I. Orð, setningar og textar II. Þýðingarýni – - Skemman

hátt – „er ekki nægilegt að læra tungumálið. Það verður að rannsaka menningu þess,
ekki aðeins sem áhugasamur gestur, heldur frá grunni … kerfisbundið.“
4.5 Viðtakendaþættir
Áður en við getum rætt þau sérstöku vandkvæði sem viðtakendaþættir valda 120 í
tengslum við málform frumtexta og þýðingu hans, þarf að skilgreina sjálft heitið
„viðtakandi“. „Viðtakandi“ er ætíð lesandinn eða hlustandi textans á frum-málinu.
Þessi viðtakandi, sem ávarpaður er í frumtextanum, verður að vera skýrt aðgreindur
frá „sérstökum viðtakendum“ sem þýðandi eða viðskiptavinir hans hafa í huga, sem
mundi gera öll almenn viðmið fyrir þýðingar og þýðingarýni að aukaatriðum. 121
Hér lítum við einungis á það sem ákvæðisþátt sem höfundur frumverksins
hafði í huga fyrir lesendur sína þegar hann var að móta frumtextann eins og hann
gerði á frummálinu, og ekkert annað. Hér er aftur allt félags- og menningarlega
samhengið (efnislega það sem við köllum aðstæðubundið samhengi) mikilvægt, en frá
öðru sjónarmiði en í umfjöllun okkar um umhverfisþætti, því að þar snerist hún fyrst
og fremst um staðreyndir og hugtök frummálsins. Viðtakendaþátturinn er augljós í
algengri, málvenjubundinni tjáningu, tilvitnunum, óbeinum tilvísunum í málshætti og
myndlíkingar, o.s.frv., í frummálinu. Sá fjöldi íhugunarefna sem viðtakendatengdir
þættir krefjast fer eftir tegund textans. Þetta felur venjulega í sér afkóðunarferli.
Þýðandinn ætti að gera lesanda markmálsins mögulegt að sjá og skilja textann á
forsendum hans eigin menningarsamhengis. Eftirfarandi dæmi um málvenjubundna
tjáningu munu skýra þetta atriði.
Í innihaldsmiðuðum texta, til að mynda, á spænska orðatiltækið „miente más
que el gobierno“ („hann er verri lygari en ríkisstjórnin“) sér strangt til tekið ekki
bókstaflega samsvörun í þýsku. Með því að form orðatiltækisins er aukaatriði, og að í
þessari tegund texta er það innihaldið sem ber að varðveita, ætti þýðing á
merkingarfræðilegu gildi orðatiltækisins, eins og „hann er ömurlegur lygari“, að þjóna
sem fullnægjandi þýðing. En hins vegar, í formmiðuðum texta, verður að finna
málvenjubundið þýskt orðatiltæki sem hefur sambærilegt merkingarfræðilegt innihald,
120 Hjá E. A. Nida samsvarar „menningarsamhengi frummálsins“ því sem við höfum aðgreint hér sem
staðar- og viðtakendatengd úrslitaatriði. Þegar verið er að þýða máltákn sem eru undir áhrifum af þeim
og öðrum utanmáls úrslitaatriðum. Það er nauðsynlegt að íhuga það sem Nida kallar
„menningarsamhengi viðtökutungumálsins“ ef þau eiga að vera sæmilega „afkóðuð“.
121 Til að mynda, þýðing fyrir börn á Don Kíkóta eða Ferðum Gúllivers yrði að uppfylla aðra staðla en
að þýðingin sé trú frumtexta þessara verka. Sjá 4.7 hér á eftir.
92