september 2011 - Nederlandse Liga tegen Epilepsie

Door: Sarah Weckhuysen (WeckhuysenS@kempenhaeghe.nl), neurologie, Epilepsie Centrum Kempenhaeghe, locatie Hans
Berger Kliniek, Oosterhout en Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born Bunge, Universiteit Antwerpen, België.
Monogene neonatale en infantiele
epileptische encefalopathieën
De epileptische encefalopathieën zijn ernstige neurologische aandoeningen bij zuigelingen en zeer jonge kinderen,
waarbij frequente epileptische activiteit gepaard gaat met een stagnatie of regressie in de psychomotore ontwikkeling.
De laatste jaren werden meerdere genetische oorzaken beschreven, waarbij een grote klinische en genetische heterogeniteit
opvalt. Hier worden vijf van de belangrijkste genetische entiteiten besproken.
De epileptische encefalopathieën zijn een heterogene
groep van aandoeningen vaak gekenmerkt door therapieresistente
epilepsie en ernstige cognitieve stoornissen.
De term ‘epileptische encefalopathie’ is gebaseerd op de
hypothese dat frequente ictale of interictale epileptische
activiteit in het immature brein de ontwikkeling beïnvloedt
en zo leidt tot cognitieve problemen en gedragsstoornissen.
Dit suggereert ook dat een snelle medicamenteuze
onderdrukking van de epileptische activiteit
de prognose kan verbeteren. Het blijft echter onduidelijk
voor veel van de epileptische encefalopathieën in hoeverre
de cognitieve problematiek (uitsluitend) wordt veroorzaakt
door de epileptische activiteit, dan wel door de
onderliggende oorzaak (Berg et al., 2010). Deze oorzaak is
heterogeen en kan structureel, metabool of genetisch zijn.
In het afgelopen decennium werden meerdere monogene
oorzaken beschreven, en dit heeft in belangrijke mate bijgedragen
aan de kennis van onderliggende pathomechanismen.
Het genetisch verhaal van de epileptische encefalopathieën
is echter niet eenduidig. Eenzelfde syndroom
kan worden veroorzaakt door meerdere gendefecten, en
eenzelfde mutatie kan meerdere ziektebeelden geven. Aan
de hand van twee korte casusbeschrijvingen worden in dit
artikel vijf genen en de daarbij behorende ziektebeelden
besproken.
Casus 1: Een meisje met recidiverende koortsstuipen
en stagnatie in ontwikkeling
M. is een meisje van vijf jaar. Zwangerschap en geboorte
verliepen normaal. Op de leeftijd van elf maanden heeft ze
een eerste hemiclonische epileptische aanval bij koorts.
Sindsdien treden er regelmatig clusters van aanvallen
op, vaak maar niet steeds uitgelokt door koorts. M. heeft
meerdere aanvalstypes die alle therapieresistent zijn:
gegeneraliseerde tonisch-clonische aanvallen, myocloniëen,
en aanvallen met een meer focaal begin. Sinds het
begin van de aanvallen vertraagt haar ontwikkeling. Op
de leeftijd van vijf jaar heeft ze een milde verstandelijke
Genetica en epilepsie
beperking en is hyperactief. Bij klinisch onderzoek valt
een lichte gangataxie op. Het EEG toont gegeneraliseerde
piekgolfcomplexen zonder fotosensitiviteit. Een MRI
van de hersenen is normaal. Haar moeder heeft als kind
enkele koortsstuipen gehad. Verder vermeldt de familieanamnese
geen epilepsie.
Dravet syndroom?
Het verhaal van M. past bij het Dravet syndroom (DS),
ook wel Severe Myoclonic Epilepsy of Infancy (SMEI) genoemd.
Deze kinderen ontwikkelen zich normaal in het
eerste levensjaar. Het debuut van de epilepsie ligt meestal
tussen de leeftijd van vijf tot acht maanden, hoewel
sporadisch een begin in het tweede levensjaar is beschreven.
De eerste aanvallen zijn meestal febriel, clonisch,
tonisch-clonisch, gegeneraliseerd of unilateraal. Later
verschijnen multipele febriele en afebriele aanvalstypes,
vooral myoclone aanvallen, maar ook atypische absences
en focale aanvallen. Aanvallen zijn vaak langdurig, met
frequent een status epilepticus. De epilepsie is therapieresistent,
al lijkt de ernst van de aanvallen op oudere
leeftijd af te nemen. Vanaf het tweede levensjaar treedt
een graduele ontwikkelingsvertraging op. De verstandelijke
beperking varieert van mild tot ernstig. Kinderen
beginnen op normale leeftijd te lopen, maar ontwikkelen
al gauw een typisch onstabiel gangpatroon door een
combinatie van hypotonie en ataxie. De fijne motoriek
ontwikkelt onvoldoende. Kinderen hebben vaak een
opvallend aandachtsprobleem, zijn hyperactief en
oppositioneel. Het EEG is bij aanvang meestal normaal.
Later verschijnen gegeneraliseerde (poly)piekgolf-
complexen, en vertraagt het achtergrondpatroon. Ook
(multi)focale afwijkingen kunnen voorkomen. Vaak is
er een opvallende fotosensitiviteit. Beeldvorming is
normaal (Dravet, 2011). Natriumkanaalblokkers als
carbamazepine en lamotrigine hebben vaak een averechts
effect op de aanvallen. Eerste keuze anti-epileptica is de
combinatie van clobazam, valproinezuur en stiripentol.
Periodiek voor professionals 09 | nr 3 | 2011 9