Vertrouwen in burgers

32 vertrouwen in burgers
nergens ter wereld zijn zo veel burgers lid of donateur. De organisaties verleenden
‘hun’ achterban de macht van het getal en de kracht van de deskundigheid, die
– zeker binnen de kaders van het polderoverlegmodel – soms in staat bleek tot
effectief single issue tegenspel vis à vis de overheid en het bedrijfsleven (Poldervaart
2002: 17). Multinationale ngo’s, zoals Greenpeace en Amnesty International,
voerden acties tegen achterblijvende overheden en multilaterale instellingen als de
Wereldbank. Het was de tijd van de brede maatschappelijke discussies en de
opkomst van buitenparlementaire acties.
De aandacht van de beleidsmakers ging vooral uit naar efficiënte beleidsvorming
die de prestaties van de publieke dienstverlening kon verhogen. New Public
Management deed zijn intrede in de publieke sector; de overheid moest leren van
het bedrijfsleven en burgers waren vooral in zicht als consumenten. Georganiseerde
burgers werden veelal weggezet als lastig en stroperigheid bevorderend;
het begrip nimby (Not In My BackYard) deed zijn intree (Duyvendak en Krouwel
2001: 20). In het kader van deregulering werden vragen gesteld bij de duur en
kosten van inspraak. Inspraak kreeg in deze periode echter een vaste plaats in de
Algemene Wet Bestuursrecht (Coenen et al. 2001: 322). Ook de moderne milieuwetgeving
kreeg gestalte, onder andere door het inbouwen van het voorzorgsprincipe
en beroep langs de wro-lijnen.
De jaren negentig werden gekenmerkt door een tweede golf van participatie: de
afstand tussen burgers en beleidsmakers zou, zo was het idee, het beste op lokaal
niveau kunnen worden overbrugd. Speciaal in grote steden kreeg vanaf 1989 de
sociale vernieuwing vorm, gevolgd door het grotestedenbeleid en wijkgericht
werken. In 1994 werden alle gemeenten verplicht een inspraakverordening vast
te stellen. Interactief beleid was het nieuwe toverwoord. Binnen de grote steden
werd door een groter gewicht te geven aan stadsdelen en deelgemeenten geprobeerd
om de politiek dichter bij ‘de burger’ te brengen. Alles optellend was er
sprake van veel (lokale) projecten, maar ook van een blijvende worsteling. De
effecten vielen tegen, ondanks de impuls van de wijkgerichte aanpak.
Veenbrand en bestuurlijke vernieuwing: na 2000
Aan het eind van de vorige eeuw deed zich een nieuw fenomeen voor op het maatschappelijk
middenveld, dat van de tijdelijke massabewegingen waarbinnen men
individueel en masse dezelfde keuze maakt (Duyvendak en Hurenkamp 2004).
Deze bewegingen uitten zich als een veenbrand: soms niet zichtbaar aan de oppervlakte
voor de zittende voorlieden, ongrijpbaar oplaaiend in velerlei vormen indien
mensen van velerlei achtergrond zich verenigden rond een doel. ‘Informele groepen’
losten op eigen kracht – zonder de overheid – hun alledaagse problemen op
en gaven het publieke domein vorm, bijvoorbeeld door doe-het-zelfinzamelingen,
maatschappelijke initiatieven om de leefbaarheid in stadswijken te bevorderen,
zelfhulpgroepen bij verslaving, of buurtbemiddeling bij conflicten, maar ook door