Vertrouwen in burgers

gezien als een manier om het volk op afstand te houden: “(…) de beperking tot een
klein en gekozen lichaam van burgers moest dienen als een grote zuiveringsinstallatie
voor zowel belangen als opinies, en om ‘voor de verwarring van de massa’ te
waken” (Arendt 2004: 269). Enige afstand tussen kiezers en gekozenen is volgens
Frank Ankersmit (2008: 9) inderdaad essentieel voor het goed functioneren van
de politiek: “Politieke realiteit wordt uitsluitend geschapen dankzij het vertegenwoordigd
worden. Alleen dankzij politieke vertegenwoordigers hebben wij een
(politieke) natie en niet slechts een verzameling van a-politieke individuen.”
Echter, niet alleen een gepaste mate van vertrouwen, maar ook gezond wantrouwen
vormt een fundament van de representatieve democratie (Rosanvallon 2008).
In de woorden van Pels (2008: 123): “De functionele elitevorming aan de top moet
als het ware worden gecompenseerd door een strengere democratische dijkbewaking
van onderaf.”
Binnen dit democratische kader hebben beleidsmakers op vele manieren geprobeerd
de ontwikkelingen op het speelveld van betrokkenheid een plaats te geven.
Ze experimenteerden met meer directe vormen van democratie, ter aanvulling van
de representatieve democratie.
6.2.1 aggregatie: optelling van stemmen
nieuwe generatie doe-democratie
Het ideaal van de aggregatieve democratie is om door optelling van stemmen
zoveel mogelijk mensen te betrekken in de besluitvorming (Goodin 2005: 12).
De burger staat centraal en wel in zijn rol als kiezer (Hendriks 2006: 102-103). De
sturende impuls in het dagelijks bestuur komt daardoor niet van bovenaf, maar
zoveel en zo vaak mogelijk van onderop; vanuit een burgerij die niet als een redeloos
en hulpeloos organisch geheel wordt gezien, maar als een verzameling individuen
die hun (eigen)belang scherp voor ogen hebben (Hendriks 2006: 107).
Aanhangers van de aggregatieve democratie hebben dan ook een groot vertrouwen
in de rationaliteit van de kiezer, of verwachten dat de collectieve uitkomst ‘intelligent’
zal zijn, ook al zijn de individuele bijdragen dat wellicht niet.
Dergelijke directe vormen van democratie stimuleren burgerbetrokkenheid (Van
Stokkom 2006: 130). Alleen al het dreigen met een initiatief noopt beleidsmakers
tot actie en maakt een initiatief vaak overbodig (Gerber 1999). Volgens sommigen
zou, bouwend op ict, uiteindelijk zelfs de ‘middle man’ – lees: volksvertegenwoordiger
– uit de politiek kunnen verdwijnen, waardoor burgers zelf tot besluitvorming
komen (Tsagarousianou 1998; zie ook Reedy en Wells 2009). Anderen
vrezen juist voor de negatieve doorwerkingen van deze ‘muisklikdemocratie’ en
voor het gevaar van publieke onbezonnenheid, cynisme en consumentisme
(Hardin 1968; Hendriks 2006: 120; Van Stokkom 2006: 129). Minderheidsbelangen
zouden ook minder goed voor het voetlicht komen.
171