Przeszłość i dziś

dech”. Książę Naim odrzecze: „To dlatego, że dzielny
rycerz weń dmie. Wydaje bitwę, jestem tego pewien.
Ten sam, który go zdradził, namawia cię teraz, abyś
chybił swej powinności. Uzbrój się, krzyknij swój
okrzyk wojenny i wspomóż swych wiernych. Słyszysz
wyraźnie: to Roland jest w rozpaczy”.
CLXVIII
Roland czuje, że śmierć jest blisko. Uszami mózg mu
się wylewa. Modli się do Boga za swoich parów, aby
ich przyjął do nieba; następnie prosi anioła Gabriela
za samego siebie. Bierze róg, iżby mu nikt nie robił
wyrzutu, i drugą ręką swój miecz zwany Durendalem.
Nieco dalej niż na strzelenie z kuszy idzie ku
Hiszpanii przez pole. Wstępuje na wzgórek. Tam,
pod pięknym drzewem, są cztery stopnie zrobione
z marmuru. Na zielonej trawie upada na wznak.
Omdlewa, śmierć jego się zbliża.
CLXIX
Wysokie są góry i drzewa wysokie. Są tam cztery
schody marmurowe, błyszczące. Na zielonej trawie
hrabia Roland omdlewa. Owo czyha nań Saracen,
który udał martwego i leży wśród innych, pomazawszy
krwią swoją twarz i ciało. Prostuje się, wstaje,
nadbiega. Był piękny i silny, i mężny też wielce;
i w pysze swojej popełnił szaleństwo, od którego zginie;
chwyta się Rolanda, i chwyta jego broń, i powiada
jedno słowo: „Zwyciężony jest siostrzan Karola!
Zaniosę jego miecz do Arabii!”. Kiedy go ciągnął,
hrabia odzyskał nieco zmysły.
władającym w tej epoce Półwyspem Iberyjskim. Przeciwnikiem
Karola jest legendarny król Marsyl, władca Saragossy.
W czasie pertraktacji między Frankami i Saracenami ojczym
dzielnego Rolanda, Ganelon, dopuszcza się zdrady. Wydaje
Marsylowi plany króla Karola. Marsyl zastawia pułapkę na
tylną straż armii Franków, którą dowodzi Roland. W wąwozie
Roncevaux [rąswo] legł kwiat rycerstwa Karola Wielkiego.
Tyle legenda.
Wyprawa w świetle historii. Według współczesnych historyków
Karol próbował wykorzystać spory między władcami
państewek arabskich. W 778 r. wyruszył do Hiszpanii, gdzie
zajął kilka miast i nieskutecznie oblegał Saragossę. Na wieść
o buntach na wschodnich granicach swojego państwa postanowił
przerwać podbój Półwyspu Iberyjskiego. Droga do
domu wiodła przez wąskie pirenejskie przełęcze. 15 sierpnia
778 r. część armii Franków została zaskoczona przez baskijskich
górali (którzy już wówczas wyznawali chrześcijaństwo)
i wybita niemal do nogi.
Karol Wielki
Karol I Wielki to symbol i ideał średniowiecznego władcy.
Udało mu się stworzyć potężne imperium, które było próbą
wskrzeszenia potęgi i chwały Cesarstwa Rzymskiego. Karol
koronował się zresztą na cesarza w 800 r. Jego państwo
obejmowało prawie całą Europę Zachodnią (z wyjątkiem
Hiszpanii, która była pod władaniem muzułmańskim, Anglii
i północnej Italii). Karol przetrwał w tradycji europejskiej jako
dobry i pobożny władca, który toczył sprawiedliwe wojny, by
rozszerzyć wpływy chrześcijaństwa. W językach słowiańskich
słowo „król” wywodzi się od imienia Karol, czyli imię Karola
było dawniej synonimem władcy.
CLXX
Roland czuje, że on mu bierze jego miecz. Otwiera
oczy i mówi tylko tyle: „Zda mi się, żeś ty nie nasz!”.
Trzymał róg, którego nie chciał porzucić. Uderza go
rogiem w hełm zdobny kamieniami, okładany złotem;
łamie stal i czaszkę, i kości, wysadza mu z głowy
oczy, i u stóp swoich wali go trupem. Po czym powiada:
„Poganinie, synu niewolnika, jak ty się ośmieliłeś
dotknąć mnie, słusznie albo nie? Kto o tym usłyszy,
będzie cię miał za szaleńca! Oto pękł mój róg, złoto
i kryształ odpadły”.
CLXXI
Roland czuje, że oczy mu zachodzą mgłą. Staje na
nogi, siłuje się, póki może. Twarz jego straciła barwę.
Karol Wielki pielgrzymujący do Montauban, ilustracja w Renaut de Montauban,
francuska książka rękopiśmienna z I poł. XV w.
167