ปีที่ 5 ฉบับที่ 3 กรกฎาคม-กันยายน 2552 - สำนักงานนโยบายและแผน ...

Most cephalopods now have no or little shell and
instead have developed more complex nervous systems,
including such features as chromatophores, which are found
on the upper and lower parts of the body and enable
the cephalopods to camouflage itself from both prey
and predators by changing color to suit its surroundings.
Moreover, chromatophores play important parts in courting
or threatening enemies.
ภาพที่ 4 บรรพบุรุษของปลาหมึกในยุคปัจจุบัน
Figure 4 Ancestors of the modern cephalopods, Ammonites
ปลาหมึกในยุคปัจจุบันส่วนใหญ่ไม่มีเปลือกหรือเปลือกได้ลดรูปหายไป
และได้พัฒนาระบบประสาทที่ซับซ้อนขึ้น เช่น เม็ดสี (chromatophore)
ที่พบบริเวณผิวตัวทั้งด้านบนและด้านล่างของลําตัว ปลาหมึกจะใช้เม็ดสี
ในการอําพรางศัตรูโดยการปรับแต่งสีตัวให้กลมกลืนกับสิ่งแวดล้อมนอกจากนี้
เม็ดสียังใช้ในการเกี้ยวพาราสี หรือแม้กระทั่งใช้ในการข่มขู่ศัตรูด้วย
นอกจากนี้ปลาหมึกบางชนิดมีพิษที่มีความรุนแรงเพื่อใช้ในการ
ป้องกันตัว และใช้พิษเพื่อล่าเหยื่อมาเป็นอาหาร ปลาหมึกที่มีพิษร้ายแรง
ส่วนใหญ่จะเป็นปลาหมึกในกลุ่มหมึกสาย เช่น หมึกสายวงฟ้า (Blue ring
octopus) พิษของหมึกสายวงฟ้าจะผลิตจากต่อมน้ําลาย เมื่อหมึกสาย-
วงฟ้ากัดเหยื่อจะปล่อยสารพิษเข้าไปในตัวเหยื่อเพื่อให้เหยื่อเป็นอัมพาต
ชั่วคราว จากนั้นจึงค่อยๆ จัดการกับเหยื่อนั้น นอกจากปลาหมึกจะใช้
พิษในการล่าเหยื่อแล้วบางครั้งยังพบว่า ปลาหมึกเมื่อถูกรบกวนหรือ
ตกใจอาจกัดหรือทําร้ายศัตรูของมันแล้วปล่อยสารพิษออกมา ซึ่งพิษที่
ปล่อยออกมานั้นมีความรุนแรงและสามารถทําให้เหยื่อหรือศัตรูของมัน
ถึงแก่ชีวิตได้
ภาพที่ 5 หมึกหอม
Figure 5 Big-fin Reef Squid
Moreover, certain cephalopods, such as the Blue
ringed octopus, have powerful poison for self-protection
and hunting prey. The poison is contained in the octopus’
saliva, which comes from the saliva gland. When the Blue
ringed octopus bites its prey, it injects a neuromuscular
paralyzing venom before devouring the prey. Besides using
the venom to catch the prey, the Blue ringed octopus
also defends itself using its venom when it is disturbed or
provoked. The ejected venom is deadly.
พิษของหมึกสายวงฟ้าเป็นพิษที ่มีผลต่อระบบประสาท (neurotoxins)
มนุษย์ที่ถูกกัดจะมีอาการหายใจติดขัด กล้ามเนื้อกระตุก อาเจียน
หากทําการรักษาไม่ทันกล้ามเนื้อหัวใจอาจเป็นอัมพาตและทําให้เหยื่อ
เสียชีวิตได้จากการศึกษาพบว่าพิษหมึกสายวงฟ้าเพียงหนึ่งตัวสามารถฆ่า
ชีวิตคนได้ถึง 26 คนภายในเวลาเพียงหนึ่งนาทีเท่านั้น
หมึกสายวงฟ้าสามารถพบแพร่กระจายอยู่ทั่วไปในเขตร้อนและ
เขตอบอุ่น ในน่านน้ําของประเทศไทยพบได้ทั่วไปทั้งฝั่งอ่าวไทย และฝั่ง
อันดามัน หมึกสายวงฟ้ามักอาศัยอยู่ในเขตน้ําลึกห่างฝั่งออกไป ส่วนมาก
มักติดมากับเครื่องมือประมงประเภทอวนลาก และยังไม่มีรายงานว่าพบ
ในเขตแนวปะการังใกล้ชายฝั่งประเทศไทยของเรายังมีการศึกษาเกี่ยวกับ
ปลาหมึกชนิดนี้ค่อนข้างน้อย เนื่องจากเป็นปลาหมึกที่พบเห็นค่อนข้างยาก
ภาพที่ 6 หมึกสายวงฟ้า
Figure 6 Blue ringed octopus
วารสารธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของประเทศไทย
40