ud#23 (25638)

2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü (ìàðò). Ïóêñ¸í (âòîðíèê)
¹ 23 (25638) www.udmdunne.ru
Âàíü óäìóðòú¸ñëýí ãàçåòñû
Êûëäûòýìûí 1915-òž àðûí 4-òž ôåâðàëå
Код воштэ улонэз!
Òóñïóêòžç Ìàðàò ÊÀÌÈÍÑÊÈÉ, âûëáàìåç äàñÿç Ìàðèÿ ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
Малы Россиын уз луы дунтэк Интернет?
Мар со криптовалюта?
Илон Маск сярысь
Удмурт программист Виталий Пронин
УЛЭП НО КОРТ ВИЗЬЁС
«Россия - луонлыкъёслэн кунзы» форум
Кулэ но кулэтэм туала арбериос
Кубызэн шудонъя самоучитель
«Огъяулонни» романчик

«ШУНДЫ»
2
¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü
Бугыртӥз!
Ìàðèÿ ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
«Ðîññèÿ - ëóîíëûêú-
¸ñëýí êóíçû» ôîðóìå
ìè, «øóíäûîñ», øåäüûíû
áûãàòžì Ðîññèûñü
Ïðåçèäåíòëýí
ãðàíòú¸ñûçúÿ ôîíäëýí
âîæâûëúÿñüêîíàç
ïûðèñüêåììû áåðå.
«Øóíäû» îãàçåÿñüêîí
«Øóäêîì: øóäžñüêîì
äûøåòûñà» ïðîåêòýçëû
êîíüäîí áàñüòžç.
13-òž-15-òž þæòîëýçå
Óäìóðòèûñü áàäœûì äåëåãàöèÿ
Ìîñêâàûí îðò÷èñü
ôîðóìå ïûðèñüêèç. Ñîîñ
ïќëûí ìîí íî «Øóíäû»
îãàçåÿñüêîíëýí òќðîåç Àëèíà
×åðíîâà âàë. Îãëîì ôîðóì
6 ñþðñ 500 àäÿìèåç ëþêàç.
Êîòüêóä íóíàë 80-ëýñü
òðîñ ïëîùàäêàîñ óæàçû,
êîòüêóäàç ïûðèñüêûíû ќì
áûãàòûëý. Òóæãåñ íî òóíñûêîçý
áûðéûíû òóæ ñåêûò
âàë. Âàëòžñü óæðàäú¸ñ ìè
ïîííà Ðîññèûñü Ïðåçèäåíòëýí
ãðàíòú¸ñûçúÿ ôîíä äàñÿç.
Ñîëýí êèâàëòžñåíûç
Èëüÿ ×óêàëèíýí ïóìèñüêèìû.
Ñîöèàëüíîé ïðîåêòú¸ñûí
óæàíû äûøåòñêèìû.
Âàíüìû Ÿîø êåíåøèìû,
êûŸå ïðîåêòú¸ñëû
áàäœûìãåñ ñàêëûê âèñúÿñüêå.
Îçüû èê øåäèìû òóàëà
áðåíäú¸ñ ñÿðûñü êåíåøîíý.
Ïóêîíú¸ñàìû èíòûÿñüêèìû
íî, øќäžñüêî, êûçüû áóñêåëü¸ñû
÷èäàòýê âèò¸ ñïèêåðú¸ñëýñü
ñöåíà âûëý ïîòýìçýñ.
Òóíñûêî, êèíú¸ñòû
ìåäà? Óñüòž ïðîãðàììêàìå:
Ìèõàèë Êóñíèðîâè÷ - «Âîsco»
êîìïàíèëýí êèâàëòžñåç.
Êûêåòž íèìåç àäœåìå áåðå
Òóñïóêòžç Ìàðèÿ ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
Кызьы ортчиз «Россия - луонлыкъёслэн кунзы» форум
ãèíý âàëàé, êèíý âèòå êàëûê.
Êóñíèðîâè÷ëû þàíú¸ñ
Íèêîëàé Ñîáîëåâ, òîäìî âèäåîáëîãåð,
ñ¸òúÿëîç, ïå. Íîêèí
ќç êûëçžñüêû íè êàäü,
ìàð ñÿðûñü âåðàñüêîí ìûíý,
øêîëàûí äûøåòñêèñü¸ñ ïóìèñüêîíëýñü
ïóìçý ãèíý âèòèçû
Ñîáîëåâåí ñåëôè ëýñüòîí
ïîííà. Àäœå âàë, êќíÿ
Ðîññèûñü Ïðåçèäåíòëýí ãðàíòú¸ñûçúÿ
ôîíäëýí êèâàëòžñåç
È. ×óêàëèí äûøåòý ìåðëûêî
ïðîåêòú¸ñûí óæàíû.
àäÿìè äîðàç áûçèç óæðàä
áåðå. Àáäðàñà èê êûëè, ñûŸå
ïàéäภâåðàñüêîí ñîîñ ïîííà
òîêìà ëóèç øóûñà, íîø áëîãåðëýí
òóñûç ñþðñëýñü ÿòûð
òåëåôîíú¸ñû êûëèç.
ßðàì, ìàòýêòý îëèìïèéñêîé
÷åìïèîíýí Àëåêñàíäð
Êàðåëèíýí íî «Ìàò÷
Ò» êàíàëëýí ðåäàêòîðåíûç
Òèíà Êàíäåëàêèåí ïóìèñüêîí.
Êûëçžñüêûñà, êûçüû
àäÿìèîñ, àñüñýäûç æàëÿòýê,
êûñòžñüêåìûí âîðìîíú¸ññû
äîðû, àñëûä èê
çîëãåñ îñêûíû êóòñêèñüêîä.
Àëåêñàíäð Êàðåëèíëýí
îãøîðû ëóýìåç èê Dìîíý
áîðäàç êûñêèç, äûð. Ìóãîðû
þçûð-êåçüûð ëóûëžç.
Ìàð âàë âåðàñüêîí áåðå?
Áåí, áûäýñ çàë - îòûí ñþðñ
íî šûíû ïàëà àäÿìè ïóêå
âàë - ìûížç ñïèêåðú¸ñûí
òóñïóêòýìú¸ñ ëýñüòûíû.
Ñþëýìû áóéãàç, äàíî ñïîðòñìåíú¸ñìåñ
âèäåîáëîãåðú-
¸ñëýñü çîëãåñ èê ãàæàëî âûëýì.
Ïàéäภíóíàë ïóìûí
«Ìîÿ Ìèøåëü», Pizza,
«Ñïëèí» íî «Ìîò» ãðóïïàîñëýí
êðåçüãóð òóëêûìú¸ññû
âûëûí ëýéêàìû.
Ôîðóìëýñü 2-òž íóíàëçý
ìîí òóæãåñ íî çîë âèòè.
Âàçüãåñ ëûêòûñà, çàëëýí
àçÿç èíòû øåäüòž. ×àñ ïàëà
âèòè óæðàäëýñü êóòñêåìçý.
Ñîáåðå ïîòžçû ðàäúÿñü¸ñ íî
øóèçû: «Ïóìèñüêîí óç ëóû».
Äîðàìû êóëý âàë ëûêòûíû
Ïõ¸í÷õàíûí Îëèìïèàäàûí
âîðìèñü¸ñ: Àëèíà Çàãèòîâà,
Åâãåíèÿ Ìåäâåäåâà, Êèðèëë
Êàïðèçîâ, Èëüÿ Êîâàëü÷óê
íî ìóêåòú¸ñûç.
Êóàøêàì ìûëêûäûí
êîøêè áóñêåëü çàëý. Îòûí
Àíäðåé Êîí÷àëîâñêèé, ðåæèññ¸ð
íî «Íèêà» êèíîôîíäëýí
êèâàëòžñåç, œó÷ êûë íî
œó÷ êàëûê ñÿðûñü ìàëïàíú-
¸ññý ìàäèç. Íóíàë òàëýñü
àçüëî Íèêèòà Ìèõàëêîâ ðåæèññ¸ðåí
ñî âûëëåì èê ïóìèñüêîí
âàë.
Áåðëî òîäìî ëóèç: ôîðóìëýí
ïóìàç Ðîññèëýí Àçüìóðòýç,
Âëàäèìèð Âëàäèìèðîâè÷
Ïóòèí, äîðàìû ëûêòîç
øóûñà. Ñîèí èê ìè êóçü ÷åðîäú¸ñûí
ñûëûëžìû: çàëûñü
çàëý ïîòàêóìû, êîòûðìåñ
ýñêåðûëžçû. Âàíüìû
áàäœûì çàëý ëþêàñüêåììû
áåðå êóòñêèç êîíöåðò. Џàïàê
ñîêó Âëàäèìèð Ïóòèí ìè
äîðû ïîòžç.
- Êóíìû êîòüêóääûëû
îñêå, - øóèç Ïðåçèäåíò, -
òž êûëäûòîäû êóíìûëýñü
Ÿóêàçå íóíàëçý. Âàíüìûç,
ìàð áîðäû òž êóòñêèñüêîäû,
ìåä ïќðìîç!
Ðàäúÿñü¸ñ ïàéìûòûíû
áûãàòžçû. Òðîñ òîäìî
êûðœàñü¸ñòû àäœèìû: «Ãðàäóñû»,
«Áàíäýðîñ», MBand ãðóïïàîñ,
Áüÿíêà, Åãîð Êðèä, Ïîëèíà
Ãàãàðèíà... Íî ìîí òîäàì
âîç¸ ÷åìïèîíú¸ñûí ïóìèñüêîíýç,
ñîîñ ôîðóì ïóìûí
âóèçû èê! Åâãåíèÿ Ìåäâåäåâà,
Êèðèëë Êàïðèçîâ, Èâàí
Òåëåãèí... Äàí íî ãàæàí!
Îãúÿ ó÷êûñà, ìîí óã
áûãàòžñüêû âåðàíû, ôîðóì
êûŸå êå âûëü òîäîí-âàëàí,
áûãàòîíëûêú¸ñ ñ¸òžç øóûñà.
Ñîëýí íèìûç «Ðîññèÿ -
ëóîíëûêú¸ñëýí êóíçû» âàë
áåðå, òà ñÿðûñüãåñ èê òðîñãåñ
âåðàñüêîíú¸ñ íî âàë. Áèçíåñìåíú¸ñûí,
óæáåðãàòžñü¸ñûí,
êè-âàëòžñü¸ñûí, ìèíèñòðú-
¸ñûí, òîäìî àäÿìèîñûí ïóìèñüêîíú¸ñ
áóðäúÿçû. Ôîðóì
ïќðòýì ìûëêûäú¸ñìå
áóãûðòžç, éûðàì âûëü ìàëïàíú¸ñ
êûëäžçû.
ИВОРЪЁС
Россиысь удмурт
ымныръёс
Åëåíà ÐßÁÈÍÀ
Áîãäàí Àíôèíîãåíîâ
íî Ìàðèÿ Êîðåïàíîâà
ïûðîçû «Ëèöà Ðîññèè.
XXI âåê» êíèãàå.
Òóý ñžçüûë «Ëèöà Ðîññèè.
XXI âåê» êíèãà-àëüáîì
ïîòîç. Îò÷û ïûðîçû Ðîññèûñü
ïќðòýì âûæûîñûñü ïîòýì
åãèò ìóðòú¸ñ ñÿðûñü âåðàíú¸ñ
íî ñîîñëýí òóñïóêòýìú¸ññû.
Êíèãàå êîòüêèí
ñþðûíû óã áûãàòû - áûðú¸
àíàé êûëçýñ, êóëüòóðàçýñ íî
ñÿì-éûëîëú¸ññýñ óòüûíû íî
àçèíòûíû, êàëûê êóñûïú-
¸ñòû þíìàòûíû òûðøèñü
ìóðòú¸ñòû.
Òóííý íóíàëëû äóíúÿñü¸ñ
Ÿåêòýì àäÿìèîñ ïќëûñü 40-çý
áûðéèçû èíè. Âàíüçû ñîîñ
- Ðîññèëýí ïќðòýì óëîñú¸ñûñüòûç
20-40 àðåñúåì ìóðòú¸ñ,
óíîåç ïûðèñüêî ìåðëûêî
óæå, òâîð÷åñêîé êîëëåêòèâú¸ñû,
òûðøî êóëüòóðà,
äûøåòîí óäûñú¸ñûí ÿêå
óæàëî ãàçåò-æóðíàëú¸ñûí.
Âîðìèñü¸ñ ïќëû øåäèçû
Óäìóðòèûñü 2 êûðœàñü¸ñ
íî: Áîãäàí Àíôèíîãåíîâ íî
Ìàðèÿ Êîðåïàíîâà. Ñî ñÿíà,
êíèãàå ïûðòîçû íãàíàñàí
íî ñåëüêóï ñóðåäàñü¸ñëýñü
Àëåêñåé ×óíàí÷àðëýñü
íî Àëåêñàíäð Êóëèøëýñü,
õàíòû ðåæèññ¸ðëýñü
Âåðà Êîíäðàòüåâàëýñü, ïîð
ñóðåäàñü-äèçàéíåðëýñü Åâãåíèÿ
Êîøêèíàëýñü, êîìè
êûëúÿ äûøåòžñüëýñü Ìàðèíà
Âàõíèíàëýñü íî ìóêåò
ôèí-óãîð åãèò àäÿìèîñëýñü
òóñú¸ññýñ.
«Ëèöà Ðîññèè. XXI âåê»
ïðîåêò óëîíý ïûŸà, Ðîññèûñü
Ïðåçèäåíòëýñü ãðàíòñý óòûñà.
Áûäýñòý ñîå Ðîññèûñü åâðåé¸ñëýí
íàöèîíàëüíî-êóëüòóðíîé
àâòîíîìèçû. Íîø
êíèãàÿçû òðîñãåñ ôèí-óãîð
òóñú¸ñ ìåä ïûðîçû øóûñà,
ñþëìàñüêèç Ðîññèûñü êóëüòóðàÿ
ôèí-óãîð öåíòð.
Выль эше -
фотоаппарат
Ðàèñà ÂÎËÊÎÂÀ
Èæûí îðò÷èçû êèíî
ëýñüòîíúÿ «Êûëäûòîí»
ìàñòåðêëàññú¸ñ.
Äóíòýì
òžðëûêåí œå÷ âèäåî
íî ôîòî ïóêòûíû
äûøåòžçû Óäìóðòèûñü
òîäìî îïåðàòîðú¸ñ,
ôîòîãðàôú¸ñ.
Êåìàëàñü ïîòý âàë èíè
äûøåòñêåìå øîíåð òóñïóêòûíû,
âèäåî ãîæòûíû íî
ìîíòàæ ëýñüòûíû. Óêàòà
èê óæåÿ íî ñî òóæ êóëý ëóý.
Ìîí ñÿìåí âûëü òîäîí-âàëàí
áîðäû êûñòžñüêèñü 15
ìóðò ëþêàñüêèç. Þðîìî
äûøåòñêûíû âóèçû ãóðòú¸ñûñü
àäÿìèîñ íî - Êèÿñàûñü,
Øàðêàíûñü, Ïè÷è
Ïóðãàëàñü, Ñþìñèûñü.
Ïàéäภïóìèñüêîíýç
ðàäúÿç óäìóðò äâèæåíèå
ïûðèñüêèñü åãèò êûøíîìóðò
Åâãåíèÿ Ëåêîìöåâà.
À÷èç íî Æåíÿ âèäåî, ôîòî
ëýñüòîíýí âûðå, óäìóðò
êûëýç äûøåòîíúÿ «ßðàòîíî
óäìóðò êûë» ëàãåðü
ðàäúÿëëÿ. Òàÿç ó÷ûðå ñî
áîðäàç áèíüûíû áûãàòžç
Óäìóðòèûí êèíî ëýñüòîíýí
âûðèñü àäÿìèîñòû - Êèðèëë
Ðåêåöåç, Ðîìàí Èñóïîâåç,
Åãîð Êóïðèÿíîâåç,
Äåíèñ Êîðíèëîâåç. 2 íóíàë
êóñïûí òà àäÿìèîñ äóííååç
ýêðàí ïûð àäœûòûíû
äûøåòžçû.
Íûðûñü èê ó÷êèìû
Áûäœûì îæ ñÿðûñü «Òàêòèêà
áåãà íà äëèííóþ äèñòàíöèþ»
÷åáåðëûêî êèíî,
ñîÿ äûøåòñêèìû ñöåíàðèé
ãîæòûíû. Àñ óæçýñ œå÷
òîäžñü¸ñëýñü êûëçžñüêûíû
òóæ òóíñûêî âàë. Åãîð Êóïðèÿíîâ
ðåæèññ¸ðëýí íî
ñöåíàðèñòëýí óæåç ñÿðûñü
âåðàç, Ðîìàí Èñóïîâ íî Êèðèëë
Ðåêåö òåõíèêà ëàñÿíü
œå÷ òîäîí-âàëàí ñ¸òžçû.
Ìàñòåð-êëàññú¸ñûí óäìóðò
êèíîëýñü àçèíñêåìçý íî
àäœèìû. Òà ëàñÿíü øóìïîòž
Äåíèñ Êîðíèëîâ ïîííà. Ñîëýí
«Êóðóòîé ïóíû» íî
«Àíàé» ôèëüìú¸ñûç ïќðòýì
êîíêóðñú¸ñûí âîðìûëžçû
íè. Ïóìèñüêîíûí ó÷êèìû
ñîëýñü «Àíàé» êèíîçý, áåðëî
åãèò ðåæèññ¸ð âåðàç, êûçüû
ëýñüòžç òà óæçý.
Ìàñòåð-êëàññú¸ñ áåðå äîðàì
áåðòž âûëü ìûëêûäûí
- ôîòîàïïàðàòýíûì çîëãåñ
ýøúÿñüêî, Èíòåðíåòûñü
òðîñãåñ äûøåòîí óðîêú¸ñ
ó÷êûëî øóûñà. Âûëüçý òîäûíû
íîêó áåð ќâќë, òž íî,
ìûëêûääû âàíü êå, òýê ýí
ïóêå - èòžñüêå.

¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü 3
ЗАРНИ ЕГИТЪЁС
Лэсьтоно али!
Виталий Пронин удмуртлыкез туала технологиос пыр азинтэ
Åâãåíèÿ ÊÎÐÅÏÀÍÎÂÀ
Òóàëà âàêûòý òðîñýç
óã íè áûãàòî óëûíû
êîìïüþòåðú¸ñòýê íî
ïќðòýì ãàäæåòú¸ñòýê.
Ìè øќäûñà íî óì âóèñüêå,
êûçüû íóíàëûñü
íóíàëý êûëäî
âûëü ïðèëîæåíèîñ,
âûëü ïðîåêòú¸ñ. Êûçüû
ñîîñ óëîíýç àçèíòî,
òîäý óäìóðò ïðîãðàììèñò
Âèòàëèé
ÏÐÎÍÈÍ.
- Óäìóðòú¸ñ ïќëûí
òóæ ќæûò ïðîãðàììèñòú¸ñ.
Ìàëû îçüû?
- Óäìóðò ïðîãðàììèñòú¸ñ
âàíü, íî óäìóðòëûê ïîííà
óæàñü ïðîãðàììèñòú¸ñ
ќæûò. Ìîí óã òîäžñüêû,
ìàëû îçüû. Îëî, óäìóðòëûêûí
òûðøûíû ìîòèâàöèÿ
ќâќë. Óäìóðò êóëüòóðàåç
àçèíòîí ïîííà êóëý òðîñ
ïќðòýì ýêñïåðèìåíòú¸ñ.
Òðîñ ïќðòýì!
Äóííåûí œå÷ èíòûûí
ñûëîí ïîííà óäìóðòú¸ñ
âàíü óäûñú¸ñûí àçèíñêûíû
êóëý. Ñîòýê, 50 àð îðò÷ûñà,
ìàð êûë¸ç íà êàëûêëýñü?
Óäìóðòú¸ñ àëè íî êûëåì
äàóðûí óëî íà, àçüëàíåç ñÿðûñü
ìàëïàñüêûòýê, ìîíý
ñî ñþëýìøóãúÿñüêûòý.
Óëîíëýñü, òóàëà àìàëú¸ñëýñü
àçèíñêåìçýñ äóãäûòûíû
óã ëó. Ìàêåì óäìóðò êàëûê
ñî àìàëú¸ñòû àñ äóííåÿç
âàëàñà êóòûíû áûãàòîç,
ñîêåì ñî àçèíñêîç. Êûëñÿðûñü,
èñêóññòâåííîé èíòåëëåêò,
ìàøèííîå îáó÷åíèå,
ðîáîòîòåõíèêà ýêîíîìèêàåç
âîøòî. Ñî àçèíñêîí ìûíý
àëè! Äàíàêåç óäìóðòú¸ñ ñîå
óã âàëàëî.
Òóñïóêòžç Ìàêñèì ÅÃÎÐÎÂ
- Êó òîí ïðîãðàììèðîâàíèåí
òóíñûêúÿñüêûíû
êóòñêèä?
- Íûðûñüñý êîìïüþòåð
ñüќðû íûëïè ñàäûí ïóêñè.
Ñî âàë 1992-òž-1993-òž àðú-
¸ñû. Ìèëÿì îòûí êîìïüþòåðú¸ñìû
âàë. Àëè íî óã
âàëàñüêû, êûòûñü ñî âàêûòý
øîðî-êóñïî ãîðîäûñü ñàäèêàìû
(Âèòàëèé Ïðîíèí
âîðäžñüêåìûí Òàòàðñòàíûñü
Áàâëû êàðûí - àâò.)
âàë êîìïüþòåðíîé êëàññ.
Ìèëåìûç îò÷û óäìóðòàðíÿëû
áûäý øóäûíû íóëëžçû.
3-òž êëàññûí äûøåòñêûêóì,
óñüòžçû âûëü øêîëà.
Îòûí ñîêó èê èíôîðìàòèêàÿ
óðîêú¸ñ íóûíû êóòñêèçû.
Äûøåòîí ïðîãðàììàîñ
òûðìûìòýåí-à, ìàð-à ìèëåìëû
ñîêó èê ïðîãðàììèðîâàíèå
ñ¸òúÿíû êóòñêèçû
- òà êóðñýç áàäœûì êëàññú¸ñûí
ãèíý äûøåòûíû êóòñêî.
Ïè÷è äûðûñåíûì èê êîòûðàì
êîìïüþòåðú¸ñ òðîñ âàë,
íî àñëàìåç 2-òž êóðñûí ãèíý
êûëäžç.
3-òž êëàññûí äûøåòñêûêóì,
ò¸òÿå ìûíûì îëîìà
ìûíäà «Þíûé òåõíèê»
æóðíàë âàéèç. Ñîèí èê ìîíý
Ÿåìãåñ íî Ÿåìãåñ òåõíè÷åñêîé
óäûñ ïàëà êûñêûíû
êóòñêèç. Íî ìûíàì êîòüêó
íî òðîñ òóñûêúÿñüêîíú¸ñû
âàë, òðîñ ëûäœèñüêûëž. Óëîíàì
àëè íî òàŸå ìàëïàíýí
óëžñüêî: ïîòý âàíüçý òîäýìå!
Çýìçý âåðàñà, ìîí
êîòüêûŸå óäûñûí àñìå
øåäüòûíû áûãàòî, äûð.
Ìûíàì ýêîíîìè÷åñêîé îáðàçîâàíèå,
îçüû èê áûãàòûñàë
íà êûŸå êå íî òåõíè÷åñêîé
ïðîôåññèÿ áàñüòûíû.
Íî óëîí áåðûòñêèç ìóêåò
ñÿìåí: ìîí ëóè ïðîãðàììèñò.
Ìîí ïîííà âàëòžñåç:
óæå òóíñûêî íî ïàéäภìåä
ëóîç, è, êîíå÷íî, ñî óêñ¸ ìåä
âà¸ç.
Â. Ïðîíèíëýí óæàí èíòûåç - äîðàç.
"
Дуннеын ӟеч интыын сылон понна
удмуртъёс вань удысъёсын азинскыны
кулэ. Сотэк, 50 ар ортчыса, мар
кылёз на калыклэсь? Удмуртъёс али
но кылем даурын уло на, азьланез
сярысь малпаськытэк, монэ со
сюлэмшугъяськытэ.
"
Àëè ìîí ïîííà òóæ òóíñûêî
ëóî èñêóññòâåííîé èíòåëëåêò
ñÿðûñü êåíåøîíú¸ñ, ìàøèííîé
îáó÷åíèå, bigdata…
Íî ìîí íîêûçüû íî óã âàíüìèñüêû
ñî òåìàîñòû ìóðãåñ
ãûðûíû. Ýøøî ïîòý íà êàï-
÷èåí àíãëè êûëûí âåðàñüêåìå
íî ôèí êûëýç äûøåòýìå.
Ìèëåìëû ôèíú¸ñëýñü äûøåòñêîíî
âûëýì. Ñîîñ ñÿìçûÿ
ìèëåìëû ìàòûí.
- Íîø âàíüìîí äûðäý
êûçüû îðò÷ûòžñüêîä?
ÊûŸå êíèãà áåðïóìåòžçý
ëûäœèä?
- Âàíüìîí äûðû ìûíàì
ќâќë. Íî øóûñàë: âàíü äûðìå
äûøåòñêîíëû áûäòžñüêî.
Êåëüøå âåëîñèïåäýí âîðòòûëûíû,
êðåçüãóðåí âûðèñüêî,
âàíüìîí äûðúÿì
ìîí - äèäæåé. Áåðëî äûðå
÷åáåðëûêî ëèòåðàòóðàåç
ќæûò ëûäœèñüêî. Òðîñãåñ
òåõíè÷åñêîéçý. Ïåíñèå ïîòž
êå, ëûäœèñüêî, îëî, óäìóðò
êëàññèêàåç íî. Øóòýòñêûíû
ìûíûì þðòòý êðåçüãóð. Ìîí
ìåëîìàí. Çýìçý âåðàñà, òðîñ
ìà ìûíûì òóíñûêî, íî âàíü
äûðìå áûäòî óäìóðò êûëúÿ
íî ëèòåðàòóðàÿ ýëåêòðîí
ó÷åáíèêú¸ñ.
- Òîí àëè ñîîñòû ëýñüòžñüêîä?
- Îçüû, âàëòžñü ïðîåêòý
àëè - óäìóðò êûëúÿ íî ëèòåðàòóðàÿ
ýëåêòðîí ó÷åáíèêú¸ñòû
ëýñüòîí. ÒàŸå êóðîíýí
ìûíûì âàçèñüêèç øàåðûñüòûìû
Äûøåòîí óäûñûñü
éќñêàëûê óæïóìú¸ñòû
òîäîí-ýñêåðîíúÿ èíñòèòóò.
Ïîê÷è êëàññú¸ñëû ó÷åáíèêú-
¸ñ ïќðìûòýìûí íè, àëè äàñÿñüêîì
øîð íî áàäœûì êëàññú¸ñëû.
Ìûíàì ïîòý ñîîñòû
÷åáåðãåñ, âàëàìîíãåñ, òóàëàãåñ
êàðåìå. Ñî ñÿíà, òà áîðäûñåí
èê ïîòžç ìóêåòûç ìàëïàí:
êûëäûòûíû ïëàòôîðìà,
êûòûí ëóîç ëýñüòûíû
ïќðòýì ïðåäìåòú¸ñúÿ âûëü
ó÷åáíèêú¸ñ. Îçüû ó÷åáíèêåí
ëóîç óæàíû, êîìïüþòåðå ïóêòûòýê.
Àëè ìè óæàñüêîìû
Windows 10, Android íî IOS
ñќçíýòú¸ñûí ãèíý, àçüëàíÿç
ñîîñ ïàñüêûòàëîçû.
Ìóêåò ìàëïàíý - áàäœûì
ýëåêòðîí êûëëþêàì ëýñüòîí.
Íî, æàëÿñà âåðàíî, àëè
òàèí âûðûíû äûðû ќâќë.
Êќíÿ êå òîëýçü îðò÷ûñà,
êóòñêî.
Òàÿç àðëû ïóêòýì óæú-
¸ñû ïќëûí âàíü íà íûëïè
ñàäý âåòëžñü ïèíàëú¸ñëû
÷àêëàì äûøåòîí ïðèëîæåíèå
êûëäûòîí. Òà ïðîåêòýç
íî ìè Äûøåòîí óäûñûñü
éќñêàëûê óæïóìú¸ñòû òîäîí-ýñêåðîíúÿ
èíñòèòóòýí
Ÿîø óëîíý ïûŸàòîì. Ñî âàòñýò
óäìóðò àçüâåòëžñüëýí
Íàñòÿ Òóòàåâàëýí «×èíãûëè»
ïðîåêòýçëû ìàèí êå íî
òóïà, íî ñî áûäýñàê óäìóðò
êûëûí ëóîç.
- Ìàëû òîí òàŸå ïðîåêòú¸ñ
áîðäû êóòñêèä?
- Ìîí âàëàñüêî, òà áîðäûí,
ìîí ñÿíà, íîêèí óç
âûðû. Ìà, ìûíûì ñî àñëûì
íî òóæ òóíñûêî.
Ó÷êîíî êå òóàëà ýëåêòðîí
ïîñîáèîñòû, àäœèñüêîì, ñîîñûí
óæàíû òóæ øóã. Àíãëè
êûëûíú¸ñûíûç Ÿîøàòîíî
êå, ìè òóæ áåðå êûëèñüêîì.
ÒàŸå ïðîåêòú¸ñ áîðäûí
êóëý óæàíû àëè! Òóæãåñ
íî òåëåôîíú¸ñû íî ïëàíøåòú¸ñû
âàòñýòú¸ñ êûëäûòîí
áîðäûí. Ýëåêòðîí ó÷åáíèêú¸ñìû
ìèëÿì òóæ óìîé
ïќðìèçû (Ðîññèûí ñîîñ òóæãåñ
óñòîîñûç ïќëû ïûðòýìûí
- àâò.), íî ìûíûì âàíüìûç
óã íà ÿðà. Ñîîñ áûäýñ
äóííåûí òóæãåñ óìîé¸ñûç
ëóûíû êóëý! Îçüûåí, âàíü
íà ìàð áîðäûí óæàíû. Àëè
òóæ è÷è íà òóàëà êóðîíú-
¸ñúÿ áûäýñòýì ýëåêòðîí
êíèãàîñ. Ñîîñòû fb2, epub
àìàëýí ëûäœûíû ìåä ëóîç,
íîø Ÿåìûñü êíèãàîñëýí
áàìú¸ññû ñêàíèðîâàòü êàðåìûí
íî PDF-å îãàçåÿìûí.
Îçüû ñîå òåëåôîíûñü ñåêûò
ëûäœûíû ëóý.
Óäìóðò êíèãàîñ áîðäûí
óæàêóì, ìûíûì Ÿåìûñü óã
òûðìî ëèíãâèñòèêà óäûñûñü
òîäîí-âàëàíú¸ñ, ïðîãðàììèðîâàíèëýí
êóä-îã
èíòûîñàç ìóðãåñ ïûðîíî íà.
Íî òóæãåñ ñåêûòýç - ñî îãøîðû
óæ, ó÷åáíèêú¸ñû éûðûíûä
âû¸íî, ñîîñ òóæ òðîñ
äûðäý áûäòî.
- ÊûŸå ïðîåêòýä, à÷èä
ìàëïàìúÿ, òóæãåñ íî
óäàëòžç êàäü?
- Ìîí óã òîäžñüêû, êûçüû
äóíúÿíî: óäàëòžç óæå
ÿêå ќç. Êûëñÿðûñü, ëýñüòžì
ìè ýëåêòðîí ó÷åáíèêú¸ñ, íî
ñîîñúÿ øêîëàîñûí óðîêú-
¸ñ óã íóèñüêî íà, ñîèí èê
ìàð âåðàíû óã òîäžñüêû.
Ýêñïåðèìåíòàëüíîé øêîëàîñûí
ãèíý ìîí ïèíàëú-
¸ñûí ïóìèñüêûëž íî þàé,
êåëüøî-à ñîîñëû òàŸå ó÷åáíèêú¸ñ.
Êåëüøî, øóî. Îçüû
êå, øóìïîòûìîí.
- Íîø ìàð òîíý áóðäúÿ?
- Џåìûñüãåñ - êðåçüãóð,
òóñïóêòýìú¸ñ… Ìîí óëîíìå
òðîñ ïîëëû àçüïàëà ìàëïàé
íè, ìîí âàìûøúÿñüêî,
àñ àçÿì ïóêòýì óæïóìú¸ñìå
áûäýñúÿñà. Ìîí óã òîäžñüêû,
êќíÿ ìàëïàíú¸ñìå áûäýñòî.
Íî îäžãçý óëîíý ïûŸàòžñüêî
êå, âûëü òîäîí-âàëàíú¸ñ
áàñüòžñüêî êå, ñî ìîíý áóðäúÿ
íè âûëü óæú¸ñëû.
- ÊûŸå Ÿåêòîíú¸ñ òîí
ñ¸òûñàëûä êóòñêèñü ïðîãðàììèñòú¸ñëû?
- Êîòüêó âûëåçëû äûøåòñêå!
Ïќðòýì óäûñú¸ñûí òîäìàòñêå:
äèçàéí, ñîöèîëîãèÿ,
ïñèõîëîãèÿ, ìàòåìàòèêà íî
ìóêåò. Íîêó óä òîäû, ìàð
òûíûä óëîíàä êóëý ëóîç.
Ïќðòýì êûëú¸ñòû äûøåòý.
Ìîí òðîñ ïќðòýì êûëú-
¸ñûí âåðàñüêèñü, ìóëüòèêóëüòóðíîé
êàëûê ïќëûí
áóäž. Ìûíàì àíàé-àòàé-
¸ñû 3 êûëûí âåðàñüêûíû
áûãàòî. Òðîñ êûëú¸ñûí âåðàñüêèñü
àäÿìèëýí äóííå
øîðû ó÷êîíýç ïàñüêûòà, ñî
òóðëû ñÿìåí ìàëïàñüêûíû
áûãàòý. ÑûŸå àäÿìèîñ äóííå
øîðû øóìïîòûñà ó÷êî,
íîø ñî óëîíûí œå÷ëûêî àðáåðè
ëýñüòûíû þðòòý. Íîø
ìàð êå áîðäû êóòñêèñüêîä
êå, ñîå îäíî èê óìîé áûäýñòîíî.

ТУАЛА АМАЛЪЁС
4
¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü
Пайдаё яке токма?
Ìàðèÿ ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
Òóííý íîêèíý óä ïàéìûòû íè ðîáîòú¸ñûí, íàíîòåõíîëîãèîñûí.
Íàóêà ÿëàí àçüëàíü êîøêå. Äýìëàñüêîìû òîäìàòñêûíû âûëü êûëäûòýì
àðáåðèîñûí: êóëý ëóèñü¸ñûíûç àðòý ïàéäàòýìú¸ñûç íî.
Кулэ луись арбериос
Џќæ þëòîø
Äóííå âûëûí 14 ìèëëèîí ïàëà àäÿìè ðàêåí
âèñå. Ïќëàçû ïèíàëú¸ñ íî âàíü. Ñîîñëýñü óëîíçýñ
ќæûò êå íî øóäî êàðîí ïîííà Àìåðèêàûñü Ààðîí
Õîðîâèö àñïќðòýì ðîáîò ìàëïàç. Ñîëýí âûëòóñûç
Ÿќæïèëû êåëüøå. Ðîáîò êîòüìàëû óñòî. Êûëñÿðûñü,
ñî áûãàòý èíêóàçüûí ïóìèñüêûëžñü êóàðàîñòû
âåðàíû, äûøåòý øîêàí ãèìíàñòèêà ëýñüòûíû.
Џќæïè ïóøêûí ñåíñîðú¸ñ èíòûÿñüêåìûí.
Ñîèí èê áîðäàç éќòñêèñüêîä êå, ðîáîò êóòñêå éûðûíûç,
ïûäú¸ñûíûç âûðåòûíû. ÒàŸå ðîáîòýç äóíòýê
ñ¸òúÿëîçû ÑØÀ-ûñü îíêîëîãè÷åñêîé ýìúÿñüêîííèîñûí.
Øóíäû ñþðåñ
Àëè áàäœûì ñàêëûê âèñúÿñüêå èíêóàçåç óò¸íëû.
Òðîñ ñïîðúÿñüêîíú¸ñ êûëäî ýëåêòðîêóæûì
ïîòòîí ïóìûñåí. Òà ïîííà òîäîñ÷èîñ äýìëàëî êóòûíû
âóëýñü, òќëëýñü, øóíäûëýñü êóæûìçýñ. Êèòàéûí
àëè óñüòžçû àñïќðòýì ñþðåñ: ïóøêàç òûðåìûí
øóíäû âûëûí óæàñü áàòàðåéêàîñ. Òîëàëòý
ñþðåñ âûëûñü ëûìû øóíàëîç, éќâàëåã óç ëóûëû.
Îçüû èê ñþðåñ ñóçÿíû êîíüäîí óç áûðû, ìàøèíàîñëû
òîë ðåçèíà êóëý óç ëóû, àâàðèîñ è÷è¸ìîçû.
À÷èç âåòëžñü àâòîáóñ
Êûëäžç âûëü ýëåêòðîêàð-àâòîáóñ. Ñî øîô¸ðòýê
âåòëý. Ïè÷è àâòîáóñ áûãàòîç òàêñè íî, êóðüåð
íî ëóûíû. Àñïќðòýì òóñûç íî áîðäàç êûñêå.
Âûëàç ÷àãûð ýêðàíú¸ñ òûðåìûí, îòûí
ïќðòýì ñóðåäú¸ñ âîøúÿñüêî. Àâòîáóñûí ñќñûð
àäÿìèîñëû íî èíòûîñ ÷àêëàìûí. Ýëåêòðîêàðàâòîáóñ
âóçàñüêå íè.
Ok, Google
Tacotron 2 - àäÿìè êóàðàåí âåðàñüêèñü ñќçíýò.
Ñîå Google êîìïàíèÿ ìàëïàç. Òà ïðîãðàììà ãîæòýì
òåêñòýç âåðàñüêîíëû ïќðìûòý. Òà âûëëåì
âàòñýòú¸ñ êåìàëàñü âàë íè. Íî òàèç âàíü àçüâûë
øåêú¸ñòû òóïàòžç. Òàáåðå, êûëñÿðûñü, ñî øîíåð
óäàðåíèîñ ïóêòûëîç, êóàðàåç ïќðòýì ñÿìåí âîøúÿëîç,
òåêñòëýñü ïóøòðîññý íî ÷àêëàëîç. ÒàŸå
ñќçíýòú¸ñ þðòòîçû àçèíòûíû îíëàéí-áåðûêòîí
óæåç íî êàï÷èÿòîçû ñќñûð ìóðòú¸ñëýñü óëîíçýñ.
Кулэтэм арбериос
Ñüќä î÷êèìå ïîíûñà, òóñïóêòýì
ëýñüòî…
Òàáåðå øóíäûëýñü óòèñü î÷êèîñ áûãàòîçû òóñïóêòûíû
íî âèäåî ãîæúÿíû. Àìåðèêàûñü Acton
êîìïàíèÿ ñûŸå àðáåðèîñ êûëäûòýì íè: îòûí, ïå,
œå÷ ëèíçàîñ ïóêòýìûí - ôîòîêàìåðàåç 8 ìåãàïèêñåëü,
íîø âèäåî 40 ñåêóíä ïàëà êûñòžñüêûíû áûãàòîç.
Áàòàðåéêàîñûç ÷àñ íî šûíû Ÿîæå óæàíû
÷èäàëîçû. Òóñïóêòýìú¸ñòû íî âèäåîåç ñîêó èê ëóý
ìåðëûêî áàìú¸ñû ïîòòûíû, ñî ïîííà Wi-Fi ãèíý
êóëý. Î÷êè òóæ êàï÷è óæà. Îäžã êíîïêàåç çžáèä -
òóñïóêòýì ÿêå âèäåî äàñü.
Óëîíýç óòèñü äóãäûëîííè
Èæûñü 27-òž øêîëàûñü 9-òž êëàññûí äûøåòñêèñü
Àëåêñàíäð ×óêàâèí äûøåòžñåíûç
Ÿîø êûëäûòžç òóàëà îñòàíîâêà. «Âèçüìî» äóãäûëîííè
êàëûêåç óòå ìàøèíàåí øóêêåìëýñü.
Ìàøèíà àäÿìèåç øóàê-äóàê ìåäàç ìûðœûòû
øóûñà, äóãäûëîííè áîðäûí âàíü äàò÷èêú-
¸ñ, ñîîñ ìàòýêòžñü ìàøèíàåç àäœî êå, àñôàëüò
óëûñü ïîòî êîðòŸîãú¸ñ, ìàøèíà ïèòðàíú¸ñû
ñåòêà áèíÿñüêå. Ñî ñÿíà, äóãäûëîííè êîòûðòýìûí
âèñêî-âèñêî êåíåðåí.
Ûìäý âîðñà
Âàíü ñûŸå àäÿìèîñ, êóäú¸ñûç êûøêàëî, òåëåôîí
ïûð âåðàñüêåìçýñ ìóêåò àäÿìèîñ êûëîçû øóûñà.
Ñîèí, ëýñÿ, Hushme ÷ûðòûå ïîíîí ìàëïàìûí
âàë. Ïåëå ïîížñüêî íàóøíèêú¸ñ, ûìäóð àçüûí
ìàãíèòýí àñïќðòýì çàìîê ïûòñàñüêå. Òàáåðå íîêèí
óç âàëà, ìàð òž íûð óëàäû íóêûðòžñüêîäû,
óãîñü ûìäóðú¸ñòû ãèíý íî âîðñàìûí ëóîçû. Èñüêå,
ìàëû òåëåôîí ïûð èê âåðàñüêîíýç?
Êûñ-êûñ-êûñ
Òà ù¸òêàåç êûëäûòžñü¸ñ ìàëïàëî: êîŸûø àäÿìèåç
áàäœûì êîŸûø êîæà, ñîèí èê âèòå ïèñýé
êàäü âûðåìçý. ÊîŸûøú¸ñ ÿðàòýìçýñ íþëžñüêûñà
âîçüìàòî. Ñîèí èê ìèëåì íî äýìëàëî ќæûò
íþëžñüêûíû. Ù¸òêà êîŸûø êûë êàäü ëýñüòýìûí.
Ñîèí ïèñýéäý êîðìàíû ãèíý ëóý.
Éûð ìåäàç êûíìû
Ãóæåì ìàòûí íè, šîãåí øóðú¸ñûí, òûìåòú-
¸ñûí òðîñ êàëûêåç ëóîç. Ñîèí èê êèí êå âûëûñü
àäœèäû êå òàŸå àðáåðèåç, ýí ïàéìå. ÒàŸå
àñïќðòýì éûðå ïîíîí êóïàëüíèêåç ýøøî íî ÷åáåðòîç,
ïå. Ќéòќä, îëî, êèíëýí êå óÿêóç éûðûç
êûíìå?

¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü
ДАУРЛЭН ТОДМЕТЭЗ
Åâãåíèé ÀËÅÊÑÀÍÄÐÎÂ
Êûëçû ¨ïòý ,,
[vk.com/udmurt_ept]
Êóêå íî êåìàëàñü
àäÿìèîñ óëîí-âûëîíûí
êóëý ëóèñü àðáåðèîññýñ
ëýñüòî
âàë èçëýñü, ñîáåðå
óñüòžçû êîðòýç. Àëè
àäÿìè êóòý íè ìóêåò,
òðîñëû óìîéãåñ, ìàòåðèàëú¸ñòû.
Êîðòýç íî òàíè ïëàñòìàññà
âîøòý íè. Ñî êàï-
÷èãåñ, äóíòýìãåñ, ñîëýñü
šîãàê ïќðìûòûíû ëóý
ïќðòýì âûëòóñ. Íî «ìóâќé
äàóð» íî îçüû èê ÷àëÿê
îðò÷îç. Àëè ìàøèíàîñòû
è÷è áåíçèí ñèèñü êàðûíû
òóðòòî íè, èíêóàçåç óòüûíû
òûðøî, ìîòîðú¸ñ, ќæûò
áåíçèí ñèûñà, îìûðå êûðñåç
ќæûòãåñ ìåä ïîòòîçû
øóûñà. Òà ñþðåñýç àëè
ë¸ãý èíæåíåð, èçîáðåòàòåëü
Èëîí Ìàñê.
Èëîí Ìàñê âîðäžñüêèç
ÞÀÐ-ûñü Ïðåòîðèÿ êàðûí.
Àëè ñîëû 46 àðåñ. Óëý Àìåðèêàûí,
òàòûí èê óæà òóæ
òóíñûêî ïðîåêòú¸ñ áîðäûí.
Èëîí óã âîçüìà êèíëýñü êå
ìàð êå âûëüçý ìàëïàìçý,
ñî êóòý íî âàíüçý ëýñüòý
à÷èç. Âàíüìûç, ìàð êûëäûòî
ñîëýí êîìïàíèîñûç,
Èëîí ïûð ïîòý. Ñî áûäýñ
äóííåûñü êàëûêåç àçüëàíü
âàëòý. Ñîëýí ïîòý âàë Èíòåðíåò
ïûð óêñ¸åí êèâàëòýìåç
- êûëäûòžç PayPal
êîìïàíèÿ. Ñî þðòòý Èíòåðíåò
ïûð áàñüÿñüêûíû,
îã-îãåäëû óêñ¸ ëýçüÿíû.
Ñîëýí ïîòžç âîðòòûëýìåç
îìûðåç êûðñ¸ìûòžñüòýì
ìàøèíàîñûí - êûëäûòžç
Tesla êîìïàíèÿ. Òàòûí
êóòñêèçû ëýñüòûíû ýëåêòðè÷åñòâî
âûëûí óæàñü
ìîòîðú¸ñûí ìàøèíàîñòû.
Ãðèãîðèé ÃÎËÎÂÊÈÍ
Êåìàëàñü èê ќâќë
óæáåðãàòžñü, èçîáðåòàòåëü
Èëîí Ìàñê
òîäìàòžç Starlink
ïðîåêòýíûç. Ñîëýí
óæïóìåç - áûäýñ äóííåå
äóíòýê Èíòåðíåò
âќëìûòûíû.
Òàÿç àðûí 21-òž òóëûñïàëý
îðò÷èçû íè
íûðûñåòž ýñêåðîíú-
¸ñ.
Èëîí Ìàñêëýí ìàëïàìåçúÿ,
Ìóçúåì êîòûðòž
ëîáàëîçû 4 ñþðñ 500
ñïóòíèêú¸ñ, äóííåëýí
Музъем вылын
ӟоскыт
Èëîíëû àêûëüòžçû ïðîáêàîñ,
òàëû ïóìèò íþðúÿñüêîí
ïîííà óñüòžç òîííåëü¸ñ
ãóäûëžñü The Boring
Company.
Îäžã âàêûòý Èëîíëû
œîñêûò ëóèç Ìóçúåì âûëûí
- ìàëïàñüêûíû êóòñêèç
SpaceX êîìïàíèÿ êûëäûòîí
ïóìûñåí. Ñî ќäúÿç
ëýñüòûíû ðàêåòàîñ, êóêå
íî àçüëàíÿç Ìàðñý íî ëîáàíî
øóûñà. Àëè òà ÷àñòíîé
êîìïàíèÿ ðàêåòàîññý
êîñìîñý Ðîññèìûëýñü (êûòûí
êóêå íî óëžçû Þðèé
Ãàãàðèí, Áåëêà íî Ñòðåëêà,
êûòûí ëýñüòýìûí âàë
Ìóçúåìëýí íûðûñåòž èñ-
êîòüêûŸå ñýðåãàç êîòüêèíëýí
Èíòåðíåòý ïûðåìåç
ìåä ëóîç øóûñà. Àëàìà èê
ќâќë ìàëïàí, áåí óê? Èíòåðíåò
àëè òóæ èê äóíòýì
óã ñûëû, íîø òàòûí, óêñ¸
òûðûòýê, âóîç. Ðîññèûñü
Îáîðîíàÿ ìèíèñòåðñòâîëýí
êîñýìåçúÿ Ìîñêâàûñü
ðàäèîòåõíèêàÿ íàó÷íî-èññëåäîâàòåëüñêîé
èíñòèòóò
5
êóññòâåííîé ñïóòíèêåç!)
Ÿåìãåñ ëýçüÿ. SpaceX êîìïàíèÿ
êåìàëàñü èê ќâќë
êîñìîñý ëýçèç òóæãåñ ñåêûò
ðàêåòàçý. Ñîå êûëäûòûêóçû,
Èëîí âàçèñüêèç
ÍÀÑÀ-ëû íî êîñìîñýí
ãåðœàñüêåì ìóêåò êîìïàíèîñëû,
þðòòýòñý äýìëàñà:
êóëý ќâќë-à ñîîñëû ìàðçýñ
êå íî êîñìîñý òóáòûíû.
Âîðãîðîíëû íîêèí ќç îñêû.
Ñîèí èê Èëîíëýí òóæãåñ
áàäœûì ðàêåòàåç êîñìîñý
šóòžç àñëýñüòûç èê êûëäûòýì
Tesla Rodster ìàøèíàçý.
Òàáåðå òà ìàøèíà
êûòûí êå Øóíäû ñèñòåìàÿìû
ëîáà íè. Ñî âûëûí
ãîæòýìûí: «Ëýñüòýìûí
Ìóçúåì âûëûñü àäÿìèîñûí».
Ìàøèíàåç òóáûòžñü ðàêåòà
áè÷àìûí âàë 3 ëþêåòëýñü.
2 ëþêåòýç áåðåí
Ìóçúåìå áåðûòñêèç íî øîíåðàê
ïóêñèç ÷àêëàì èíòûå.
Òàáåðå ñîîñ äàñü íà
ýøøî êќíÿ êå ïîë êîñìîñý
ëîáàíû. ÒàŸå ðàêåòà
êûëäûòûíû àñüìå ñòðàíàëû
ýøøî êќíÿ êå àðú¸ñ
êóëý íà, îãøîðû ðàêåòàåí
Ÿîøàòûñà, óêñ¸ íî ñîëû îã
10 ïîëëû òðîñãåñ êîøêå.
Туалаезлы пыд пуктэ кун?
Starlink ñïóòíèêú¸ñëýñü
óòèñüêîíúÿ ñќçíýò ëýñüòžç,
ñî óç ëýçüû ïûðûíû Ðîññèå
äóíòýê Èíòåðíåòëýñü ñèîññý.
Êûëäý îäžã þàí: ìàëû?
Ñîëû âàëýêòîí óò÷àñà, ìîí
îðò÷ûòž ïè÷èÿê ýñêåðîí.
Íûðûñü èê áóãûðúÿé çàêîíú¸ñòû.
Îãåç âåðà èíôîðìàöèîííîé
êûøêûòëûêëýñü
óòèñüêîí ñÿðûñü.
Ìàð ñî ñûŸå, çàêîíûí îãúÿ
êûëú¸ñ ãèíý ãîæòýìûí.
Èíôîðìàöèîííîé óäûñ, ïå,
àäÿìèëû, êàëûêëû, êóíëû
êûøêûòëûê âàéûíû êóëý
ќâќë.
Êèíëû êåëüøîç, êóêå
ñîëýí ãóðò âàäüñàç äðîí
ëîáàëîç? Áåí, àäÿìèëû ñî
Èíòåðíåò ñ¸òý, ìóëòýñ óã
ëþêåòû, íîø ìóêåò ëàñÿíü,
äðîí ñüќðîñý ïîòýìåä
ñÿðûñü íî òîäûòýê óç
êûëüû. Ñî âåñü øîðàä ó÷êîç,
âàíü óæäý òîäîç, Èíòåðíåòûí
íî ìàð êàðèñüêîä,
òîäàç êåëüòîç, òîí ñÿðûñü,
øóûíû ëóîç, âàíüçý-âàíüçý
òîäîç. Ñî âàíü
ëþêàì èâîðåç áîðäàç óç
âîçüû, âåðàëîç êóç¸åçëû,
Àìåðèêàûñü È. Ìàñê ýëåêòðîêóæûìåí
óæàñü Tesla ìàøèíàÿç.
Àëè SpaceX ëýçüÿ êîñìîñý
ïè÷è ñïóòíèêú¸ññý, êóäú¸ñûç
ìàòûñü äûðå êóòñêîçû
ûñúÿíû Ìóçúåì âûëý øàïëû
íî äóíòýì Èíòåðíåò.
Ñî âóîç ñûŸå íî èíòûîñû,
êûòûí òåëåôîí óã êóòû.
«Æåëåçíûé ÷åëîâåê» êèíîûñü
Òîíè Ñòàðê ãåðîé ñÿðûñü
êûëžäû íè-à? Ñî, ïå,
Èëîí Ìàñêúÿ êûëäûòýìûí.
Ìîí òóæ øóìïîòžñüêî,
Èëîíýí îäžã âàêûòý
óëžñüêî øóûñà. Êóêå
ïќðòýì ñòðàíàîñ êóñïàçû
êåðåòî, òàŸå àäÿìèîñ áûäýñ
äóííååç àçüëàíü êûñêî,
ñîîñëû êóëý ќâќë óêñ¸,
øóëäûðúÿñüêîíú¸ñ. Ìîí
ìàëïàìúÿ, àñëàä óæú¸ñûíûä
òàŸå àäÿìèîñ äîðîçü
êûñòžñüêûíû êóëý.
íîø êóç¸åç ïàëýíûí - êóíãîæ
ñüќðûí.
Òàòûñåí êóòñêî ýøøî íî
áàäœûìãåñ øóã-ñåêûòú¸ñ - óãî
âàíü ëþêàì èâîð àäÿìèëû
ïóìèò ãèíý ќâќë, áûäýñ ñòðàíàëû
ïóìèò êóòžñüêûíû áûãàòîç.
Êóíìûëýí óç ëóû íè
ýñêåðûñà âîçåìåç Èíòåðíåòýç,
êèâàëòûíû ñîèí, îòûí
ïóøéûíû êóòñêîçû ïîðíî,
ýêñòðåìèçì, êàçèíîîñ - âàíü
óðîäýç âó âûëý ëќïòîç. Íîø
êûçüû òåððîðèñòú¸ñòû êóòûëîä
íà? Ñîèí èê Ðîññèûñü
Îáîðîíàÿ ìèíèñòåðñòâî,
êåìà ìàëïàñüêûòýê, øóèç:
óç éќòû òžëåäëû äóíòýê
Èíòåðíåò.
НЕЙРОНАУКА
Улэп но корт
визьёс куспын
ÀÉÍÎ
Òóàëà íåéðîíàóêà
êûä¸êå âàìûøòýìûí
íè. Ñîèí ñýðåí àçèíñêå
èñêóññòâåííîé
èíòåëëåêò íî.
- Ìàð ãèíý ëýñüòûíû óã
áûãàòû íè êûëäûòýì èíòåëëåêò
- ïàéìîä! - ãîæòý
Ìîñêâàûñü Ýêîíîìèêàÿ
âûëž øêîëàûñü ïðîôåññîð
Ìàðèÿ Ôàëèêìàí. - Êûëñÿðûñü,
ñîîñ, ìè êàäü èê, áûãàòî
äóíúÿíû òóñïóêòýìú¸ñëýñü
÷åáåðëûêñýñ. Ìàòûñü
äûðå ôîòîâîæâûëúÿñüêîíú-
¸ñûí óëýï äóíúÿñü¸ñ êóëý óç
ëóý íè. Íåéðîííîé âîòýñú-
¸ñ áûãàòî ó÷êûíû âèäåîîñòû
íî äóíúÿíû, ìàð ñÿðûñü
îòûí âåðàñüêå. Îçüûåí, ñîîñ
âàëàëî, êèíú¸ñ ôèëüìûí
âàëòžñü ãåðîé¸ñ, êûŸå ñîîñëýí
êóñûïú¸ññû íî ìóêåò.
Èñêóññòâåííîé èíòåëëåêò
ïîòýìûí íåéðîíàóêà
áîðäûñü. Þíìå ќâќë óê:
êîðò âèçåç ìàëïàñü¸ñ íûðûñü
ïûð-ïî÷ ýñêåðèçû
éûðâèûìëýñü óæàìçý. Òà
óäûñûñü íûðûñåòž òîäîñ÷èîñ
ïќëûí - Àëëåí Íüþýëë,
Ãåðáåðò Ñàéìîí, Ìàðâèí
Ìèíñêèé, Äæîí Ìàêêàðòè
íî ìóêåòú¸ñûç.
Òóàëà àìàëú¸ñ àçèíñêî
øóèñüêîì êå íî, Ìàðèÿ
Ôàëèêìàí âåðà, ýí ìàëïàëý,
àäÿìèîñòû áûäýñàê ðîáîòú¸ñ
âîøòîçû øóûñà.
Êîðò âèçü äóííååç óç êàéïàëòû.
Óëýï âèçåç íîêèí óç
âîðìû. Òàòûí âåðàòýê óã
ëóû àñüìå áûãàòîíëûêú-
¸ñìû íî òðîñ êûëú¸ñòû òîäýììû
ñÿðûñü. Êûëñÿðûñü,
òâîð÷åñòâîåí âûðèñü àäÿìèîñëýí
áóð ïàëûç éûðâèûìçû
çîëãåñ óæà. Ñî ñÿíà,
àëè íàóêàûí çîë ýñêåðûíû
êóòñêèçû 2 êûëûí âåðàñüêèñü
àäÿìèîñëýñü éûðâèûìçýñ.
ÒàŸå àäÿìèîñëýí, ïå,
áûãàòîíëûêú¸ññû òðîñãåñ,
íîø óëîíçû ÿðêûòãåñ. Ñîîñëýí
éûðàçû ïќðòýì ïàéìûìîí
ìàëïàíú¸ñ ëûêòî.
Òðîñýç óã ñïîðúÿñüêî íè òîäîñ÷èîñëýí
Ýäâàðä Ñåïèðëýí
íî Áåíäæàìèí Óîðôëýí
ìàëïàíýíûçû: êûë áîðäûñü
ïîòý, êûçüû ìè äóííå øîðû
ó÷êèñüêîì, êûçüû ìàëïàñüêèñüêîì.
Íî, ìóêåò ëàñÿíü, ãàäæåòú¸ñ,
ìóêåò âèçüìî àðáåðèîñ
âîøòî àñüìåëýñü ñÿììåñ,
ìàëïàñüêîíìåñ. Êûëñÿðûñü,
êóä-îã êîìïüþòåð
øóäîíú¸ñ ïàéäà âภ-
ìè ñàêãåñ êàðèñüêèñüêîì,
ñîå ÿêå òàå êàï÷èåí òîäý
êåëüòžñüêîì. Íî ñî âàêûòý
èê êóä-îã àäÿìèîñ øóäîíëýñü
ìîçìûòñêûíû óã áûãàòî
íè.
- Èíòåðíåòýí éûðèí ìè
òðîññý éûðàìû âîçüûíû óì
òûðøèñüêå. Ïûðèä âîòýñý
íî þàä Google-ëýñü, - ãîæòý
Ìàðèÿ Ôàëèêìàí.
Îçüûåí, àçüòýìñêèñüêîì.
Íîø éûðâèûììåñ ќì óçûðìûòý
êå, êûçüû íþðúÿñüêîä
íà êîðò âèçåí?

КРИПТОВАЛЮТА
Майтал пульы
6
¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü
АЗЬВЕТЛӤСЬЁС
Студентысь -
Тӧрое
Мар со сыӵе биткоин?
Ìàðèÿ ÂÅÊØÈÍÀ
Áåðëî äûðå òðîñ âåðàñüêî
êðèïòîâàëþòàîñ
- Èíòåðíåòûñü óêñ¸
- ñÿðûñü. Ñîèí ñýðåí
ìàëïàìû áóãûðúÿñüêûíû,
êûòûñü-ìàðûñü
ñî ïîòžç íî ìàëû ñî
êóëý?
Íûðûñåòž êðèïòîâàëþòà
- áèòêîèí - êûëäžç 2008-
òž àðûí. Ñîå ëýñüòžç Ñàòîñè
Íàêàìîòî. Âàíü òà óæ Èíòåðíåòûí
îðò÷å áåðå, àëè
âåðàíû óã ëóû, òà àäÿìè
âàíü ÿêå ќâќë. Ñàòîñè íèì
óëûí áûãàòî âàòžñüêûíû
òðîñ ïðîãðàììèñòú¸ñ íî. Ñî
ñÿíà, Ñàòîñè ãîæúÿ, ßïîíèûí
óëý øóûñà, íî êóä-îã àäÿìèîñ
âåðàëî, ñî àíãëè ñÿìåí
àíàé êûëûíûç êàäü øàëòûð
ãîæúÿñüêå, íîø áèòêîèíëýí
ïóøòðîñýç (êîäýç), ïå, âîêñ¸
íî ßïîíèëû óã òóïà.
Îçüûåí, êðèïòîâàëþòà
êûëäýì äûðûñåíûç èê
áóñ ïќëû âàòýìûí êàäü. Óãî
ñî âàíü, íî êèÿìû ñîå êóòûíû
óì áûãàòžñüêå, óì íî âàëàñüêå,
êûòûñü íî êûçüû ñî
êûëäýìûí, ìàëû ñî ñîêåì
âќëìåìûí âîòýñûí.
- Êðèïòîâàëþòà - ñî âûëü
öèôðîâîé óêñ¸, êûëäûòýìûí
âîòýñûí óêñ¸ áåðãàòîí
ïîííà. Ìóêåò ñÿìåí âåðàñà,
êðèïòîâàëþòà - êîìïüþòåð
ïðîãðàììà, êóäžç êûëäûòý
óêñ¸, ìèëëèîíëýñü òðîñ êîìïüþòåðú¸ñûç
ãåðœàñà. Ìàíåòýí,
äîëëàðåí ÿêå åâðîåí
ñÿìåí èê, êðèïòîâàëþòàåí
áàñüòûíû ëóý êîòüêûŸå âóçýç,
íî âîòýñ ïûð ãèíý. Ñîëýí
äóíûç ìåäàç óñüû øóûñà,
âàíü ïќðòýì àìàëú¸ñ.
Øóîì, áèòêîèíýç óã ëóû òóæ
òðîñ ïîòòûíû. Ñîëýí ëûäûç
21 ìèëëèîíëýñü ÿòûð áóäûíû
óã áûãàòû, - âåðà Èæûñü
ãóðò óäûñúÿ àêàäåìèûñü
ýêîíîìèêà íàóêàîñúÿ êàíäèäàò
ϸòð Àíòîíîâ.
Ïðîãðàììèñòú¸ñ êûëäûòî
íà ìóêåò êðèïòîâàëþòàîñòû
íî. Ñîîñ, ïå, îã 800
ïќðòýì - ëàéòêîèí, íýéìêîèí,
ïèðêîèí íî ìóêåòú¸ñûç.
Êîòüêóäžçëýí àñëàç äóíûç.
Íóíàëëû áûäý êûëäî
âûëü¸ñûç íî. Êûëñÿðûñü,
òóý àð êóòñêîíûí «Êîììåðñàíòú»
âîòýñ áàì èâîðòžç,
îäžã óæáåðãàòžñü, ïå, Óäìóðòèûñü
íî Ïåðìü óëîñâûëûñü
2 òåïëîýëåêòðîñòàíöèîñòû
áàñüòžç. Òîäžñüêîäû-à ìàëû?
Êðèïòîâàëþòàîñ ïîòòûíû.
Óãî òà êîíüäîíýç ëýñüòîí
ïîííà òðîñ êîìïüþòåðú¸ñ íî
ýëåêòðîêóæûì êóëý. Âåëèêîáðèòàíèûñü
Power Compare
êîìïàíèëýí ýñêåðåìåçúÿ,
êðèïòîâàëþòà ïîòòžñü¸ñ ñîìûíäà
èê ýëåêòðîêóæûì
êûñêî, êќíÿ ñî îãäûðå êóëý
71 ñòðàíàîñûñü àäÿìèîñëû,
êûëñÿðûñü, øóíòžñüêûíû,
ñè¸í ïќðàíû, ëýñüòžñüêûíû
íî ìóêåò òðîñ ïќðòýì óæú¸ñëû.
Êðèïòîâàëþòàëýí äóíûç
òàíè áóäžç êûëåì àðûí. Êèí
ñîå âàëàñà âóòòžç íî òà óêñ¸åç
áàñüòžç, øóàê óçûðìèç.
- Àëè îäžã áèòêîèí îã
600 ñþðñ ìàíåò ñûëý. Êûëåì
àðûí ãóæåì ñî 2 ïîëëû
äóíòýìãåñ ñûëý âàë, ñîáåðå
ìèëëèîíú¸ñûí ëóèç, - øóý
òà óæïóìåí òóíñûêúÿñüêèñü
Àðò¸ì Áåëÿåâ. - Òàå äûðûç
äûðúÿ òîäûñàë êå, à÷èì íî
áàñüòûñàë, äûð. Íî àëè òîëûêåç
óç ëóû íè: áèòêîèí
äóíòýìàíû êóòñêèç.
Ìàëû?
- Äóííåûí êîòüêóä óêñ¸
«óÿ» (ïëàâàþùèé êóðñ), -
âåðà ϸòð Àíòîíîâ. - Âàíü
ìàëïàíú¸ñ êûëäûòûíû
«êðèïòîâàëþòíîé ñòàíäàðò».
Ñîÿ äóííå âûëý êûëüûíû
êóëý êóæìî êðèïòîâàëþòàîñ,
íîø ïðàâèòåëüñòâî áûãàòîç
êðèïòîâàëþòàåç óæå
êóòûíû àñëýñüòûç óêñ¸çý
þíìàòîí íî àçèíòîí ïîííà.
Òà äûðëû ßïîíèÿ áèòêîèíýí
áàñüÿñüêûíû ëýçèç èíè.
Ðîññèûí ќâќë íà òà ïóìûñåí
íîêûŸå êàòú¸ñ, ìóêåò ñÿìåí
âåðàñà, ñîèí óæàíû ëýçåìûí
íî, àëýìûí íî ќâќë.
Ñîèí èê êðèïòîâàëþòàîñ
òðîñãåñ áåðãàëî Àìåðèêàûñü,
ßïîíèûñü ÿ ìóêåò ñòðàíàîñûñü
îíëàéí-âóçêàðîííèîñûí.
Âàíü ñûŸå âîòýñ áàìú-
¸ñ íî, êûòûí òà óêñ¸åí, îãøîðû
âóçýç ñÿíà, òàçàëûêëû íî
óëîíëû êûøêûòëûê âàéèñü
ìàêåîñòû íî áàñüòûíû ëóý.
Òà þãäóð çýì íî êќøêåìàòý.
Àëè íîêûŸå çàêîíú¸ñ ќâќë
áåðå, êðèïòîâàëþòàåí áàñüÿñüêèñü¸ñ
àñüñý êóíûñüòûçû
ýêîíîìèêàëû íîêûŸå ïàéäà
óã âà¸. Êûçüû âåðà ϸòð
Àíòîíîâ, êðèïòîâàëþòà - ñî
íèìûñüòûç àäÿìèåí êûëäûòýì
óêñ¸ áåðå, ñîå óã ïîòòû
êûŸå êå êóíëýí áàíêåç
ÿêå ïðàâèòåëüñòâîåç. Òà óêñ¸åí
êîòüêóä àäÿìè âûðûíû
áûãàòý, íî ñî ïîííà íûðûñü
êóëý çýìîñ ëþêàì óêñ¸, êóæìî
êîìïüþòåð, Èíòåðíåòûí
êåìà ïóêûíû, óçûðìîí ïîííà
- áèðæàûí øóäûíû. Îçüûåí,
àäÿìèîñ çýìîñ óêñ¸çýñ âèðòóàëüíîé
êîíüäîíëû âîøòî.
Êóëý ëóîçû ìåäà êðèïòîâàëþòàîñ
àçüëàíÿç íî?
- Óëûñà àäœîì íè… - øóý
ϸòð Àíòîíîâ. - Ðîññèëû ïóìèò
ÿëàí âûëü ñàíêöèîñ ïóêòî,
Äóííåûñü âóç êàðîíúÿ
îãàçåÿñüêîíëýí (ÂÒÎ-ëýí)
íîêûŸå òîëûêåç ќâќë, ÎÎÍëýí
êóðîíú¸ñûç ñàíòýìàñüêî,
îðò÷î «áó¸ëî ðåâîëþöèîñ».
Ìûíàì ìàëïàìåÿ, êîòüêóä
êðèïòîâàëþòà - ÿðêûò
áó¸ëú¸ñûí øóäžñü ìàéòàë
ïóëüû, ôèíàíñîâîé ïèðàìèäà,
êóäžç îäíî èê ïóøòîç, êóàøêàëîç.
Ìàðèÿ ÈÂÀÍÎÂÀ
Âóîíî ýì÷è Èëüíàç
Ãèíèÿòóëëèí îäžã
íóíàëçý Óäìóðòèëýí
Òќðîåçëýñü óæçý áûäýñúÿç.
Óäìóðòèëýí Òќðîåç Àëåêñàíäð
Áðå÷àëîâ Èæûñü ìåäèöèíàÿ
êóí àêàäåìèûñü
ñòóäåíòú¸ñûí ïóìèñüêûëžç.
Ñîêó Èëüíàç øóèç: Òàòàðñòàíëýí
Òќðîåç Ðóñòàì Ìèííèõàíîâ
îäžã íóíàëçý âќçàç
óæàòžç 9-òž êëàññûí äûøåòñêèñåç.
Òàçüû àñüìå äîðûí
íî êàðîíî âàë. Óäìóðòèëýí
Òќðîåç êåìà ìàëïàñüêûñà
ќç óëû, ñîêó èê âåðàç:
òîí äàñü êå, îéäî. Îçüû 13-òž
þæòîëýçå 9 ÷àñëû Èëüíàç
ðåçèäåíöèå âàìûøòžç, óæàç
8 ÷àñ šûòîçü.
- ÊûŸå êå âûæûêûëý
ñþðè êàäü, - âåðà Èëüíàç.
- Íóíàë òóæ àñïќðòýì îðò-
÷èç. Àëåêñàíäð Âëàäèìèðîâè÷åí
ìè «ÈæÌåòìàø»
ïðåäïðèÿòèå âóûëžì, éќë
ïîòòîí ïóìûñåí êåíåøîíý
âåòëžì, ïóìèñüêûëžì ãóðò
óäûñúÿ àêàäåìèûñü ñòóäåíòú¸ñûí
- òàòûí ìûíûì
à÷èì êàäü èê ñòóäåíòú¸ñ
àçüûí âåðàñüêûíû êûëäžç.
Ìûëêûäý ëќïòý, ìàëïàíú-
¸ñû ïќç¸! Êûëèç íà âàíüçý
âèçü ïûð ïîòòûíû.
Àëè Èëüíàç äûøåòñêå
3-òž êóðñûí. Ìûíûñàë
ìåäà ñî ïîëèòèêàå?
- Òà ñÿðûñü âåðàíû âàçü
íà. Ìîí ïîííà àëè âàëòžñåç
- àêàäåìèåç éûëïóìúÿíû.
6 àð Ÿîæå äûøåòñêåìå
þíìå ìåäàç ëóû. Ýì÷èûí
óæàí - ñî äàí.
АДӞЫТОН
Дырвырӟон: 1993/2017
Íèêîëàé ÀÍÈÑÈÌÎÂ
19-òž îøòîëýçå Ýñòîíèûí,
Òàðòóûñü Ýñòîí
éќñêàëûê ìóçåéûí,
«Äûðâûðœîí: óäìóðò
åãèòú¸ñëýí áûäý âóîí
éûëîëú¸ññû 1993/2017»
àäœûòîí óñüòžñüêîç.
Òàòûí ñî îã àðíÿ óëîç íî
Áóäœûííóíàë (Ïàñõà) àçüûí
Òàòàðñòàíûñü Âàðêëåä-
Áќäüÿ ãóðòý íî Èæêàðå âóîç.
Ñîáåðå àäœûòîíýç âîçüìàòûíû
ìàëïàìûí íà Áóäàïåøòûí,
Õåëüñèíêèûí íî Ïàðèæûí.
Àäœûòîíûí âîçüìàòýìûí
ïќðòýì âàêûòú¸ñûñü
òóñïóêòýìú¸ñ. Ñîîñ ìèëåìûç
óäìóðò åãèòú¸ñëýí
áûäý âóîíçûëû ñžçåì ñÿì-
Òóñïóêòžç Íèêîëàé ÀÍÈÑÈÌÎÂ
«Äûðâûðœîí» àäœûòîí äàñÿìûí
Òàðòóûñü Ýñòîí éќñêàëûê ìóçåéûí.
íåðãåîñûíûçû òîäìàòî.
Áûäý âóîíýí ãåðœàñüêåì éûëîëú¸ñ
òóàëà âàêûòý Åâðîïàûñü
êàëûêú¸ñ ïќëûí òóæ
øåð ïóìèñüêûëî íè. Óäìóðòú¸ñëýí
íî ñîîñ îäžã ãóðòûí
ãèíý êûëåìûí - Òàòàðñòàíûñü
Îãûð÷è (Àãðûç) ¸ðîñûñü
Âàðêëåä-Áќäüÿëàí. Ïè
íî íûë êóðàñüêîí ñÿìú¸ñ òàòûí
ñîâåòî âàêûòý íî ќç áûðûëý,
òóàëà åãèòú¸ñ íî ñîîñòû
ñžëû-äàíëû óò¸.
Àäœûòîíûí âîçüìàòýìûí
Âàðêëåä-Áќäüÿëàñü åãèòú¸ñëýí
1993-òž íî 2017-òž àðú-
¸ñû îøòîëýçå îðò÷åì êóðàñüêîíú¸ññû.
Òóñïóêòýìú-
¸ñ íî âèäåî 2 íèìàç ãðóïïàîñûí
ëýñüòýìûí, êîòüêóäžç
àñ äûðûçëû òóïàñü òåõíèêàåí
óæàìûí: 1993-òž àðûí
- ïë¸íêàåí àïïàðàò, 2017-òž
àðûí - öèôðîâîé. Ëýñüòýì
òóñïóêòýìú¸ñòû 24 àð âèñúÿ
êå íî, àâòîðú¸ñëýí óæú¸ñàçû
òðîñ ãèíý îãêàäåç ïóìèñüêå.
Òóíñûêî ñîèç íî: 2017-
òž àðûí êóðàñüêèñü åãèòú¸ñ
1993-òž àðûñü êóðàñüêèñü¸ñëýí
ïèíàëú¸ññû ëóî íè.
Àäœûòîíýç ðàäúÿçû Ýñòîí
ëèòåðàòóðíîé ìóçåéûí óæàñü
Íèêîëàé Àíèñèìîâ, Ýñòîí
éќñêàëûê ìóçåéûñü òîäîñ÷èîñ
Ñâåòëàíà Êàðì, Àðï Êàðì,
Òàðòó óíèâåðñèòåòûñü ïðîôåññîð
Ýâà Òóëóç.
ВОЖВЫЛЪЯСЬКОН
Дуннеысь чеберайёс
люкаськозы Дэрие
Åëåíà ÐßÁÈÍÀ
Òóý áûäýñ äóííåûñü ïќðòýì âûæûîñûñü 35 àðåñîçü
íûëú¸ñ ïûðèñüêîçû «Ýòíî÷åáåðàé» âîæâûëúÿñüêîíý.
Ñîëýí éûëïóìúÿí ëþêåòýç îðò÷îç òàÿç ãóæåì
Äýðèûí, êàëûê òâîð÷åñòâîÿ «Îêíî â íåáî» ôåñòèâàëü
äûðúÿ.
Âîæâûëúÿñüêîíý áåðïóìåòž êóðèñüêîíú¸ñòû êûëåì àðíÿå
êóòžçû. Cîîñ 52 ìûíäà ëþêàñüêèçû.
- Êîíêóðñìû òóíñûêî ïîòýì ïќðòýì èíòûîñûñü íûëú¸ñëû:
Óäìóðòèûñü ñÿíà, ßêóòèûñü, Áàøêèðèûñü, Òóëà, Ò âåðü, Àëòàé
óëîñú¸ñûñü, îçüû èê Ñåðáèûñü, Èñïàíèûñü, Êàçàõñòàíûñü,
Âåíãðèûñü, Èíäèûñü, - øóý ôåñòèâàëüëýí îãåç ðàäúÿñåç Èëüÿ
Èøìóðàòîâ. - Àëè êóòñêå âîæâûëúÿñüêîíìûëýí 2-òž ëþêåòýç
- îíëàéí-áûðú¸íú¸ñ.
15-òž îøòîëýç¸çü íûëú¸ñ àñüñýîñ ñÿðûñü âèäåîàäœûòîí äàñÿíû
êóëý. Îòûí èâîðòîíî à÷èä íî ñåìüÿåä, óëîí èíòûåä, ÿðàòîíî
óæú¸ñûä ñÿðûñü. Óñòîîññý 15 íûëú¸ñûç ãóæåì Äýðè ¸ðîñý
ќò¸çû. Ôèíàëý ïîòýìú¸ñ àñ êàëûêåíûçû, âûæûêûëú¸ñûíûçû
òîäìàòîçû, êûðœàíû-âåðàíû áûãàòýìçýñ âîçüìàòîçû. Ïðîãðàììàûí
ñîîñ ïîííà ëóîçû òóíñûêî ìàñòåð-êëàññú¸ñ. Cîîñòû
îðò÷ûòîçû ïàðèêìàõåðú¸ñ, ñòèëèñòú¸ñ, âèçàæèñòú¸ñ. Ñî ñÿíà,
íûëú¸ñ ôîòîñåññèå ïûðèñüêîçû, ñöåíà âûëòž ÷åáåð âåòëûíû
äûøåòñêîçû.
Íÿëòàñ âåðàñà, «Îêíî â íåáî» ôåñòèâàëü óëîíý ïûŸà Ïðåçèäåíòëýí
ãðàíòýçëû ëóûñà. ×åáåðàé¸ñòû ñÿíà, ôåñòèâàëü âîçüìà
åãèò ãîæúÿñüêèñü¸ñòû, ôîëüêëîð êîëëåêòèâú¸ñòû, èñòîðèêú¸ñòû
íî øàåð÷èîñòû. Îò÷û ïûðèñüêûíû ìûëêûäçýñ âåðàçû
èíè Ðîññèëýí ïќðòýì ñýðåãú¸ñûñüòûç åãèòú¸ñ. Ôåñòèâàëüûí
èê êèóæú¸ñúÿ öåíòðú¸ñûñü êèáàøëûîñ áûãàòîçû àäœûòûíû
àñüñýëýñü óæú¸ññýñ.

¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü 7
КЫЛБУРЕТЛЭН НУНАЛЫЗ
Мылкыдъёсы - чуръёсам
Ìàðèíà ÏÀÕÎÌÎÂÀ
21-òž þæòîëýçå áûäýñ
äóííåûí ïóñú¸ Êûëáóðåòëýñü
íóíàëçý.
Óäìóðò êóí óíèâåðñèòåòëýí
áèáëèîòåêàÿç,
òàëû ñžçüûñà, «Ìûëêûäú¸ñû
- ÷óðú¸ñàì»
ïóìèñüêîí îðò÷èç.
Ïóìèñüêîíûí ÷óðú¸ñûíûçû
òîäìàòžçû êûëáóð-
÷èîñ Þëèÿ Ðàçèíà, Ãàëèíà
Àáðàìîâà, Àííà Áóðäèíà,
Àíàñòàñèÿ Øóìèëîâà,
Åëèçàâåòà Øèõîâà, Åâãåíèÿ
Êîðåïàíîâà, Ìàðèíà
Ïàõîìîâà… Šûò Ÿîæå ñîîñëýí
êûëáóðú¸ññû âàíüìûçëû,
îñêèñüêî, òóëûñ ìûëêûä
êóçüìàçû. 21-òž þæòîëýçü
Êûëáóðåòëýí íóíàëýíûç
þíìå áûðúåìûí ќâќë, äûð,
óê, óãîñü òà äûðå èíêóàçü
óëœå, àäÿìè íî âûëüäžñüêå
êàäü.
ÓäÃÓ áèáëèîòåêàëýí ïðåññ-ñëóæáàåç
Ïóìèñüêîí êóòñêèç
Àøàëü÷è Îêèëýí «Òîí þàä
ìûíýñüòûì» êûëáóðåíûç.
Ñîáåðå ÷óçúÿñüêûíû êóòñêèçû
òóàëà àâòîðú¸ñëýí
÷óðú¸ññû. Êîòüêóäžç êûëáóð÷è
àñïќðòýìëûêî. ×åáåðìàí
àìàëú¸ññý êóòýìåí ãèíý
ќâќë, äóííå øќäîíýíûç íî.
Êèí êå èíêóàçü ñóðåäú¸ñòû
ñèíìàñüêûìîí ñóðåäà, êèí
êå - àäÿìè êóñûïú¸ñòû. Êóäîã
êûëáóðú¸ñûí ïóøòðîñýç
âàòñêåìûí ïóñú¸ñ, êóàðà
øóäîí ïќëû, òàå Ÿåìûñü
êûëçûñà ãèíý âàëàíû óã
Òîäîñ÷èîñ åãèòú¸ñëû äýìëàçû
÷óðú¸ññýñ, éûðâèçüçû ïûð
ñžñúÿñà, ãîæòûíû.
ëóû, êóëý àäœûíû ÷óðú-
¸ñëýñü ðàäúÿñüêåìçýñ. Ñî
ïîííà åãèò êûëáóð÷èîñëýí
óæú¸ñûíûçû ïðåçåíòàöèÿ
êûëäûòýìûí âàë. Ýñà-Þññè
Ñàëìèíåí, ôèí ëåêòîð,
êîòüêóäçý ýñêåðèç, ëûäœèç.
Þëèÿ Ðàçèíà, Ãàëèíà
Àáðàìîâà íî Êèðèëë Êèðèëëîâ
óæðàäýç êûðœàíú¸ñûí
øóëäûðòžçû.
Òîäîñ÷èîñ Âèêòîð Ëåîíèäîâè÷
Øèáàíîâ íî Àëåêñàíäð
Ãðèãîðüåâè÷ Øêëÿåâ
äýìëàçû åãèòú¸ñëû êûëáóðú¸ññýñ,
ñþëýìçû íî éûðâèçüçû
ïûð ïîòòûñà, ãîæúÿíû.
Ñîîñ âàëýêòýìúÿ, ìèëÿì
êûëáóðú¸ñàìû ðèôìà íî îáðàçú¸ñ
ëÿáåñüãåñ íà, îãøîðû
Ÿîøàòîíú¸ñ êóòûëýìûí.
Êûçüû øóèç Âèêòîð Ëåîíèäîâè÷,
ìè, åãèòú¸ñ, ñþëýìåíûìû
êûëáóðàñüêîì, çýìîñ
êûëáóð íèìàñüêîí ïîííà
óæú¸ñìûëýí àñïќðòýì
ûìíûðçû ќâќë íà. Îçüûåí,
âàíü íà ìàðëû äûøåòñêûíû.
ÒàŸå óæðàäú¸ñ ìûëêûäýç
šóòî.
РОМАНЫСЬ ЛЮКЕТ
Огъяулонни
Ëàíà ÊÅËÜÄÎÂÀ
11-òž ëþêåò. Mellita
udmurtica
- Ýòíîïñèõîëîãèÿÿ ñåìèíàðûí
ìè Ÿîøåí äîêëàä
ëûäœèñüêîì, - âàçèç ìûíûì
Ýäèê Ïåòðîâ. Îäíîãðóïïíèêå
ñî, ìîíý êîìíàòàÿì óò÷àíû
âóýì. - Óäìóðòú¸ñ ñÿðûñü
âåðàíû êóëý.
- À-à… Ìàð âåðàíî?
- Òîí ќä êûëçû-à, ìàð-à?
Ýëüâèðà Àíàòîëüåâíà ïðèìåð
ñ¸òžç âàë. Ìîí êîæàé,
òîí ãîæòûñà êåëüòžä.
- Ìîí ìàêå àñ äóííåÿì
óñåìûí âàë. Ïðèìåðçý Êàòÿëýñü
êóð. Ñî âàíüçý òîäý.
- Îéäî îãøîðû ïóíêòú¸ñ
ëþêàëîì. ÊûŸååñü óäìóðòú¸ñ?
- Âîçüäàñüêèñåñü, àãà.
- Êóëý ïîçèòèâíîé ïàëú-
¸ñòû áè÷àíû. Ñàìîé-ñàìîé.
Âîîáùå ñûŸåçý, ìàèí óäìóðò
êàëûê àñïќðòýì íî òîäìî ëóý.
- Íó, ñîêó âîçüäàñüêèñåñü -
ïîçèòèâíîé ïàëûñåí.
- Ïîçèòèâíîé êåïûðàí.
Ïóíêò íîìåð îäèí.
Îçüû Ýäèê áîðäàì åðèç.
Ìè ñîèí îãúÿóëîííèëýí õîëëàç
âûæèì íî óæàìúÿñüêèñüêîì.
Ýäèê íîóòáóêàç ïå-
÷àòëà. Íîø ìîí, êîôå þûñà,
äèâàí âûëûí êûëëèñüêî.
- Óäìóðòú¸ñ òóæãåñ íî…
ãîðäýñü. Òàèç òîäìî ôàêò
èíè, - òà÷ûðòý Ýäèê.
- Ïîçèòèâíî-ãîðäýñü…
Èäåàëüíî-êåëüûòýñü. Îïòèìèñòè÷íî-øóíäû¸åñü,
-
èñàñüêî ìîí.
- Òàçý óã íè ãîæòû, ìóëòýñ.
Òûíàä àäœåìåä âàíü-à
Ïåðåâîùèêîâ ïðîôåññîðëýñü
«Ðûæèå ëþäè, îòêóäà âû?
Íå èç ãåðîòîäîâñêèõ ëè áóäèíîâ?»
êíèãàçý?
- ÊûŸå êóçü íèìûç.
Ïðÿìàÿ ðå÷ü: êàâû÷êàîñ
óñüòžñüêî…
Ñóðåäàç Ëèëèÿ ÕÅÃÀÉ
- Óìîé êíèãà. Ó÷êû! Ìûíûì
ñîå îëèìïèàäàûí âîðìåìå
ïîííà êóçüìàçû.
- Ãîæòû: óäìóðòú¸ñ -
âàøêàëà ôèí-óãîð ìóçúåì
âûëý êûëåì êàëûê. Ïåòåð
Õàéäó òîäîñ÷èëýí ìàëïàìåçúÿ,
ôèí-óãîð «äžíüäîð»
Ÿàïàê Âîëãà íî Êàì øóðú-
¸ñ êîòûðûí èíòûÿñüêåìûí
âàë. Òàå þíìàòî óðàë ëåêñèêàûñü
íèìêûëú¸ñ: ìó
(÷å÷û), êûç, êàëòîí (kala -
ôèí êûëûí «÷îðûã»). Âàøêàëà
âûæûîñìû óëýìûí
íþëýñî-øóðî èíòûîñûí, âûðåìûí
÷å÷û êûñêîíýí, ÷îðûãàíýí,
ïќéøóðàíýí…
Ìîí êûëåì àðíÿå òà òåìàÿ
ðåôåðàò äàñÿé, ñîèí èê
Ýäèê ïàéìèç, äûð, êûŸå ìîí
âèçüìî, õè-õè.
- Ëûäûçúÿ óäìóðò êàëûê
Ðîññèûñü ñàìîé áàäœûìåç
ôèí-óãîð êàëûê ëóý, - áåðå
êûëåìçý âîçüìàòýìåç óã
ïîòû Ýäèêëýí. - Ìîðäâàîñ
àñüìåäû àçüïàëòî, îçüû
êå íî ñîîñ êàëûêñýñ ýðçÿëû
íî ìîêøàëû ëþêî. Ïðèêîë,
ìîí êîæàñüêî âàë, ïîðú¸ñ
àñüìåëýñü òðîñãåñ.
- Ñîèí èê óäìóðò êûë
- Ðîññèûñü òóæãåñ íî
áàäœûìåç êûë. Âåíãåðú¸ñ,
ôèíú¸ñ íî ýñòîíú¸ñ áќðñüû
òóæãåñ íî òðîñ ëûäîîñûç -
ìè. Îçüû èê ãîæòû.
- Óäìóðòú¸ñ - ÷èäàñåñü.
Ìîí òàå, Ýëüâèðà Àíàëüåâíàëýí
ïàðàîñàç ïóêûêóì,
âàëàé.
- Àíàëüåâíà?
- Ïèîñûí ñîå îçüû íèìàñüêîì.
- Óô! ßðàì. Ïîçèòèâíî-
÷èäàñåñü. «Èç íî, ìó íî ïèëèñüêå
íî, àäÿìèëû ÷èäàíî».
- Ãîæòž òàçüû, Àñÿ, êûëçû:
«Óäìóðò ÷èäàç ìîíãîëýç
íî, áèãåðåç íî, œó÷ êóíýç íî.
Àëè ãëîáàëèçàöèåç ÷èäà.
Óëžñüêîì êàëëåí».
- Óäìóðò - âàìåíýñ. Íî
òàå ýí ãîæòû. Óç âàëàëý.
- Óäìóðò âàíüìûçëû äûøå
êå íî, àñ ñÿìåíûç ëýñüòý.
- Óäìóðò - äèïëîìàò. Âûæûêûëûí
âóìóðòýí íî êîòüêó
îãêûë òóïàòý.
- Óäìóðò - ñàìîé âàìåíýñ
äèïëîìàò.
- Óäìóðòú¸ñ - íûëïè¸ êàëûê.
Çýìîñ óäìóðò êîðêà -
íûëïèîñûí òûð. «Ïè¸-ïè¸
êîðêàå íî…»
- Œó÷ú¸ñòû âàëåñûí âîðìîíî.
Äåìîãðàôèÿ ôîíýç òóïàòîíî.
- Ñàìîé âåäžíî êàëûê.
Êîòüêóä ãóðòûí âåäží âàíü.
Êûçüû Øîòëàíäèûí êîòüêóä
ãóðòûí âàíü Ëîõ-Íåññ
àçüäàãà.
- Ñàìîé àðàêû ïќçüòžñü
êàëûê. Åêàòåðèíà ýêñýé ìèëåìëû
êóìûøêà ïќçüòûíû
ëýçèç âàë.
- Óäìóðòú¸ñëýí àðàêûçû
ëåê âûëûìòý. Âèòü-äàñ ãðàäóñ
ãèíý.
- Óäìóðòú¸ñ - ñóèöèäàëüíîé
õîááèòú¸ñ!
- Èíêóàçüëû ìàòûí!
- Ñàìîé ýòíîôóòóðèçìî!
- Ýòíîôóòóðèçìî-ñóèöèäàëüíîé
õîááèòú¸ñ.
- Èòàëìàñî-ýòíîôóòóðèçìî.
- Áàëüçàì-èòàëìàñî-ýòíîôóòóðèçìî.
- Æàãòžñüêèñüòýì! Âàíüçý
ãóðûí ñóòî.
- Øûïûò óäìóðò, âàíüçý
ãóðûí ñóòý.
- Çàáîð âûëûí ãîæúÿñüêèñüòýì.
«Îë¸í - øóçè!» ãîæòýìåç
îãïîë êå íî àäœåìåä
âàíü-à? Ìûíàì ќâќë.
- ×àé þèñü.
- Êàëüâàäîñ þèñüòýì.
- Óäìóðòú¸ñ - ñàìîé êàëüâàäîñ
þèñüòýì êàëûê, ôàêò!
- Ñïîðòýí ýøúÿñüêèñü.
Ãåðìàí Ñêóðûãèí, Òàìàðà
Òèõîíîâà, Ãàëèíà Êóëàêîâà.
- Ìóøî êàëûê.
- Àâòîìàòú¸ñ ëýñüòžñü.
- Ëåêàñüêèñü!
- À òîí òîäêîä âàë-à, âàíü
ñûŸå íèìûñüòûç ìóø ïîðîäà
- mellita udmurtica? Ï÷åëà
óäìóðòñêàÿ.
- Ñî ìîí! Ñàìîé êàëüâàäîñ
þèñüòýì, øûïûò,
æàãòžñüêèñüòýì, èòàëìàñîýòíîôóòóðèçìî-ñóèöèäî,
èíêóàçüëû
ìàòûí ìóø-õîááèò!
Àëè ìîí òîíý ëåêñ¸! È òîí
çàáîð âûëý ìîí ñÿðûñü àëàìà
êûë ãîæòîä, - ìîí ìûíÿé.
Ñîêó ìûíàì Ýäèêåç çýì
íî ëåêñåìå ïîòžç. Óã âåðà,
êûò÷ûÿç. Äîêëàäìû œå÷
ïќðìèç: êûêíàìû èê «âèòü»
áàñüòžì. 16+
2012-òž-2013-òž àðú¸ñû âîòýñûí àñüñý ëèòåðàòóðíîé
áàìú¸ññýñ óñüòžçû åãèò ãîæúÿñüêèñü íûëú¸ñ. Äíåâíèê àìàëýí
ñîîñ «ÂÊîíòàêòå» áàìûí íóèçû «Àéøåò» íî «Ìûäëàíü»
îíëàéí-êíèãàîññýñ.
«Àéøåò» îíëàéí-êíèãàåç ãîæúÿñü àññý Œàíûêàé Îðèíà
øóûñà íèìàç, «Ìûäëàíü» áàìåç íóèñü íèìçý ќç øàðàÿ. Íî,
æàëÿñà âåðàíî, êíèãàîñ éûëïóìúÿìûí ќâќë.
Òóý êûëäžç âûëü îíëàéí-ìàä¸ñ - «Îãúÿóëîííè» íûë ðîìàí÷èê.
Àâòîðåç - Ëàíà Êåëüäîâà (âàëàìîí, òà êóøåì íèì).
Ìàä¸ñ ïå÷àòëàñüêå «ÂÊîíòàêòå» áàìûñü «-ÈÇÌÈÇÌ» áàìûí.
Ñî îçüû èê äíåâíèê àìàëýí ãîæòýìûí. Åãèò íûëàø ïûðå
óíèâåðñèòåòý. Êûçüû ñîëýí óëîíýç ðàäúÿñüêå? Ìè ëûäœûíû
áûãàòžñüêîìû íè ðîìàíëýñü 15 ëþêåòñý. «Äàðò» ãàçåòý ìè
ñ¸òžñüêîì îäžãçý, ìóêåò ãëàâàîññý øåäüòûíû áûãàòîäû,
«-ÈÇÌÈÇÌ» áàìå ïûðûñà #ËàíàÊåëüäîâà õýøòåã óëñûí.

ТУСВОТЭС
8
¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü
Кызьы люкано 3 сюрс лыдӟись?
Óëüÿíà ÂÀÕÐÓØÅÂÀ
Òóñâîòýññý ýñêåðûñà, àäÿìè ñÿðûñü òðîññý òîäûíû ëóý. Êèí êå êèëüòðî
äýðåìåíûç óøúÿñüêå, êèí êå äóííåëýñü ÷åáåðëûêñý óñüòý, êèí êå
ìóð ìàëïàíú¸ññý âåðà. Òîäìàòýìå ïîòý êóä-îã óäìóðò íûëàøú¸ñëýí
òóñâîòýñú¸ñûíûçû.
Àëèíà Àíòîíîâà.
Òàèç íûëàø òóæ äàíúÿñüêå
óíî ëûäœèñü¸ñûíûç,
èíñòà-ýøú¸ñûíûç. Ñîîñ, ÿâà,
3 ñþðñëýñü òðîñ! Íîø êûçüû
ìåäà Àëèíàëýí ïîñòú¸ñûç
ñîêåì òðîñ ëàéêú¸ñ ëþêàëî?
Íûðûñü èê, Àëèíà - êûðœàñü,
ñîèí èê ñîå òðîñýç òîäî. Ñîáåðå,
óäìóðò íûëàø òóñâîòýñàç
óñüòý àñëýñüòûç ñþëýìçý,
îçüû èê íûëàøú¸ñëû
ïќðòýì äýìëàíú¸ñ ãîæúÿ.
Ìàðèÿ Åìåëüÿíîâà.
Åãèò æóðíàëèñò, ñþëìûíûç
âèñå óäìóðò êàëûê ïîííà.
«Øóíäû» îãàçåÿñüêîíûñü
íûëàøëýí ïîñòú¸ñûç ïûð
àäœèñüêîì, ìàêåì ñî àíàé
êûëçý âûëž äóíúÿ. Êîæàëîä,
Ìàðèÿ ìóð ìàëïàí äóííåå
âåñü âûåìûí, ìàëû êå øóîíî
êîòüêóä òóñïóêòýì óëûí
êûŸå êå àñïќðòýìëûêî ó÷ûðåç
ïûð-ïî÷ ïåðò÷å, éûëïóìúÿíú¸ñ
ëýñüòý. Âàòñàíû
ëóîç íà, Ìàðèÿ òóæ þí ÿðàòý
ãóðò óëîíýç. Êûëñÿðûñü,
âàçü Ÿóêíà ñóëòûñà èê, óçûÿíû
ìûíûíû äàñü.
Àíàñòàñèÿ Ïóøêèíà.
Òàçý íûëàøåç åãèò èíñòààíàé
(àíàé ëóîí ñÿðûñü ãîæúÿñü)
øóûíû ëóîç. Òðîñ ïîñòú¸ñ
êûëäûòúÿ àíàéëýí óëîíýç ñÿðûñü:
èçüòýê ïîòýì óé¸ñ, ñàêûðòýê
éќëûí ÷àé... Îçüû èê
òóæ ñþëìîåñü íî øóíûòýñü
÷óðú¸ññý àäœûíû ëóý àíàéàòàåç,
âûíûç ñÿðûñü. Òóñïóêòýìú¸ññý
ó÷êûëûñà, âàëàñüêîä,
òà óëîíûí ìàêåì áàäœûì
èíòû áàñüòý ñåìüÿ. Íàñòÿëýñü
÷åáåð ÷óðú¸ññý ëûäœûñà, ìûíÿíû
êóòñêîíî, ïîòý ìàòûñü
àäÿìèîñ äîðû ìûíýìåä íî ñîîñòû
œûãûðòýìåä.
Ëóêåðüÿ Øèõîâà.
Ëóêåðüÿëýí òóñïóêòýìú¸ñàç
øќäžñüêå êûŸå êå
àñïќðòýìëûêî øóíûò ãóðò
îìûð. Ñî òóæ äàíúÿñüêå óäìóðò
ëóýìåíûç. Êûëñÿðûñü,
íûëïèçý íî íèìàç Ãåðä. Íîø
çàðíè éûðñèåçëû óíî ñåðåìåñ
ÿ àáäðàòžñü ïîñòú¸ñ ñžçå.
Øќäžñüêå Ëóêåðüÿëýí óäìóðò
êûëëû ñèíìàñüêåìåç,
ìàëû êå øóîíî êîòüêóä òóñïóêòýì
óëý êàðúÿñüêå àíàé
êûëûí ãîæòýì òåêñò.
Äàðüÿ Øèëÿåâà.
Òà íûëàøåç çýìîñ ïîëèãëîò
øóûíû ëóîç, ìàëû êå
øóîíî òóñâîòýñàç ãîæúÿñüêå
óäìóðò, œó÷, àíãëè, ïîðòóãàë
êûëú¸ñûí. Àáäðàëîä Äàøàëû:
óäìóðò êûëýç à÷èç ïûðïî÷
äûøåòžç, âåðàñüêå ÷ûëêûò.
Àëè óëý Ïîðòóãàëèûí.
Òóñâîòýñàç ìèëåìûç òîäìàòý
êóíãîæñüќð äóííååí, âàëýêòý,
êûçüû äûøîíî âûëü
êóëüòóðàëû.
ВЫЛЬ НО ТУНСЫКО
Òóñïóêòžç ×ÓÄÜß ÆÅÍÈ
Кубызэн шудыны дышетӥсь книга
D
Ñàìîó÷èòåëå ïûðòýìûí 15 óäìóðò ãóð, ñîîñòû äûøåòûíû
ëóîç, íîòàîñòû òîäûòýê íî.
×ÓÄÜß ÆÅÍÈ
Íîìûðå âàëàòýê, íîìûð íî óä ëýñüòû. Íîø íîòàîñòû
òîäûòýê, êóáûçýí äûøåòñêûíû øóäûíû ëóý.
Êóáûçýí øóäûíû ñåêûò, íî ñîèí èê ñî ìûíûì
êåëüøå. Ýøøî êóàðàåç - âàøêàëà äûðú¸ñûñü êàäü.
8 àð òàëýñü àçüëî ìàëïàé âàë, êóáûçýí øóäýìå ïîòý.
6 àð òàëýñü àçüëî ìàëïàé âàë, êóáûç ëýñüòýìå ïîòý.
Šûíû àð òàëýñü àçüëî ìàëïàé âàë, êóáûçýí øóäûíû äûøåòîíúÿ
ñàìîó÷èòåëü ëýñüòýìå ïîòý.
Âîò îçüû îäžãûñü ìóêåòûç âîðäñêå. Òàáåðå êóáûç÷èîñëû
êóáûçýç âàëàíû êàï÷èãåñ ëóîç, äûð. Ñàìîó÷èòåëåç ëýñüòž
ñûŸå ìóðòú¸ñ ïîííà, êèíú¸ñëýí êóáûçýí øóäýìçû ïîòý, íîø
ìàð áîðäûñåí êóòñêûíû óã âàëàëî. Ñàìîó÷èòåëüûí ïûð-ïî÷
âàëýêòýìûí, êûçüû øóäîíî, êûçüû, ñèåç çžáûêó, øåäüòîíî
êóëý èíòûçý. Òàò÷û ïûðòýìûí ëûìøîð óäìóðòú¸ñëýí 15
ãóðú¸ññû. Êóä-îãçý êûçüû øóäîíî, ìûíûì âîçüìàòžçû Àëåêñåé
Êóçíåöîâ, Ìèêëîø Äýìåòýð íî Èðèíà Ï÷åëîâîäîâà. Òàáåðå
êðåçüãóðåç, à÷èì ìàëïàñà, øóäžñüêî.
ЯЛОН
Ñòóäåí÷åñêèé áèëåò ¹ Ï 1216/3, âûäàííûé ÁÏÎÓ ÓÐ
«Èæåâñêèé àâòîòðàíñïîðòíûé òåõíèêóì» íà èìÿ Ñâåòëàíû
Ñåðãååâíû Ìàêàðîâîé, ñ÷èòàòü íåäåéñòâèòåëüíûì.
¹ 23 (25638)
2018-òž àð 27-òž þæòîëýçü (ìàðò)
1915-òž àðûñåí 1917-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1930-òž àðûñåí 1943-òž àðûñåí 1992-òž àðûñåí
Ó÷ðåäèòåëè:
Ãîñóäàðñòâåííûé Ñîâåò
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ïðàâèòåëüñòâî
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ãëàâíûé ðåäàêòîð
Ç. Ê. Ðÿáèíèíà
Îòâåòñòâåííûé çà âûïóñê
Ì. Ì. Âåêøèíà
Àäðåñ ðåäàêöèè-èçäàòåëÿ:
426008, ã. Èæåâñê,
óë. Ê. Ìàðêñà, 274
www.udmdunne.ru
e-mail: udmdunne@yandex.ru
Ãàçåòà îòïå÷àòàíà â ÀÎ
«Èæåâñêèé ïîëèãðàôêîìáèíàò»
(426039 ã. Èæåâñê,
óë. Âîòêèíñêîå øîññå, 180)
Òåëåôîíû:
73-33-44 - ãë. ðåäàêòîð
73-33-42, 89511953765 - ïðè¸ìíàÿ, ðåêëàìà,
çàì. ãë. ðåäàêòîðà
73-33-46 - îòâ. ñåêðåòàðü
73-33-43, 89511953766 - êîððåñïîíäåíòû
73-33-41 - áóõãàëòåðèÿ
Èíäåêñû: Ï 5806, Ï 5001
Òèðàæ íîìåðà 1210
Çàêàç ¹ 160
Îáú¸ì 2 ï. ë.
Öåíà ñâîáîäíàÿ
Ïîäïèñàíî ê ïå÷àòè - 18.00
Ïî ãðàôèêó - 18.00
Ìíåíèå àâòîðîâ íå âñåãäà ñîâïàäàåò ñ
ìíåíèåì ðåäàêöèè
Èñïîëüçîâàíèå ìàòåðèàëîâ äîïóñêàåòñÿ
òîëüêî ñ ðàçðåøåíèÿ ðåäàêöèè
Ìàòåðèàëû, ïóáëèêóåìûå ñ ïîìåòêîé
«Ä» è «Ðåêëàìà», ïå÷àòàþòñÿ íà äîãîâîðíîé
îñíîâå.
Ãàçåòà çàðåãèñòðèðîâàíà Óïðàâëåíèåì
Ôåäåðàëüíîé ñëóæáû ïî íàäçîðó â ñôåðå
ñâÿçè, èíôîðìàöèîííûõ òåõíîëîãèé è
ìàññîâûõ êîììóíèêàöèé ïî Óäìóðòñêîé
Ðåñïóáëèêå
Ðåãèñòðàöèîííûé íîìåð
ÏÈ ¹ÒÓ18-00646
Ðåêîìåíäîâàíî äëÿ ÷òåíèÿ ñ 12 ëåò