tam ... regium tam liberale tam munificum quam opem ferre supplicibus, excitare adflictos, dare salutem, liberare periculis, retinere homines in ciuitate quid autem tam necessarium quam tenere semper arma, quibus uel tectus ipse possis uel prouocare improbos uel te ulcisci <strong>la</strong>cessitus? ... quid esse potest in otio aut iucundius aut magis proprium humanitatis quam sermo facetus ac nul<strong>la</strong> in re rudis? hoc enim uno praestamus uel maxime feris, quod conloquimus inter nos et quod exprimere dicendo sensus possumus («Che c’è di altrettanto regale, altrettanto liberale e generoso del prestare soccorso a chi supplica, del risollevare chi è afflitto, del procurare salvezza, liberare dai pericoli, conservare i diritti di cittadinanza? E che c’è di altrettanto necessario dell’avere sempre a disposizione armi con cui tu possa proteggerti, sfidare i malvagi o vendicarti se provocato? ... Che cosa ci può essere di più piacevole nel tempo libero o di più peculiare di una persona colta d’una conversazione arguta e in ogni aspetto elegante? Perché in questo appunto noi siamo davvero superiori alle bestie: per <strong>la</strong> capacità di venire a reciproco colloquio e di esprimere a parole ciò che sentiamo»). 9. Aristotele critico del<strong>la</strong> vuota eleganza oratoria di Isocrate. Cic. De oratore 3, 141 Itaque ipse Aristoteles cum florere Isocratem nobilitate discipulorum videret, quod suas disputationes a causis forensibus et civilibus ad inanem sermonis elegantiam transtulisset, mutavit repente totam formam prope disciplinae suae versumque quendam Philoctetae paulo secus dixit: ille enim turpe sibi ait esse tacere, cum barbaros, hic autem, cum Isocratem pateretur dicere; itaque ornavit et inlustravit doctrinam il<strong>la</strong>m omnem rerumque cognitionem cum orationis exercitatione coniunxit. 10. Catone il Censore critico dell'eloquenza isocratea. Plut. Cato Maior 23, 2 th;n d∆ ∆Içokravtouç diatribh;n ejpiçkwvptwn, ghra'n fhçi par∆ aujtw'/ tou;ç maqhtavç, wJç ejn ”Aidou para; Mivnw/ crhçomevnouç tai'ç tevcnaiç kai; divkaç ejrou'ntaç. «Catone prende in giro <strong>la</strong> scuo<strong>la</strong> di Isocrate e afferma che gli allievi invecchiavano presso di lui, come se fossero tenuti a usare le tecniche espressive acquisite e affrontare processi nell'Ade al cospetto di Minosse» 76 . 76 Vd. P. M. Pinto, La prima ricezione di Isocrate a Roma. Plutarco, Vita di Catone il Vecchio 23, 2 e Lucilio V182-189 K., "Quaderni di Storia" 55, 2002, 171-182. 50
11. Nota bibliografica. F. B<strong>la</strong>ss, Die attische Beredsamkeit, I-III, Leipzig 1887-1898 2 . E. Drerup, De codicum Isocrateorum auctoritate, I-II, Leipzig 1894-1896. K. Münscher, Quaestiones Isocrateae, Diss. Göttingen, Dieterich, 1895. K. Münscher, ISOKRATOUS HELENES ENKOMION, "Rheinisches Museum" 54, 1899, 248-276. O. Navarre, Essai sur <strong>la</strong> rhétorique grecque avant Aristote, Paris 1900. E. Norden, Die antike Kunstprosa, Berlin-Leipzig 1898 (<strong>la</strong> II ed., 1915, è accessibile in trad. it.: La prosa d’arte antica, <strong>dal</strong> VI secolo a. C. all’età del<strong>la</strong> Rinascenza, 2 voll., Roma, Salerno Editrice 1986, premessa di Sc. Mariotti e nota di aggiornamento di G. Calboli). K. Münscher, Die Isokratesüberlieferung, "Philologus" 58, 1899, 88-110. K. Münscher, Isokratous Helenes Enkomion, "Rheinisches Museum" 54, 1899, 248-276. O. Navarre, Essai sur <strong>la</strong> rhétorique grecque avant Aristote, Paris 1900. T. C. Burgess, Epideictic Literature, Chicago, Univ. of Chicago Press, 1902. H. J. Bell, The British Museum Papyrus of Isocrates PERI EIRHNHS, "Journal of Philology" 30, 1906, 1-83. W. Süss, Ethos. Studien zur älteren griechischen Rhetork, Leipzig – Berlin 1910. J. Kessler, Isokrates und die panhellenische Idee, Paderborn 1911. H. Gomperz, Sophistik und Rhetorik, Leipzig – Berlin 1912. K. Münscher, v. Isokrates, RE IX, 1916, coll. 2146-2227. A. Burk, Die Pädagogik des Isokrates, Würzburg 1925. G. Mathieu, Les idées politiques d'Isocrate, Paris 1925. R. F<strong>la</strong>cerière, L’éloge d’Isocrates à <strong>la</strong> fin du Phèdre, “Revue des Etudes Grecques” 46, 1933, 224 sgg. R. L. How<strong>la</strong>nd, The Attack on Isocrates in the Phaedrus, "C<strong>la</strong>ssical Quarterly" 31, 1937, 151-159. G. Walberer, Isokrates und Alkidamas, Diss. Hamburg 1938. H. Wersdörfer, Die Philosophia des Isokrates im Spiegel ihrer Terminologie, Leipzig 1940. J. A. Denniston, Greek Prose Style, Oxford 1952. M. S. Khafaga, Absolutio Helenae, BFAC 14, 1952, 85-98. W. Steidle, Redekunst und Bildung bei Isokrates, "Hermes" 80, 1952, 257-296. G. Y. De Vries, Isocrates’ Reaction to the Phaedrus, “Memosyne” ser, VI 4, 1953, 39-45. E. Mikko<strong>la</strong>, Isokrates. Seine Anschauungen im Lichte seiner Schriften, Helsinki 1954. K. Th. Arapopoulos, Panathinaikos ke Elenis Enkomion, Athen 1957. W. I. Matson, Isocrates the Pragmatist, "Review of Metaphysics" 10, 1957, 423-427. G. A. Kennedy, Isocrates' Encomium of Helen: a Panhellenic Document, "Trans. and Proc. of Amer. Philol. Ass," 88, 1958. 77-83. M. A. Levi, Isocrate. Saggio critico. Mi<strong>la</strong>no, Cisalpino, 1959. K. Ries, Isokrates und P<strong>la</strong>ton im Ringen um die Philosophia, Diss. München 1959. T. Tomasetti Gusmano, Isocrate. Encomio di Elena, Roma 1960. U. Albini, Punti di vista su Isocrate, "Atene & Roma" n.s. 6, 1961, 193-210. L. van Hook, Isokrates. Helen, Cambridge, Harvard Univ. Press, 1961. K. Barwick, Das Problem der Isokratischen Techne, "Philologus" 107, 1963, 43-60. P. Cloché, Isocrate set son temps, Paris 1963. M. Lavency, Aspects de <strong>la</strong> logographie judiciaire attique, Louvain, Publications Univ. de Louvain, 1964. A. Argentati – C. Gatti (a cura di), Isocrate. Opere, Torino 1965. B. G<strong>la</strong>digow, Sophia und Kosmos. Untersuchungen zur Frühgeschichte von sophon und sophia, Hildesheim, Olms 1965. F. Seek, Untersuchungen zum Isokratestext, mit einer Ausgabe der Rede an Nikokles, Diss. Hamburg 1965. J. A. Coulter, Phaedrus 279A: the Praise of Isocrates, "Greek, Roman and Byzantine Studies" 8, 1967, 229- 234. G. Heilbrunn, An Examination of Isocrates’ Rhetoric, Diss. Chicago 1967. N. Albafull, Isocrates, un monárquico?, Barcelona 1969. H. Gillis, The Ethical Basis od Isocratean Rhetoric, “La Paro<strong>la</strong> del Passato” 24, 1969, 321-348. B. Wagner, Isokrates und der Mythos, Diss. Wien 1969. Ph. Harding, The Purpose of Isokrates' Archidamos and On the Peace, "California Studies in C<strong>la</strong>ssical Antiquity" 6, 1973, 137-149. S. Usher, The Style of Isocrates, "Bull. of Institut of C<strong>la</strong>ssical Studies" 20, 1973, 39-67. 51
- Page 1 and 2: ELENA, la BELLEZZA della PAROLA, ov
- Page 3 and 4: Trwvwn q∆ iJppodavmwn kai; ∆Aca
- Page 5 and 6: avvolta in candidi veli, / uscì da
- Page 7 and 8: ÆThlevmac∆, h\ mavla dhv çe did
- Page 9 and 10: talamo che preparava armi bellissim
- Page 11 and 12: 5. Una favola esopica come passaggi
- Page 13 and 14: Appunto i numerosi di testimoni di
- Page 15 and 16: Np = Neapolitanus II. D. 26 (Gr. 12
- Page 17 and 18: Edizioni editio princeps Aldina 1 (
- Page 19 and 20: Nota bibliografica J. Reber, Platon
- Page 21 and 22: K. Tuszynska-Maciejewska, Gorgias'
- Page 23 and 24: A. Ford, The Origins of Criticism.
- Page 25 and 26: concentra la sua attenzione sulle a
- Page 27 and 28: tropo (trÒpow, tropus, cambio di d
- Page 29 and 30: stoltezza di pari natura consistono
- Page 31 and 32: persuasa a parole 26 , 27 . Se è
- Page 33 and 34: pena, per effetto delle parole, com
- Page 35 and 36: sia ad accordare consenso ai fatti.
- Page 37 and 38: esempio, quando corpi guerrieri app
- Page 39 and 40: potrebbe un essere più debole dife
- Page 41 and 42: Ecco la successione delle 9 epistol
- Page 43 and 44: Pausania, Descrizione della Grecia
- Page 45 and 46: Leonicero interprete, Basilea 1529
- Page 47 and 48: metafora è pertanto definita anche
- Page 49: laçfhmei'n peri; tw'n paideuovntwn
- Page 53 and 54: S. Biesecker, Rhetoric, Possibility
- Page 55 and 56: 12. Hypothesis or. 10. ELENHÇ EGKW
- Page 57 and 58: di procurare fastidio al prossimo c
- Page 59 and 60: en peggiore: quelli danneggiano gli
- Page 61 and 62: 12. Eccone la prova maggiore: nessu
- Page 63 and 64: Sebbene un gran numero di semidèi
- Page 65 and 66: del rapimento, che, quando questi v
- Page 67 and 68: giovamento per gli altri, ma unicam
- Page 69 and 70: quanto è appropriato al mio tema e
- Page 71 and 72: competere alla pari per l'eccellenz
- Page 73 and 74: chi fosse stato ritenuto degno di a
- Page 75 and 76: che la loro indole naturale è supe
- Page 77 and 78: destino di Sarpedone, Aurora il des
- Page 79 and 80: 59. Ma perché mai soffermarmi a ri
- Page 81 and 82: Terapne 193 , in Laconia, si offron
- Page 83 and 84: infatti che i Greci, uniti grazie a
- Page 85: Date della Guerra di Troia nella tr