ITavi - Ganatleba

Tavi
46
msoflios regionebi I
samxreT amerika dedamiwaze yvelaze teniani kontinentia da arc iseTi cxelia,
rogorc afrika da avstralia. kontinentze naleqebis ganawilebaSi didi kontrastebi
aRiniSneba: yvelaze meti naleqi ekvatoruli da zomieri sartylis andebis
qarpira kalTebsa da amazonis dablobze modis, xolo atakamis udabno, sadac wlebis
ganmavlobaSi ar modis naleqi, yvelaze mSrali raionia msoflioSi.
samxreT amerika ekvatorul, subekvatorul, tropikul, subtropikul da zomier
sartylebSi mdebareobs. mTebSi kargadaa gamoxatuli vertikaluri sartyluroba:
andebis hava ganedis, simaRlisa da ferdobTa eqspoziciis mixedviT icvleba.
samxreT amerikis klimaturi zonebi
t
30
0
20
10
0
-10
2573
-20
i T m a m i i a s o n d 0
t
30
0
20
10
0
-10
m m.
500
400
300
200
100
0
t m m.
30
500
20
10
0
-10
10
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
samxr. tropiki
3063
m m.
500
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
!. bogota
!. lima
!.
karakasi
ikitosi
!.
!.
t
20
0
10
0
-10
144
t
30
0
20
10
-10
m m.
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
0
2042
m m.
500
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
santiago
!.
!. monte-video
!.
buenos-airesi
salvadori
!.
!. brazilia
rio-de-Janeiro
antofagasa
!. !.
!.
san-paulo
!.
asunsioni
sarmento
!.
!.
puerto-aiseni
!.
ekvatori
t
30
0
20
10
0
-10
t
30
0
20
10
0
-10
ekvatoruli
2760
m m.
500
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
1325
m m.
500
400
300
200
100
-20
i T m a m i i a s o n d 0
subekvatoruli
tropikuli
subtropikuli
zomieri
maRali mTis klimati
nax. 1.6.3 samxreT amerikis
klimaturi ruka
4. CamoTvale, romeli faqtorebi axdens gavlenas samxreT amerikis havis
formirebaze?
5. axseni, ra faqtorebi ganapirobebs amazonis dablobis tenianobas?
6. samxreT amerikisa da msoflio klimaturi sartylebis rukebis gamoyenebiT:
a) daadgine, samxreT amerikis romel klimatur sartylebSi gamoiyofa havis
olqebi;
b) daakvirdi, rogor icvleba klimaturi pirobebi dasavleTidan
aRmosavleTisken samxreT tropikisa da s.g. 450-is gaswvriv da gamoitane
daskvna maTi gansxvavebulobis mizezebze;
g) axseni, ra rols asrulebs andebi kontinentze atmosferuli naleqebis
ganawilebis procesSi?
davaleba
samxreT amerika yvelaze wyaluxvi kontinentia. kontinentis udidesi mdinarea
amazoni, romelic amave dros msoflios yvelaze nyaluxvi mdinarecaa. amazonis
auzis farTobi 7 mln km 2 -ze metia. Sesabamisad, is auzis farTobiTac lideria
msoflioSi: mas 500-ze meti Senakadi uerTdeba. Sua dinebaze amazonis kalapotis
sigane 5-7 km-ia, deltasTan ki – 80-150 km.
samxreT amerikis didi mdinareebidan aRsaniSnavia orinoko, parana, paragvai,
madeira da sxv. samxreT amerikis kontinentze dedamiwis yvelaze maRali CanCqeri
anxeli (979 m) da ulamazesi iguasu mdebareobs.
kontinentze cota tbaa. maT Soris yvelaze didia marakaibo, yvelaze maRla
mdebare ki – titikakas tba, romelic zRvis donidan 3800 m simaRleze mdebareobs.
7. samxreT amerikis fizikuri rukis mixedviT daadgine, romeli mTebia kontinentis
mTavari wyalgamyofi qedi?
8. riT SeiZleba aixsnas samxreT amerikis mdinareTa gansakuTrebuli wyaluxvoba?
9. aRniSne konturul rukaze samxreT amerikis mdinareebi da tbebi.
viqtoria-regia
pirania
nax. 1.6.5 titikakas tbaSi wylis temperatura
+11-120C-s arasodes aRemateba. wvimebTan
erTad tbaSi wylis done imatebs da
mimdebare teritoriebs tboravs. Zlieri
qaris gamo tbaSi xSiria Stormebi.
davaleba
nax. 1.6.4 mdinare amazonis qvemo welSi
wylis done dReSi orjer icvleba, rac
okeanis miqceva-moqceviTaa gamowveuli.
moqcevis talRa, romlis simaRle 2-dan
5 metramde aRwevs, didi siCqariTa
da xmauriT mdinaris sawinaaRmdego
mimarTulebiT miedineba. adgilobrivma
indielebma am talRas `amazun~ uwodes, rac
„mquxare wyals~ niSnavs.
amazoni mdidaria organuli samyaroTi. aq
nairgvari formis, Seferilobisa, sididis
Tevzs SexvdebiT. yvelaze saSiSi piraniaa,
romelsac zvigenic ki erideba. wylis
zedapirze 4 m sigrZis pirarukas danaxvacaa
SesaZlebeli. mdinaris wynar yureebSi
wyalmcenare viqtoria-regia izrdeba,
romlis foTlebis diametri 2 m-ia da 50 kg
tvirTis dakaveba SeuZlia.
47