Vertrouwen in burgers

144 vertrouwen in burgers
In een hiërarchie domineren de verticale command-and-control-lijnen; het voordeel
is gelegen in duidelijkheid en effectiviteit, het nadeel in starheid. Informatieuitwisseling
tussen de onderdelen van een hiërarchie is op een ‘need to know’basis.
Daardoor kunnen de onderdelen zich op hun specialistische taakuitvoering
richten. Er is sprake van een duidelijke taakafbakening, een heldere verantwoordelijkheidsverdeling
en verantwoordingsplicht. Hiërarchieën zijn over het algemeen
niet erg vergevingsgezind; fouten worden gestraft, flexibiliteit en creativiteit zijn
beperkt. De kracht van een hiërarchie ligt in de centraal geregisseerde samenwerking,
die vooral goed werkt als zowel het doel van de organisatie als de weg daarnaar
toe helder is. Maar veerkracht en starheid gaan niet samen en de veerkracht
van een hiërarchie is dan ook beperkt.
Een markt wordt gevormd door het samenstel van individuele en onafhankelijke
verbindingen tussen aanbieders en afnemers; markten hebben als voordeel dat
ze zich flexibel kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Die flexibiliteit
vormt echter tegelijkertijd een risico, omdat zij markten instabiel kan maken. Als
ordeningsmechanisme is een markt wellicht veerkrachtig, maar dit gaat ten koste
van de veerkracht van de individuen die maar beperkt de mogelijkheid krijgen om
zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Ondernemerschap, innovatie en
het nemen van risico’s worden in een markt gewaardeerd. Wie mis gokt, heeft
pech en zal het in de toekomst opnieuw moeten proberen. Informatie-uitwisseling
beperkt zich tot de informatie die op dat moment van belang is om tot een
transactie te komen. Solisme, eigenbelang en kortetermijnrendement worden in
een markt gestimuleerd. Loyaliteit en langetermijnontwikkelingen zijn daarentegen
minder van belang.
De cultuur van de wij-gemeenschappen kenmerkt zich door de vele, gelijkwaardige
interne verbindingen. Wij-gemeenschappen kennen de positieve kracht van
die gelijkwaardigheid, met als bijbehorend bezwaar een neiging tot interne
gerichtheid. In zijn meest extreme vorm heeft een wij-gemeenschap de kenmerken
van een commune. In een wij-gemeenschap staat het resultaat van het collectief
voorop. Besluiten worden bij voorkeur in consensus genomen. Informatie en
kennis worden breed gedeeld. Dit betekent dat er binnen een wij-gemeenschap
maar beperkt ruimte is voor ‘eigenheimers’ en afwijkende meningen. Vernieuwing
is hierdoor niet de sterkste kant van een wij-gemeenschap, traditie, waarden
en normen zijn belangrijker. Daar tegenover staat een grote onderlinge zorg,
vergevingsgezindheid en opofferingsgezindheid. Dit betekent dan ook dat deze
wij-gemeenschappen goed in staat zijn om externe verstoringen voor individuen
in de groep op te vangen, maar dat de veerkracht van de groep als geheel kleiner is.
Het is een cultuur die we vooral aantreffen op het veld van de maatschappelijke
participatie, binnen het meer ‘traditionele’ vrijwilligerswerk en bij projecten op
buurt- en dorpsniveau, maar ook binnen groepen van internetactivisten die een
voornamelijk virtueel bestaan leiden.