I. Orð, setningar og textar II. Þýðingarýni – - Skemman

sjónarhorn og reynsluheim. Güttinger (1963, bls. 30; dæmi bls. 30 og áfram) minnir á
að „hver sem vilji kynna sér brot af erlendum bókmenntum án þess að hafa
tungumálið á valdi sínu, mun komast að því að besta verkfærið er sem bókstaflegust
þýðing á formi þess og efni“. En þá, ef „málfræðileg þolmörk“ markmálsins eru
„þvinguð að endimörkum sínum“ líkt og Ortega y Gasset lofar þýsku þýðingarnar á
verkum sínum fyrir að hafa gert, þarf ekki að koma á óvart ef áhrifin af slíkri þýðingu
sýnast á samsvarandi hátt brengluð eða „þvinguð“. Fræðilegar þýðingar eiga sér eigin
réttlætingar, eins og við höfum veitt athygli, en líkt og Ortega y Gasset (1937, bls. 86-
87) hefur sjálfur sagt, „lesandinn ætti að vera fullkomlega meðvitaður um að af
bókmenntalegum sjónarhóli er hann ekki að lesa bókmenntagimstein, heldur að beita
fremur brögðóttu verkfæri“. Í þessum skilningi mun fræðileg þýðing alltaf skilja
vandlátan lesanda eftir óánægðan. En ófullnægjan sem gerir vart við sig, getur einng
verið skapandi. Hún getur vakið forvitni og áhuga á frumverkinu og hvatt til tilrauna
til að finna sömu hugsanirnar tjáðar á áhrifaríkari og ef til vill með meiri reisn. En það
er einungis frumritið sem til fulls sameinar hugsunarinnihaldið í eina heild með
málformi.
Í mati gagnrýnandans ætti líka að skoða hlutverk fræðilegu þýðingarinnar sem
námu þekkingar og tilsagnar, en ekki sem form bókmenntaánægju og skemmtunar. Þá
gæti virst, sem aðlögunin væri síður fráhrindandi á neikvæðan máta, eða fordæmd
sem „ólesandi“ og „óaðlaðandi“. Þess í stað ætti það að þiggja ráð hjá Ortega y
Glasset (1937: 78-79) sem segir: „Þýðingin er eitthvað einstakt, aðskilin frá öllum
öðrum bókmenntaflokkum, með sína eigin mælikvarða og tilgang, af þeirri einföldu
ástæðu að þýðing er ekki sjálft verkið, heldur þjónar sem nálgun að verkinu.“
7. Sérstakir markhópar lesenda
Eins og þegar hefur verið bent á, velja gagrýnendur þann hlutverkaflokk sem við á ef
þýðandinn, eða viðskiptavinur hans, tilgreinir þrengri hóp lesenda fyrir
markmálsþýðinguna en venjulega er ávarpaður með þýðingu. Það ætti að vera ljóst að
aðstæður af þessu tagi eru undantekning. Og af þessari ástæðu verðum við að vera
ósammála sjónarmiði Theodores H. Savory, að gera viðtakendurna sem þýðing er
stíluð á, að viðmiðun fyrir þá þýðingaraðferð sem taka á upp. Af sjónarhóli Savory
(1958, bls. 26) má greina á milli fjögurra gerða viðtakenda. 1. Lesendur, sem fáfróðir
eru um frummálið og hafa eingöngu áhuga á bókmenntalegu innihaldi. Fyrir þá er
110