Przeszłość i dziś

wyrazów, np.: napełnion boleści, oddać pokłon, dokonywać
oczyszczenia. W tekstach biblijnych występują także dawne
formy fleksyjne (rzekę od rzec, mię).
Archaizm i archaizacja. Archaizmy to elementy języka
charakterystyczne dla epok minionych, niewystępujące
we współczesnym języku polskim lub używane dzisiaj
rzadko, z wyraźnym odczuciem, że są to formy dawne.
Należą do nich nie tylko wyrazy i ich znaczenia, ale także
formy fleksyjne, jednostki słowotwórcze oraz konstrukcje
składniowe. Archaizmy bywają wprowadzane
do tekstów w celu nadania im odpowiedniego kolorytu,
przybliżenia ich do języka i realiów epoki, o których
opowiadają. Taki zabieg nosi miano archaizacji.
Budowa zdania biblijnego. Zdania występujące
w Biblii także różnią się od zdań w tekstach znanych z języka
codziennego, dlatego że składnia tekstu biblijnego także
nosi znamiona podniosłości. Głównym zabiegiem staje
się inwersja, czyli odwrócenie naturalnego porządku zdania.
Zdanie neutralne w języku ogólnym jest zazwyczaj
złożone z następujących po sobie: podmiotu, orzeczenia
i dopełnień. W stylu biblijnym ta struktura bardzo często
jest zaburzona, np. podmiot występuje po orzeczeniu
(I rzekł Pan do Abrahama), a czasownik znajduje się na końcu
zdania (por. Na pewno ci w twarz będzie złorzeczył, […]
sługi ostrzem miecza zabili, […] żywot mój wiatrem jest i oko
moje nie wróci się), co jest przeniesieniem na grunt polszczyzny
składni występującej w łacinie – języku, który miał
ogromny wpływ na kształtowanie się polskiego stylu biblijnego.
Częste jest także stawianie przydawki przymiotnej
(tj. wyrażanej przymiotnikiem lub imiesłowem przymiotnikowym)
po wyrazie określanym, gdy tymczasem
w języku ogólnym zazwyczaj poprzedza ona wyraz określany
(por. krzak gorejący zamiast gorejący krzak, a także:
podobny tchnieniu lekkiemu, dni jego jak cień przemijający).
Inną cechą stylu biblijnego jest pararelizm składniowy.
Polega on na budowaniu kolejnych (choć niekoniecznie
sąsiadujących w tekście) zdań (lub ich członów)
w podobny sposób. Pararelizm składniowy występuje na
początku Psalmu 6. [Panie,] w gniewie Twoim nie karć mnie,
// w zapalczywości Twojej nie sróż się nade mną. Obydwa
zdania składowe rozpoczynają się od identycznie zbudowanej
grupy okolicznika (w gniewie twoim, w zapalczywości
Twojej), po której następuje orzeczenie w formie zaprzeczonego
czasownika w trybie rozkazującym (nie karć,
nie sróż się), a na końcu – dopełnienie zaimkowe (mnie,
nade mną).
Podobieństwo struktury poszczególnych członów tekstu
może być podkreślone przez powtórzenia wyrazów na
początku lub na końcu tych członów. Powtórzenie wyrazu
lub grupy wyrazów na początku jakichś jednostek tekstu
(np. na początku kolejnych zdań, wersów, akapitów) to
anafora. Natomiast powtórzenie wyrazu (grupy wyrazów)
na końcu jakichś jednostek tekstu to epifora.
Charakterystyczną cechą stylu biblijnego jest występowanie
w dużym nagromadzeniu spójników i zaimków
wskazujących na przynależność (np. mój, twój). Zdania
często rozpoczynają się od spójników (I rzekł Bóg do Abrahama;
A oto powstał jakiś uczony w Prawie; I umieścił je Bóg
na sklepieniu nieba; A widział Bóg, że były dobre).
Zaimki wskazujące na przynależność występują w stylu
biblijnym nawet tam, gdzie wydają się zbędne i oczywiste,
ponieważ z kontekstu wiadomo, o czyich rzeczach
mowa, jak np. we fragmencie Psalmu 144. (Błogosławiony
Pan, opoka moja, który ćwiczy moje ręce do bitwy, moje palce
do wojny / Dobroczyńcą jest moim i twierdzą moją, wieżą
moją obronną, wybawcą moim, tarczą moją).
Składnia występująca w stylu biblijnym jest głównie
składnią współrzędną (zdania współrzędnie złożone
zdecydowanie przeważają nad zdaniami podrzędnie złożonymi).
Biblizmy. Wyrazy i związki wyrazowe jednoznacznie
kojarzone z językiem Biblii noszą nazwę biblizmów. Biblizmami
mogą być wyrazy, które wskazują na związek z tekstami
biblijnymi (np.: alleluja, zaprawdę, powiadać, rabbi,
oblubieniec, Chrystus), a także wyrazy, które wprawdzie
występują samodzielnie w języku codziennym, ale mają
znaczenie obciążone kontekstem biblijnym (por. pan to
częsty rzeczownik w języku polskim, ale pisany wielką literą
Pan odnosi się do Chrystusa lub Boga; podobnie rzeczownik
talent oznacza po prostu ‘zdolności do czegoś’,
ale w naszej kulturze kojarzy się z biblijną przypowieścią
o talentach). Biblizmami są również związki frazeologiczne
pochodzące z Biblii (zob. s. 126).
Dla języka biblijnego charakterystyczne są także nazwy
własne, związane z realiami pozajęzykowymi opisywanymi
w tekstach biblijnych. Znajdziemy wśród nich
zarówno nazwy osobowe: Mojżesz, Abraham, Józef, Lot,
prorok Daniel, prorok Jeremiasz, św. Piotr, jak i nazwy miejscowe:
Samaria (kraina zamieszkana przez Samarytan),
Judea, Galilea i inne.
Semityzmy
Biblizmy bezpośrednio odnoszące się do realiów
życiowych i kulturowych czasów, w których osadzone są
teksty biblijne, nazywa się semityzmami. Nazwa pochodzi
od języków semickich, z których te wyrazy pochodzą.
Do języków semickich należą języki hebrajski i aramejski,
w których napisano znaczną część ksiąg biblijnych (pozostałe
zostały napisane po grecku). Semityzmami są np.
wyrazy: Jahwe, rabbi.
Styl biblijny
113