «Èçóìðóäíîå
ÿáëîêî» íî «Öàðåâíà
ëÿãóøêà» ñîðòúåì
âîæ ïîìèäîðú¸ñûíûç íî.
- Êóíîîñëýñü ìûëêûäçýñ
þàñà óã óëžñüêû, íûð óëàçû
ìû÷èñüêî íî ñèûíû êóðèñüêî,
- âåðàíçý àçüëàíüòý
Âàëåíòèíà Àíàòîëüåâíà.
- Âîæ ïîìèäîðåí êóíîÿòûêóì,
íûðûñü èê âàíüçû
øîðàì ïàéìûñà ó÷êî,
îòðàâèòü êàðûíû âûðèñüêî
êîæàëî, ëýñÿ. Ïè÷è ãèíý
âåðúÿìçû áåðå êóðûñà ñè¸
íè.
Âàëåíòèíà Øàõòèíà ìûëî-êûäî
ïûðèñüêå êàëûêåí
óæàíý, ãóðòûñü íûëêûøíî
êåíåøåí êèâàëòý, óðàìçû
ïîííà êûë êóòý, øêîëàûí
àíàé-àòàé¸ñëýí êîìèòåòàçû
ïûðèñüêå. Êîòüêûò÷û íî
êîòüìà êàðûíû âóòòžñüêå,
ãàçåò ëûäœèñü¸ñìûëû íî
àñëýñüòûç ðåöåïòú¸ññý Ÿåêòý.
ВАЛЭКТОНЪЁС
Пумтэм-йылтэм
визылан
Âûëžûñåí óëžå:
3. Àêàð.
4. Ïàëÿ.
11. Ñèðïó.
12. Áàéêîâ.
13. Àëÿñêà.
14. Áåçóìîâ.
15. Àðûêìàí.
19. Êîëîáæåã.
24. Èïàòîâ.
26. Àë¸õèí.
Ïàëëÿíûñåí áóðå:
8. Àêìàð.
10. Êûðñÿëà.
14. Áèðæà.
16. Êûçàóçûîñ.
21. Øîêîëàä.
23. Ïè¸êóø.
25. Êàëòàê.
28. Äîð.
29. Ñàáàíòóé.
30. ˸ãåòú¸ñ.
31. Îæî.
Áóêîÿ:
1. Êîðò÷èíâàé.
2. Áîäàéáî.
5. Àáèäæàí.
6. Íèêîëüñêàÿ.
7. Êîðîëåíêî.
9 . Âèðáåðãàí.
17. Îãàçå.
18. Êàìèò.
20. Êóçíåöîâà.
22. Âàçåðïèíü.
27. Âóáåðãàíú¸ñ.
АНЕКДОТ
Физалисэн варення
Êóëý: 1 êèëîãðàìì ôèçàëèñ,
šûíû êèëîãðàìì
óëìî (÷ûðñàëýñýç íî ÿðàëîç),
šûíû êèëîãðàìì ñàêûð.
Ôèçàëèñëýñü åìûøñý
øîðè ëþêîíî, óëìîåç âåê-
÷èãåñ þäîíî, ñàêûð ïûçüíàíî
íî 1 óé ïóêåòîíî. Ñóðåòëýí
ñîêåç ïîòûíû êóëý,
ñîå áûðåêòûòîíî íî áàíêàîñû
òûðîíî.
Êûêåòžåç àìàë - êåøûðåí
íî ëèìîíýí. Âàðåííÿåç
óëìîåí êàäü èê ëýñüòîíî,
óëìî èíòûå âóøòýì êåøûð
ïîíûñà. Ñóðåò áûðåêòýì
áåðå âàðåííÿå âàòñàíî
âåê÷è þäýì ëèìîí. Âàðåííÿåç
ýøøî 2-3 ìèíóò
ïќçüòîíî íî áàíêàîñû òûðîíî.
Кабачокен салат
Êóëý: 3 êèëîãðàìì êàáà÷îê,
áûäýí šûíû êèëîãðàììåí
êåøûð íî ñóãîí, 1
éûð ÷åñíîê, 1 ïóíüû ñûëàë,
2 ïóíüû ñàêûð, šûíû ñòàêàí
òûñü (êќñ) âќé, 1 ïà÷êà
«Ïðèïðàâà ïî-êîðåéñêè».
Âàíü åìûøú¸ñòû âóøòîí
ïûð ïîòòîíî íî êàñòðþëÿå
òûðîíî. Îò÷û
âàòñàíî ñûëàë, ñàêûð, âќé
íî ïðèïðàâà. Ñóðåòýç ñóðàñà,
2-3 ÷àñ ïóêåòîíî. Ñàëàòëýí
âóýç ïîòûíû êóëý.
Äàñü ñóðåòýç 0,5 ÿêå 0.7
ëèòð áàíêàîñû òûðûñà, 5
ìèíóò ïàëà ñòåðèëèçîâàòü
êàðîíî íî êîðò ïûòñýòýí
âîðñàíî.
Губиен помидор
Ìàðèíîâàòü êàðûíû
óìîéãåñ òóïàëî êîíüûãóáè
ÿêå ïóãóáè.
×ûëêûò ñóçÿì-ìèñüêåì
ãóáèåç îã 5 ìèíóò ïќçüòîíî
íî âóçý œèçàòîíî, ëûìàç ñûëàë
ќâќë ïîíîíî. Ãóáèåç ìàðèíîâàòü
êàðîíî ïè÷è (0,5
ÿêå 0,7ëèòð) áàíêàîñû. Áàíêàå
íûðûñü èê òûðîíî þäûñà
äàñÿì ÷åñíîê (1-2 ïèëåò
ìûíäà) íî âîæ óêðîï (1 ïóíüû
ìûíäà), 1 ÷å÷û ïóíüû
òûñü âќé. Áàíêàëýí
šûíûîçÿç ïќçüòýì ãóáè òûðîíî,
íîø âûëàç âàòñàíî
ãîðä ïîìèäîð, ñîå 2-ëû ÿêå
4-ëû ëþêûëûñà. Ïîìèäîð
âûëý êóëü÷îåí âàíäûëýì ñóãîí
òûðîíî.
Ìàðèíàä: 1 ëèòð âóëû
êóëý 1 ïóíüû ñûëàë, 3 ïóíüû
ñàêûð.
Âàíüçý ñîå ïќçüòîíî, êàñòðþëÿûñü
ñàêûðåç ñûëìûòîçü.
Ïќçèñü ëûìå âàòñàíû
ëóîç íà áûäýí 1-2 êќæûåí
ãâîçäèêà íî äóøèñòîé ïåðåö,
óêðîï ñÿñüêà, ëàâð êóàð.
Ìàðèíàä áûðåêòýì áåðå âóûñü
ñïåöèîñòû îêòîíî íî
ïќñü äûðúÿç èê áàíêàîñû
êèñüòîíî. Òûðî áàíêàîñòû
ýøøî 15 ìèíóò ìûíäà ñòåðèëèçîâàòü
êàðîíî íà. Áàíêàîñòû
êîðò ïûòñýòýí âîðñàìëýñü
àçüëî êîòüêóäàç 1
ïóíüû óêñóñ âàòñàíî.
Âûëü àð áåðå ýøú¸ñ
ïóìèñüêî:
- Œå÷áóð! Êûçüû Âûëü
àðåç ïóìèòàä?
- Óìîé, äûð. Ќç íà
ìàäå...
* * *
Âûëü àð áåðå êóçïàëú¸ñ
ñïîðúÿñüêî, êèí
ìèñüêîç òóñüòû-ïóíüûåç.
- Îéäî ÷åðîäýí ìèñüêîì,
- øóèç êûøíîåç. - Òóý
òûíàä ÷åðîäýä...
ВУОНО НОМЕРЫН
ÊûŸå âîøòžñüêîíú¸ñ
ïûŸàëîçû 2018-òž àðûí?
¹ 1 (25616)
2018-òž àð 9-òž òîëøîð (ÿíâàðü)
1915-òž àðûñåí 1917-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1930-òž àðûñåí 1943-òž àðûñåí 1992-òž àðûñåí
Ó÷ðåäèòåëè:
Ãîñóäàðñòâåííûé Ñîâåò
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ïðàâèòåëüñòâî
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ãëàâíûé ðåäàêòîð
Ç. Ê. Ðÿáèíèíà
Àäðåñ ðåäàêöèè-èçäàòåëÿ:
426008, ã. Èæåâñê,
óë. Ê. Ìàðêñà, 274
www.udmdunne.ru
e-mail: udmdunne@yandex.ru
Ãàçåòà îòïå÷àòàíà â ÀÎ
«Èæåâñêèé ïîëèãðàôêîìáèíàò»
(426039 ã. Èæåâñê,
óë. Âîòêèíñêîå øîññå, 180)
Òåëåôîíû:
73-33-44 - ãë. ðåäàêòîð
73-33-42, 89511953765 - ïðè¸ìíàÿ, ðåêëàìà,
çàì. ãë. ðåäàêòîðà
73-33-46 - îòâ. ñåêðåòàðü
73-33-43, 89511953766 - êîððåñïîíäåíòû
73-33-41 - áóõãàëòåðèÿ
Èíäåêñû: 11597, 54400
Òèðàæ íîìåðà 1200
Çàêàç ¹ 6
Îáú¸ì 2 ï. ë.
Öåíà ñâîáîäíàÿ
Ïîäïèñàíî ê ïå÷àòè - 18.00
Ïî ãðàôèêó - 18.00
Ìíåíèå àâòîðîâ íå âñåãäà ñîâïàäàåò ñ
ìíåíèåì ðåäàêöèè
Èñïîëüçîâàíèå ìàòåðèàëîâ äîïóñêàåòñÿ
òîëüêî ñ ðàçðåøåíèÿ ðåäàêöèè
Ìàòåðèàëû, ïóáëèêóåìûå ñ ïîìåòêîé
«Ä» è «Ðåêëàìà», ïå÷àòàþòñÿ íà äîãîâîðíîé
îñíîâå.
Îòâåòñòâåííîñòü çà äîñòîâåðíîñòü ðåêëàìû
è îáúÿâëåíèé íåñ¸ò ðåêëàìîäàòåëü
Ãàçåòà çàðåãèñòðèðîâàíà Ðåãèîíàëüíûì
óïðàâëåíèåì ðåãèñòðàöèè êîíòðîëÿ çà
ñîáëþäåíèåì çàêîíîäàòåëüñòâà ÐÔ â îáëàñòè
ÑÌÈ â ÓÐ
Ðåãèñòðàöèîííûé íîìåð Ó-0084
Ðåêîìåíäîâàíî äëÿ ÷òåíèÿ ñ 12 ëåò