I. Orð, setningar og textar II. Þýðingarýni – - Skemman

Jafnvel stakt hljóð getur myndað mikilvægan formlegan þátt. 53 Meira að segja
er hægt að nota setningafræðilega eiginleika sem listform. 54 „Hrynjandi“ stílsins, sem
og stílræn form og rímskipun (von Wilamowitz-Moellendorff, 1963: 148, 154), málnotkun
þar sem er samanburður og myndmál, málshættir og myndlíkingar (Nida,
1964: 94) ætti allt að skoðast. Bragarhættinum og fagurfræðilegum afleiðingum hans
ber einnig að veita athygli. 55 Hljóðstílsþættir eru mikilsverðir hlutar, ekki einungis í
ljóðlist heldur einnig í bókmenntaprósa (Blixen, 1954: 45-51).
Við hverju má gagnrýnandi búast af meðhöndlun þýðanda á þessum formlegu
þáttum? Það blasir við að ekki er hægt að færa þá á þrælbundinn hátt af frummálinu
yfir á markmálið og fyrir hjóðmálsþætti væri þetta hvort sem er ómögulegt sökum
mismunandi hljóðkerfisfræði tungumála. Í innihaldsmiðuðum textum, þar sem
mikilvægi formlegra hliða er ekki í fyrsta sæti, er einfaldlega hægt að líta fram hjá
þeim, en ekki í bókmenntatextum þar sem þeir skipa mikilvægan hluta. Þar er
meginkrafan sú að ná fram áþekkum fagurfræðilegum áhrifum. Þetta má gera með því
að skapa jafngildi með nýjum formum. 56 Í formmiðuðum texta mun þýðandinn því
ekki herma eftir (aðlaga) rígbundnum formum frummálsins heldur meta frekar form
frummálsins og fyllast andagift af því til að uppgötva hliðstæð form í markmálinu, 57
eitthvað sem mun vekja svipuð viðbrögð með lesandanum. Af þessari ástæðu flokkum
við formmiðaða texta sem frummálsvísandi texta.
Yfir hvers konar textagerðir nær þessi textategund? Hún nær almennt talað
yfir alla texta sem byggðir eru á formlegum, bókmenntalegum grundvallarreglum og
53 Sjá R. Kloepfer (1967: 81): „Stakt hljóð hefur í raun ekkert gildi í listaverki nema í tengslum við
önnur, ... en þegar það stendur í samhengi við önnur (eins og í stuðlun, rími eða jafnvel hreimfegurð, í
hljóðfræði- eða formgerðarlegu munstri) öðlast það gildi. Í þessum skilningi getur fagurfræðilegt
smáatriði orðið að mikilvægasta þætti verksins, ekki eitt og sér, heldur sem hluti af samfellu.“
54 A. Luther (1949: 11) setur fram fróðlega athugasemd sem snertir þýðingu á Tolstoj: „Þegar ég ber
þýðinguna saman við frumtextann kemst ég að því að þýðandinn hefur endurmótað hinar löngu
málsgreinar Tolstojs í stuttar líflegar setningar. Hinni breiðu og hægfljótandi á er breytt í freyðandi
fjallalæk. Innihald frásagnarinnar er hið sama, en forminu hefur algjörlega verið breytt.“
55 Sjá meðal annara E. Horst von Tscharner (1963: 274) og R. Kloepfer (1967: 99).
56 „Með nýjum formum,“ heldur M. Buber (1963: 353) því fram, „er ekki átt við það djarfa herbragð
að fá að láni heiti úr ólíku samhengi, heldur þá tilraun til að skapa eitthvað samsvarandi innan
málkerfis þess erlenda tungumáls sem þýðingin er gerð á.“ Buber heldur áfram og segir skýrt og
skorinort að einungis þýðing sem sé innblásin „af áþekkri kveikju“ geti gefið af sér „áþekk áhrif.“
57 Gott dæmi má finna í smásögu Aldous Huxley Green Tunnels (Sjá H .J. Kann, 1968: .47), þar sem
endurtekning sömu endingar byggir upp hljómdýpt: „ ... feeling about among superhuman conceptions,
planning huge groups and friezes and monumental figures with blowing draperies; planning,
conceiving, but never quite achieving. Look, there´s something of Michelangelo.“ Í þýsku þýðingunni
eftir Herbert E. Herlitschka, tekur endingin – en að sér áþekka virkni, enda þótt það sé ekki alveg á
sama hátt: „... unter unmenschlichen Vorstellungen umhertasten und riesige Gruppen, Friese und
Monumentalgestalten mit flatternden Gewändernentwerfen; entwerfen, sich ausdenken, aber niemals
ganz vollenden.“
56