Vertrouwen in burgers

denken vanuit burgers
maar als Geert Wilders komt, mag ik meer gaan vissen. Dat zat in zijn hoofd. Dat is heel typerend.
Mensen hadden het gevoel: als ik stem op Pim Fortuyn, of in dit geval dan Geert Wilders, dan mag
ik meer. Dan heb ik minder regels, dan heb ik minder overheid, heb ik meer vrijheid. Dat begrip
vrijheid. Dat is het enige echte houvast.”
Het blok van de massabewegingen is echter verre van homogeen. Recent werd de
wereld bijvoorbeeld verrast door de Occupy-protesten die, na een aanloop in New
York, wereldwijd oplaaiden, in Nederland bijvoorbeeld in Amsterdam, Den Haag
en Rotterdam. Kenmerkend is dat er nu juist géén sprake is van een centrale organisatie.
Amsterdamse initiatiefnemers – “er zijn geen organisatoren” – leerden
elkaar twee weken tevoren kennen via Facebook. Ze legden uit: er is geen plan, wel
een soort rudimentair manifest met als openingsregel: “Wij zijn woedend, omdat
ten gunste van een moreel failliet bancair systeem onze maatschappij kapot wordt
gemaakt.”
Er geldt een soort internetspelregels: elk idee is welkom en als het overleeft –
aanhang verwerft – is dat een deel van de invulling van de beweging. Mensen spreken
ook in netwerkjargon. Een oudere ondernemer legt uit: “Elk individu hier is
een cel, en geen van die cellen weet wat het organisme straks gaat doen.” 4 Een
medeactiviste: “Mensen die ergens goed in zijn, gaan uit zichzelf aan de slag.” 5
Door organische groei vormt zich zo waar ‘we’ naar toe willen of, zoals een jonge
studente het samenvat: “Eindelijk gaat er iets gebeuren. Wat precies, weet ik nog
niet. Maar dit gaat over moraliteit, en daar wil ik bij zijn.” 6 Het is nog te vroeg
voor oplossingen, zeggen de bezetters.
Het is bijna dezelfde les die Justus Uitermark (2011) trok na zijn praktijkverkenning
van de online sociale beweging Anonymous. Het grote Anonymous netwerk
– meer dan 550 berichten per minuut – wordt gekenmerkt door “coördinatie
zonder ordenaar”: mensen ‘praten’ via het net met elkaar en vormen zo een identiteit.
Kwaliteit ontstaat en besluiten worden genomen door collectieve selectie en
aanpassing: deelnemers corrigeren werkendeweg fouten en voorstellen stijgen op
de actielijst van het collectief als ze voldoende aanhang verwerven.
Dat leidde in eerste instantie tot een vorm van collectief vermaak, zoals Uitermark
het stelt: soms hilarisch, vaak smakeloos, maar in de regel pretentieloos. Ter illustratie:
de voorpagina van een vereniging voor epilepsielijders werd vervangen
door draaiende afbeeldingen die tot epileptische aanvallen kunnen leiden. Dat
werd anders toen de in de hackerscultuur diepgewortelde weerzin tegen hiërarchie
en geheimhouding als een soort onderliggend ‘geloof’ ging fungeren. De
actievormen zijn door de open en decentrale structuur in hoge mate onvoorspelbaar
en – belangrijk voor beleidsmakers – nauwelijks beheersbaar. Ze kunnen zich
75