Vertrouwen in burgers

samenvatting
Betrokken burgers zijn belangrijk voor een levende democratie. Ze houden volksvertegenwoordigers
en overheidsinstanties scherp en spelen een belangrijke rol in
de inkleuring van de maatschappij; ze verschaffen het draagvlak voor het uitvoeren
van beleid, vullen het in door hun alledaagse handelen, en zorgen voor maatschappelijke
vernieuwing door het inbrengen van ideeën, onderwerpen en
aanpakken. Burgers moeten echter wel betrokken kunnen en willen zijn.
De afgelopen decennia hebben beleidsmakers zich vele inspanningen getroost om
het betrokkenheidsaanbod aantrekkelijker te maken, maar de resultaten zijn
teleurstellend. Voortdurend is het een verhaal van veel projecten, weinig leren en
onvoldoende structurele inbedding; vooral de aansluiting op onze samenleving is
zoek. En juist die samenleving verandert, snel en onvoorspelbaar. Ook de wijze
waarop burgers betrokken zijn verandert. Niet langer gebeurt dat alleen op uitnodiging
van beleidsmakers, maar steeds vaker op eigen initiatief, via directere kanalen
en voorbijgaand aan het traditionele middenveld.
Burgerbetrokkenheid is gaan behoren tot de categorie van de sluipende beleidsvraagstukken:
hardnekkige problemen die zich voordoen bij de aanpak van
wezenlijke maatschappelijke vraagstukken. In eerste instantie worden ze nauwelijks
opgemerkt, totdat, schijnbaar plotseling, ideaal en werkelijkheid te ver van
elkaar gescheiden blijken en een beleidsdoorbraak noodzakelijk is. Het is tegen
deze achtergrond dat we ons de vraag stelden: Hoe kunnen beleidsmakers burgers
beter betrekken? Om die vraag te kunnen beantwoorden hebben we uitgebreid
gesproken met vele burgers en beleidsmakers en onze bevindingen getoetst aan
wetenschappelijk onderzoek uit diverse disciplines.
Zowel het veldwerk als de theorie bevestigt dat burgers inventief zijn, veel kunnen
en tot veel bereid zijn. Om de kansen en mogelijkheden die daaruit voortkomen
ten volle te benutten moeten beleidsmakers burgers vertrouwen en de ruimte
bieden voor betrokkenheid. Het trefwoord van een samenleving die bouwt op
burgerbetrokkenheid is daarom vertrouwen: vertrouwen van beleidsmakers in
burgers, vertrouwen van burgers in beleidsmakers en in elkaar. Geen blind
vertrouwen, maar vertrouwen met een gezonde dosis wantrouwen. Dat vertrouwen
is niet vanzelfsprekend, maar verlangt denken vanuit burgers, voortdurend
investeren, en het scheppen van voorwaarden voor verandering: stapje voor
stapje, experimenterend, lerend en waar nodig achteraf corrigerend.
Denken vanuit burgers
Een van de meest indringende lessen die uit ons onderzoek naar voren komt, is:
denk vanuit burgers. Wie burgers wil betrekken moet denken vanuit hun perspec-
11