ZARYS HISTORII

8
świadczy napis widniejący przy wejściu do szkoły Platona, od gaju herosa Akademosa
zwanej „akademią”: „niechaj nie wchodzi tu nikt, kto nie ma przygotowania
matematycznego”.
Wraz ze wzbogaceniem się ludzkiej wiedzy o świecie poszczególne nauki zaczynały
opuszczać „filozoficzną komnatę”, usamodzielniając się. Najwcześniej uczyniły to
matematyka i fizyka. Proces ten rozpoczął się już w starożytności, a trwa do dzisiaj. W
tej sytuacji filozofię okrzyknięto „królową nauk” i taką rolę przypisano jej w późnej
starożytności. Pełniąc ją filozofia usiłowała być encyklopedią ludzkiej wiedzy, nauką
nauk, dziedziną „zespalającą” nauki szczegółowe w jednolitą całość, kształtując
podstawy metodologiczne dla ich dalszego rozwoju.
W okresie średniowiecza filozofii przypadło inne miejsce. Zachowała swój
przydomek „królowej”, ale była tylko „służebnicą teologii”. Oto jak przejrzyście opisał
to E.Gilson: „jak dusza przygotowuje sobie ciało, tak również teologia przygotowuje
sobie ciało filozoficzne, którego potrzebuje w celu popierania zbawczego dzieła świętej
nauki”. Teologia miała posługiwać się filozofią: 1) do uzasadniania wiary; 2) do
lepszego zrozumienia prawd teologicznych; 3) do rozwiązywania problemów
sprzeciwiających się wierze; 4) do wnioskowania z prawd wiary o innych prawdach
wiary.
Filozofia nowożytna oddzieliła się od wiary i skoncentrowała na człowieku, jego
możliwościach poznawczych i formułowaniu „systematów” przedstawiających świat
jako funkcjonujący, doskonały mechanizm. Filozofia stała się jedną z wielu innych
nauk szczegółowych, zachowując swą odrębność przedmiotową. Formułułowała dla
nich podstawy metodologiczne oraz wykorzystywała ich uogólnienia do tworzenia
całościowej wizji świata, konstruując jednocześnie hipotezy dotyczące obszarów
rzeczywistości przez nauki szczegółowe niezagospodarowane. I chociaż w okresie
nowożytnym filozofia zerwała ze scholastyką, to dochowywała jej wierności poprzez
konstruowanie systemów przedstawiających świat „od początku do końca”; systemów
będących jednocześnie „wszechwiedzą”. Wierność ta zauważalna jest również w innych
sferach filozoficznego myślenia.
Filozofia współczesna rozwijana jest pod wpływem dokonujących się rewolucji
naukowo-technicznych i przemysłowych, oraz potężniejącej jednostronności tych
zjawisk. Stąd w zakresie przedmiotu filozoficznych badań jesteśmy świadkami
parcelacji filozofii. Postępuje ona „w głąb” nie rozwijając kierunku „wszerz”, a więc
pozostawiając całość jako zadanie otwarte. Niedostatki rewolucji naukowotechnicznych
użyźniają glebę dla filozofii mistycznych, pesymistycznych i innych
irracjonalnych wyrazów losu człowieka. Obraz ten uzupełnia filozofia
neoscholastyczna, rozwijająca się do czasów współczesnych. Przedmiotem jej są treści
wiary chrześcijańskiej.