ZARYS HISTORII

22
więc nieuchronnym, koniecznym przejawem odgadniętej już jedności. Istniejące,
konkretne zjawiska są zatem wynikiem przeznaczenia, są zdeterminowane istnieniem
jedności, która wprawdzie ulega przekształceniom, ale ponieważ owa jedność jest
poznana, to również zmieniające się zjawiska mogą być poznane.
Wymienieni filozofowie dostrzegali ponadto potrzebę poznania człowieka,
rozwijając refleksje antropologiczne. Zwrócili uwagę na to, że miarą oceny
postępowania człowieka są zasady etyczno-moralne. Chociaż w antropologii tej
dominowały sentencje, aforyzmy, to krytyka określonych zachowań człowieka służyła
jego doskonaleniu, w tym sensie była antropocentryczna.
Istotnym zagadnieniem jest krytyka wierzeń religijnych, zwłaszcza antropomorfizmu
bogów i prymitywnych form kultu. Wypowiedzi na temat duszy wskazują, że
rozumiano ją fizycznie jako doskonalszy element materii, element ożywiający istnienie.
Krytyka wierzeń - jak można sądzić - wynikała z przyjęcia tezy, że rzeczywistość
zmienna nie jest godna wysiłku poznawczego człowieka. Tak jak człowiek powinien
dążyć do poznania jednej, wiecznej zasady świata, tak samo powinien dążyć - powiada
Ksenofanes - do poznania Boga, który jest „kulisty”.
Krytyka religii stała się również podstawą dla rozwijania teorii alienacji religijnej,
czyli takiego sposobu działania człowieka, w którym stwarza on najpierw obraz Boga,
któremu się później podporządkowuje, oddając mu cześć między innymi w
różnorodnych zachowaniach kultowych.
1.7. Parmenides z Elei (ok. 515 - ok. 450 r. p.n.e.)
Ok. 540 r. p.n.e. Grecy, głównie Jończycy, założyli kolonię w Lukanii nad Morzem
Tyreńskim, nazywając ją Eleą - gr. Hyele (dziś: Castellmare della Bruca). Miasto to
było ważnym portem i ośrodkiem handlowym. Na początku V wieku powstała w nim
znacząca szkoła filozoficzna eleatów, za założyciela której uważa się Ksenofanesa. W
roku 500 p.n.e. był on już dojrzałym mężczyzną, a przypuszczalnie w latach 480-470
napisał swoje filozoficzne dzieło w formie wierszowanej pt. O prawdzie i mniemaniu.
1.7.1. Ontologia
Przyroda nieustannie zmienia swe własności i formy wyrazu. Można o niej
powiedzieć tylko to, że się staje. Z tego też powodu nie można jej nazwać „bytem”,
gdyż bytem jest to, co jest, istnieje samo z siebie i nie może nie istnieć. Przyroda nie
może być bytem, bo byt nie może przestać być. Z konieczności - mówił Parmenides -
trzeba „powiedzieć i myśleć, że tylko to, co jest, istnieje. Bo byt jest, a niebytu nie ma”.
Przyjął zatem „ontologiczną zasadę tożsamości”. Z niej wyciągał następujące wnioski:
byt nie ma początku, bo musiałby powstać z niebytu, a niebytu nie ma; byt nie ma