I. Orð, setningar og textar II. Þýðingarýni – - Skemman

þar af leiðandi alla texta sem tjá meira en þeir skýra frá, þar sem líkingar og stíll
gegna hlutverki í því að ná fagurfræðilegum tilgangi – í stuttu máli: Texta sem kalla
má fagurbókmenntir. 58
Ekki er hægt að komast hjá þeim erfiðleikum sem fylgja því að úthluta hinum
ýmsu gerðum texta sæti meðal formmiðaðra texta, með því að treysta á yfirlýsta bókmenntagrein
þeirra. 59 Það er jafnvel ekki hægt að treysta merkimiðum sem komnir eru
frá höfundinum. Með því að íðorðafræðin er þjökuð af útbreiddri margræðni – að ekki
sé minnst á mikilláta notkun á fáguðum merkimiðum – geta hvorki þýðandinn né
gagnrýnandinn með neinu öryggi vikist undan ábyrgðinni á sjálfstæðri greiningu. Til
dæmis, má lesa esseyju (e. essay) í anda Karls Muth, en fyrir honum er fagurfræðin
grunnþátturinn í sannri esseyju vegna hreinnar ánægju formsins, með litlum eða
engum áhuga á efnislegu innihaldi; það er nauðsynlegt fyrir þýðandann að þýða hana
samkvæmt grundvallarreglum innihaldsmiðaðra texta og gagnrýnandinn verður að
meta hana samkvæmt sömu reglum. Stundum lýsir höfundur texta sínum sem esseyju,
líkt og Ludwig Rohner (1966: 128) gerir að umtalsefni: „Sterk og sannanleg
tilhneiging í nýlegum þýskum esseyjum er í rauninni svik, dregur esseyjuna niður í
fræðilega ritgerð, úr hugmyndaríku máli í fræðilegan prósa, frá frjálsum
tilraunaskrifum að einföldum staðhæfingum um niðurstöður, frá vinsamlegum
samræðum til prósaeinræðu…,“ svo að burtséð frá merkimiðanum sem settur er á
hann, ætti textinn í raun að þýðast sem fræðileg ritgerð, 60 skýrsla eða eitthvað annað
afbrigði af innihaldsmiðaðri tegund og gagnrýnandinn ætti að meta hann sem slíkan.
Hið sama á við belles lettres.
Þegar skilgreina skal tegund texta verður greiningin að vera óháð bókmenntalegum
flokkunum. Þannig, til að mynda, tilheyra öll form reyfara innihaldsmiðuðu
textategundinni, vegna þess að hinar fagurfræðilegu og formlegu víddir vantar í þá
eða gert er lítið úr þeim (Foltin 1968: 242-270). Þeir snúast um upplýsingar
(innihaldsmiðaðir), þó svo að upplýsingarnar sem þeir hafa á boðstólum séu
óraunverulegar eða skáldaðar. 61 Hins vegar tilheyrir léttskáldskapur lægsta stigi
58 Sjá þó athugasemdir um „hljóð- og miðlunarmiðaðan texta“ (2.2.4), sem hér verður að undanskilja,
þó svo að flokka megi þá sem listræn verk.
59 Eins og við höfum veitt athygli, ætti að forðast heitið „textagrein“ (Textgattung ), sem þeir O. Kade
og R. Jump kjósa frekar á ýmsar gerðir texta og textategunda, sem misvísandi.
61 Það er síður en svo tilgangslaust að láta sig skipta vandamál sem snerta þýðingar á léttvægum
skáldskap, þrátt fyrir skoðanir J. Ortega y Gasset (1937: 88-89), sem og W. Widmers (1959: 39, og
áfram) og F. Kemps (1949: 154). Það eru ekki einungis „æðri“ bókmenntir sem eiga skilið að vera
57