Vertrouwen in burgers

samenvatting
genegeerd. De roep om meer directe vormen van democratie en de bijbehorende
vormen van burgerbetrokkenheid, ter aanvulling van de representatieve democratie,
neemt toe. Beleidsmakers hebben breed geëxperimenteerd met verschillende
vormen van directere democratie en vooral de ‘doe-democratie’ – ook bekend als
de associatieve democratie – biedt mogelijkheden om beter dan nu gebeurt open te
staan voor maatschappelijke initiatieven.
De stap naar een nieuwe generatie ‘doe-democratie’ kan worden ondersteund
door te investeren in andere vormen van binding tussen en met burgers. Gezien de
verschillen tussen burgers en de diversiteit aan vormen van betrokkenheid, is het
van belang dat daarbij alle kanalen voor burgerbetrokkenheid worden benut. Maatschappelijke
instellingen moeten functioneren als kanalen voor burgerbetrokkenheid
in de alledaagse leefomgeving van burgers. In plaats van de – voorgeschreven
– concurrentie moet de nadruk komen te liggen op het waarborgen van solidariteit
tussen maatschappelijke instellingen en overheden, bijvoorbeeld door het doorbreken
van regionale patstellingen en het waarborgen van een maatschappelijke
infrastructuur. De doe-democratie bouwt echter ook op informele verbindingen.
Beleidsmakers zullen daarvoor passende en ondubbelzinnige kaders moeten stellen
en bewaken. Meer dan tevoren zijn ze daarbij afhankelijk van de medewerking
van de ‘informele hoofdrolspelers’, van oudsher de voorlieden van maatschappelijke
instellingen en ngo’s en in toenemende mate ook die van de koplopers in het
bedrijfsleven en de bonte verzameling andersbewegingen.
Aanzetten tot verandering
Beleidsmakers kunnen veel doen om betrokkenheid van burgers te stimuleren.
Daarbij past echter een waarschuwing: de drempels voor verandering blijken hoog
en vereisen gerichte aandacht. Schurende logica’s van burgers en beleidsmakers,
belemmerende overheidsstructuren en -systemen, kortetermijnoriëntatie, en
onzekere rugdekking zijn uitingen van een overheidscultuur die ontoereikend is
voor het omgaan met een complexe netwerksamenleving. In een democratie die
zichzelf voortdurend wil aanpassen aan technologische en maatschappelijke
ontwikkelingen, gaat het om het besturen van het onbestuurbare. Dat is alleen
mogelijk als beleidsmakers een gepaste ruimte laten voor burgers: weten wanneer
ze nodig zijn en wegblijven als dat niet het geval is.
De doorbraak naar een ander betrokkenheidsbeleid vergt een aanzienlijke verandering
van de overheidscultuur, een verandering op basis van visie, rugdekking en
vonk. De visie die de kaders aangeeft waarbinnen frontlijnwerkers inhoud kunnen
geven aan hun wisselwerking met burgers en die is vereist voor de herkenning van
de kansen die maatschappelijke initiatieven bieden. De rugdekking die waarborgt
dat beleidsmakers en frontlijnwerkers hun nek durven uit te steken en kunnen
handelen bij onvoorziene ontwikkelingen die zich – onvermijdelijk – in de
netwerksamenleving voordoen. En de vonk van inspiratie die overspringt
15