ZARYS HISTORII

42
rzeczy można wyjaśnić poprzez odwołanie się do przyczyn: materialnej, sprawczej,
celowej lub formalnej. Były one czterema zasadami wyjaśniania. Przyjęcie przez
Arystotelesa formy jako siły sprawczej działającej celowo nadało pojęciu „formy” jej
ostateczny sens. Forma była z jednej strony czynnikiem pojęciowym, a z drugiej
czynnikiem aktywnym. Arystoteles opisywał ją jako energię, aktywność, której istotą
jest działanie. Można więc rzec, że forma jest energią, a materia potencjalnym
tworzywem.
„Ponieważ, tłumaczy Arystoteles, poszukujemy pierwszych zasad i najwyższych
przyczyn, musi przeto istnieć jakiś Byt, do którego należą te zasady i przyczyny na mocy
jego własnej natury”. Jest on początkiem, źródłem zarówno powstawania, jak i
poznawania; jest on „Pierwszym Motorem”.
Świat jest ciągiem przyczynowo i celowo uporządkowanych zdarzeń, a ponieważ w
łańcuchu przyczyn nie możemy poszukiwać pierwszej przyczyny w nieskończoność,
musi istnieć „Pierwszy Motor”, który nie ma przyczyny powodującej jego istnienie.
Posiada on szczególne własności, tzn. jest: 1) nieruchomy i niezmienny; 2) niezłożony;
3) niematerialny; 4) istotą duchową; 5) rozumem; 6) celem świata; 7) myśleniem,
poprzez które objawia się; 8) tylko jeden; 9) konieczny; 10) doskonały.
6.4. Antropologia
Człowiek składa się z duszy i ciała. Dusza jest formą, energią ciała, razem z którym
stanowi nierozłączną całość. Dusza nie może istnieć bez ciała, ani ciało bez duszy.
Ciało jest poruszane przez duszę pełniącą funkcje: roślinne - odżywianie i rośnięcie;
zwierzęce - postrzeganie, pożądanie, odczuwanie przykrości i przyjemności; myślenia
(właściwa tylko człowiekowi) - rozumowanie i kierowanie wolą.
Rozum, gdy poznaje, jest rozumem teoretycznym. Arystoteles rozróżniał rozum
czynny (samorzutność duszy) i bierny (receptywność poznania). Rozum czynny
wprawia w ruch rozum bierny, staje się w ten sposób przyczyną samorzutnych
poczynań duszy. Przez rozum czynny dusza jest przyczyną pierwszą w mikrokosmosie
człowieka, tak jak Bóg w makrokosmosie.
Nie ma innego dobra niż dobro realne. Ludzie realizują cele określone. Najwyższym
celem jest osiągnięcie szczęścia; jest nim doskonałość jednostki. Taki pogląd etyczny
nazywamy eudajmonizmem (gr. eudajmon - szczęśliwy).
Arystoteles wyróżniał cnoty: dianoetyczne (mądrość, rozsądek) i etyczne (hojność,
męstwo). Największe szczęście w jego przekonaniu przynosi człowiekowi
postępowanie według zasady „złotego środka".
Arystotelesowi przypisuje się sentencje: