Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Kültür Rotası<br />
10 MİLYON TÜRK BÖLGEDE<br />
Kızılkum Çölü, Özbekistan ve Kazakistan<br />
topraklarında yer alan dünyanın en büyük<br />
11. çölü. Yüzölçümü 300 bin kilometrekare.<br />
Burası 'Maveraünnehir' adı verilen<br />
bölgenin içinde uzanıyor. Maveraünnehir,<br />
Amu Derya (Ceyhun) ve Siri Derya (Seyhun)<br />
nehirleri arasında yer alıyor. M.Ö. 7.<br />
yüzyılda yani günümüzden 2 bin 700 yıl<br />
kadar önce İskitlerin yaşadığı bölge. M.Ö.<br />
2. yüzyılda da Mete (Oğuz) zamanında<br />
Hun Türkleri buralarda yerleşmiş ve bölge<br />
tarih boyunca Türklerin anayurdunun bir<br />
parçası olmuş. Bugün on milyona yakın<br />
Türk bu bölgede yaşıyor.<br />
Tarihi süreç içinde M.Ö. 7. yüzyıldan<br />
itibaren İskit, Hun, Göktürk, Batu Uygur,<br />
Karluk, Batı Karahanlı ve Selçuklu Türkleri<br />
bölgede yaşamış. Yine bir Türk olan Timur<br />
da bu topraklardan çıkmış. Mezarı başkent<br />
Semerkand’da. Bölge, Türklerin Şamanizm’den<br />
tek tanrılı dine, Müslümanlığa<br />
geçtiği yer aynı zamanda. Bu geçiş Karahanlılar<br />
zamanında olmuş. Karahanlılar,<br />
aynı dönemde doğu ve güney sınırlarında<br />
hüküm süren Gaznelilerle birlikte Türk ve<br />
İslam kültürlerini ilk birleştiren iki devlet...<br />
Kara kelimesi eski Türkçe’de kuvvetli,<br />
büyük, yüksek anlamına geliyor.<br />
Karahanlılar, Uygur Devleti’nin yıkılmasıyla<br />
840 yılında Karluklu Bilge Kül Kadir Han<br />
tarafından kurulmuş. Devlet, Batı ve Doğu<br />
olarak iki kısımdan oluşuyormuş. Batı<br />
Karahanlıların başkenti Semerkand, Doğu<br />
Karahanlıların başkenti günümüzde Kırgızistan<br />
sınırları içinde kalan Balasagun imiş.<br />
10. yüzyılın ortalarında Batı Karahanlı<br />
hükümdarı Kadir Han Oğulcak’ın yeğeni<br />
Satuk Buğra, Karahanlılar’a sığınmış olan<br />
İran kökenli bir Samani Şehzadesi Ebu<br />
Nasr veya diğer bir görüşe göre de bir<br />
İslam sufisiyle karşılaşması sonrasında<br />
İslam dinini kabul etmiş ve Abdülkerim<br />
adını almış. Abdülkerim Satuk Buğra, amcasıyla<br />
giriştiği taht kavgasını kazanınca<br />
da hükümdar olmuş ve devlet içinde İslam<br />
dinini resmen kabul etmiş. 995 yılında<br />
ölmüş. Semerkand yakınlarında Tim<br />
Köyü’ndeki 977-978 yapım tarihli Arap Ata<br />
Türbesi, bu dönemlerden kalma. İçinde<br />
meftun olan Hüseyin Yemeni de bölgede<br />
İslam dininin yerleşmesinde etkili olan<br />
alimlerden birisi.<br />
Kısa bir süre sonra da Karahanlı Hükümdarı<br />
Ahmed, 998 yılında Abbasi halifesi tarafından<br />
tanınan ilk Türk hükümdarı olmuş.<br />
Karahanlılar, 1042 yılında Doğu ve Batı<br />
Karahanlı Devleti olarak ikiye ayrılmışlar.<br />
Batı devletinin 1211 yılında Moğol Kara<br />
Hitaylar ve Doğu devletinin de 1212 yılında<br />
Türk Harzemşahlar tarafından yıkılmasıyla<br />
ortadan kalkmışlar ama sanat ve kültür<br />
açısından büyük iz bırakmışlar.<br />
TÜRKÇE, EDEBİYAT DİLİ OLMUŞTU<br />
Karahanlılar dönemi, kültürel olarak yoğun<br />
bir dönemdi. Doğu Karahanlılar’ın yaşadığı<br />
Doğu Türkistan bölgesinde Türk kültürü<br />
önemli gelişmeler göstermiş ve değerli<br />
eserler yazılmıştı. Doğu Karahanlılar<br />
Uygur-Çin, Batı Karahanlılar ise İslam-İran<br />
kültürü ile daha yakınlık içindeydiler. Doğu<br />
Karahanlılar zamanında Kaşgar şehri, bir<br />
kültür ve din merkezi haline gelmişti. Türkçe,<br />
edebiyat dili olmuş ve ilk kez bir Türk-İslam<br />
edebiyatı meydana gelmişti. Bu edebiyat,<br />
Uygur ve Arap harfleriyle yazılıyordu.<br />
Doğu Karahanlılar döneminde 1069-1070<br />
yıllarında Yusuf Has Hacip tarafından Uygur<br />
ve Arap harfleriyle yazılan "Kutadgu Bilig",<br />
Türkçe yazılmış en eski büyük eserdir ve<br />
ideal devlet sisteminden bahseder. Yine bir<br />
Doğu Karahanlı olan Kaşgarlı Mahmud’un<br />
1073-1077 yıllarında Bağdat’ta yazmış<br />
olduğu "Divan-ı Lügati-t Türk" adlı eseri de<br />
Türklerin yaşadığı coğrafyayı ve yaşamlarını<br />
ele alan ilk ve değerli Türk eserlerindendir.<br />
Ocak / Şubat / Mart | 2019<br />
January / February / March<br />
89
Change language