Przeszłość i dziś

W składzie leksykalnym frazeologizmów nie tylko
nazwy części ciała świadczą o ludzkiej perspektywie
oglądu świata. Na przykład niewielką odległość określa
się w polszczyźnie za pomocą połączeń: o krok, (o) dwa
albo trzy kroki, (o) kilka albo parę kroków od kogoś, czegoś;
krok to swoista „ludzka” jednostka miary, równa
odległości, jaką przebywa idący człowiek za każdym
stąpnięciem. […]
Człowiek może również ujmować świat z perspektywy
swych czynności (w składzie frazeologizmów odpowiadają
im czasowniki i rzeczowniki odczasownikowe).
Przykładowo: potoczna wiedza o krótkotrwałości działania
uzasadnia znaczenie związku ktoś ani się obejrzy
i…, znajomość przeciętnych możliwości człowieka wykonującego
pewną czynność znalazła odbicie w wyrażeniu
kamieniem dorzucisz albo jak kamieniem dorzucić
‘niedaleko’, a frazeologizm na poczekaniu ma łatwą do
odtworzenia motywację semantyczną: ‘tak szybko, że
warto poczekać’ – ‘bardzo szybko, od razu’.
O antropocentryzmie świadczy wreszcie większość
metafor i porównań utrwalonych we frazeologizmach.
Przypisywanie człowiekowi cech przysługujących
zwierzętom lub rzeczom, porównanie człowieka do
zwierzęcia lub rzeczy wiąże się z wartościowaniem negatywnym.
Przykładem mogą tu być dwie serie jednostek:
z kogoś będą ludzie, mów, zachowuj się, postępuj
jak człowiek, bądź człowiekiem, ktoś jest wyzuty z ludzkich
uczuć, ktoś żyje, mieszka jak ludzie – ktoś żyje jak
zwierzę, ktoś zdycha jak zwierzę, z kogoś wyszło zwierzę,
zwierzę, nie człowiek.
Człowiek jest zatem najważniejszym i najlepszym
składnikiem świata. Wniosek ten tylko pozornie podważają
liczne frazeologizmy oznaczające negatywne
cechy i zachowania ludzi, wyjątki jedynie potwierdzają
regułę: człowiek jest istotą dobrą.
A.M. Lewicki, A. Pajdzińska, Frazeologia,
w tomie: Współczesny język polski, 2001
130