%35

B
kayıtlarda yer alması ve alacağın miktarı konusunda taraflar
arasında bir ihtilaf bulunmaması yeterli görülmektedir.
Hâsılatların elde edilmesi bakımından yukarıdaki kurallar
geçerliyken cevaplandırılması gereken sorulardan biri de
giderlerin ödenmesi ve tahakkuku meselesidir. Giderlerin
tahakkuku süreç bakımından ödemeden daha önce gelen
bir hukuki durumu ifade eder. Bir başka deyişle her ödeme
içinde tahakkuku barındırırken her tahakkuk ödeme anlamına
gelmez.
Tahsil ve tahakkuk esasının ilişkinin bir tarafı bakımından
geliri ortaya çıkarması söz konusuyken aynı durumların
karşı taraf için ne anlam ifade etmesi gerektiği üzerinde durulması
gereken bir husustur. Esasen bir taraf için gelir olan
şeyin diğer taraf için gider olması akla uygundur. TTK’ya
göre kazancın bulunmasında bu prensip geçerlidir. Ancak
gelir vergisinde ticari kazancın tespiti bakımından giderlerin
bazıları ödeme şartına bağlanmışken bazıları için tahakkuk
şartı yeterli görülmüştür. Nitekim ticari kazançlar belirlenirken
giderleştirmede tahakkuk esası genel bir uygulama
hükmü olmakla birlikte bazı giderler bakımından ödeme
esası yani fiilen ödenmiş olması benimsenmiştir.
Ticari kazancın tespitinde bazı giderler ödenseler bile kanunen
kabul edilmezler. Ancak, bizim ele almaya çalıştığımız
konu kanunen kabul edilmeyen giderlerle ilgili değildir.
Bizim konumuz kanunen kabul edilen giderlerden tahakkuk
etmesi yeterli görülmeyip ödeme şartına bağlanmış olanların
açıklanmasıdır. Bir başka deyişle neden bazı giderler için
sadece ödeme halinde gider yazılabileceğidir.
C. TİCARİ KAZANÇLARDA SAFİ TUTAR
KAVRAMI
Geliri tanımlayan Gelir Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde,
“Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç
ve iratların safi tutarıdır” denmiştir. Bu tanımlamada
üzerinde durulması gereken kavram safi tutar kavramıdır.
Kanunda safi tutar kavramına ulaşma bakımından bazı durumlarda
gerçek, bazı durumlarda götürü usule yer verilmiştir.
Gerçek safi tutar, gerçek gayri safi tutardan gerçek giderlerin
indirilmesiyle bulunan tutarı ifade eder. Götürü safi tutar
kavramı ise giderin veya gelirin götürü olduğu durumu ifade
eder. Açıklamalardan anlaşıldığı üzere bazı gelirler bakımından
gerçek, bazıları bakımından götürü gider veya götürü
gelir yöntemleri kullanılarak safi tutara ulaşılmaktadır. Götürü
yöntemler gerçek safi tutarın bulunmasının istisnalarını
oluşturur.
Gerçek safi tutarın tespitinin muhasebe kayıtları üzerinden
bulunması kanun gereğidir. Safi kazancın tespitinde gayri
safi tutardan bazı giderlerin indirilmesine izin verilirken bazı
giderlerin indirilmesine izin verilmemiştir. Kazancın tespitinde
indirilmesine izin verilmeyenlerin kanunen kabul edilmeyen
gider olarak dikkate alınarak muhasebeleştirileceği
açıktır.
İndirilmesine izin verilen (kanunen kabul edilen) giderlerden
bazılarının giderleştirilmesinin ödeme şartına bağlanması,
bizi giderler konusunda “ödemeye bağlı giderler” ile “tahakkuka
bağlı giderler” seklinde sınıflandırmaya götürmektedir.
II. GİDERLEŞTİRİLMESİ TAHAKKUK
VE/VEYA ÖDEMEYE BAĞLI GİDERLER
İşletmenin sattığı mal ve hizmetleri için yaptığı kanunen
kabul edilen giderler (GVK. m.40), kazancın tespit edilmesi
sırasında indirilmesi bakımından aşağıdaki şekliyle ayırıma
tabi tutulabilir. Aşağıda sayılan giderlerin içeriklerini ayrı
ayrı açıklama gereği duyulmamıştır (Bıyık – Kıratlı, 2007).
A. TAHAKKUKA BAĞLI GİDERLER
Aşağıda yer alan kanunen kabul edilen giderlerin, giderleştirilmesi
konusunda tahakkuk esası yeterli görülmüştür.
• Taşıtların Giderleri,
• Amortismanlar,
• Sosyal Giderler,
• Tedavi ve İlaç Giderleri,
• Katma Değer Vergisi Kanunu’na Göre İndirilmeyen KDV,
• Ticari Kazancın Elde Edilmesi ve Sürekliliğinin Sağlanması
İçin Yapılan,
• Genel Giderler,
• Giyim Giderleri,
• İşletme İle İlgili Bazı Vergi Resim ve Harçlar (Harç ve resimler,
hukuki yapıları gereği ödenmeden ilgili kişilerin hizmetten
yararlanmaları söz konusu olmadığından, bunların
gider yazılması ödeme şartına bağlıdır).
Yukarıda sayılan giderlerden işletme ile ilgili vergiler bakımından
şu açıklamaların yapılmasında yarar görülmüştür.
İşletme ile ilgili vergi resim ve harçların giderleştirilmesinin
ödenme şartına bağlandığı ilk izlenim olarak söylenebilirse
de öncelikle “işletme ile ilgili” kavramın ne olduğunu belirlemekte
yarar vardır. İşletme ile ilgili olmak kavramından, işletmenin
faaliyetini sürdürmesi bakımından kanuni yükümlülük
olarak doğan vergi, resim ve harçlar anlaşılmalıdır. Bu
kapsamdaki vergilerden bazıları kanunen kabul edilmeyen
vergilerdir. (Örneğin; KVK, 11/d, KDV m.30 ve 58, ÖİV
m.39, ŞOV m.40, MTV m.14/I ve IV sayılı tarife)
Bilanço
69
AĞUSTOS / EYLÜL / EKİM 2013