ZARYS HISTORII

44
Z przedstawionych twierdzeń wynika, że stoicy powrócili do jońskiego hilozoizmu.
„Wszechświat jest jeden, pisał Marek Aureliusz, i bóg jest jeden we wszystkim, i
substancja jedna, i prawo jedno, rozum jest wspólny we wszystkich rozumnych istotach i
prawda jedna, i jeden cel dla istot jednorodnych i jednego używających rozumu".
Świat materialny jest doskonały, to nie zbiór przypadkowych zjawisk. Wszystko jest
absolutnie konieczne, bo jest skutkiem działania pneumy, która działa racjonalnie, jak
wieczny „logos”, jest nie tylko fatum, ale i opatrznością.
Prawo rozumu i prawo przyrody było dla stoików jednym i tym samym. Przyjęli
więc pogląd wyrażający mechanistyczny determinizm w skrajnej wersji tożsamy z
fatalizmem
Fatalizm to pogląd, że światem rządzi nieznana człowiekowi siła, ktorej nie może się
on przeciwstawić (łac. fatum - los, nieodwracalna siła).
Wyjaśniając powstanie i dzieje świata, stoicy skorzystali z odkryć jońskich filozofów
przyrody. Początkiem świata była boska, ognista pneuma, z której powstały inne
żywioły. Odróżnili dwa okresy dziejów: narodziny i śmierć. Po okresie narodzin
następuje nieuchronna śmierć świata, całkowite jego spalenie się, zognienie
(ekspyroza). Wówczas istnieje tylko ogień. Potem wszystko zaczyna się od początku.
Świat rozwija się, ale zawsze według tych samych praw. Stoicy twierdzili, że jest on
urządzony doskonale, na miarę boską; świat można utożsamić z Logosem, z Bogiem –
byli więć panteistami (gr. pan - wszystek, cały; theos - bóg).
7. 2. Gnoseologia
Stoicy byli sensualistami. Tłumaczyli, że człowiek uzyskuje wiedzę o świecie
poprzez postrzeżenia, wyobrażenia i zrozumienie, którego wyrazem są pojęcia.
Postrzeżenia powstają w wyniku działania narządów zmysłowych albo rozumu. To,
co się postrzega rozumem, uzyskuje się przez bezpośredni kontakt, podobieństwo,
przestawienie, zestawienie, przeciwieństwo. Kontakt bezpośredni dostarcza obrazu
zmysłowego. Podobieństwo pozwala uzyskać obraz przez porównanie z innym obrazem
znajdującym się obok poznającego. Przez przestawienie można np. pomyśleć o oczach
na piersiach u kobiety. Zestawienie pozwala np. dostrzec syrenę. Przeciwieństwo
pozwala poznać np. śmierć.
Uzyskane postrzeżenie umożliwia tworzenie wyobrażenia, które jest jednak czymś
różnym od obrazu postrzeżeniowego. Postrzeżenie można porównać do „marzenia
sennego”, wyobrażenie zaś jest „odciskiem w duszy”. „Nie można - pisał Diogenes
Laertios - przyjąć, aby ten odcisk był podobny do odbicia pieczęci, bo nie można
przypuścić, aby na tym samym miejscu mogło powstać więcej odcisków przez jeden i ten
sam nacisk. Przez wyobrażenie rozumie się to, co jest dokładnym odciśnięciem,