Vertrouwen in burgers

30 vertrouwen in burgers
spelregels en veelkleurig toezicht streven ondernemingen, ondersteund door
nauwe belangen, oftewel common interest organisaties (‘lobbyisten’), op het
middenveld naar het materialistische eigenbelang van hun belanghebbenden,
uiteenlopend van financiers en medewerkers tot hun klanten, toeleveranciers en
‘buren’. Ondernemingen hebben weliswaar een winstoogmerk, maar vervullen
ook een belangrijke intermediaire rol tussen het individu en de maatschappij. In
de sfeer van het maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) is aanmerkelijke
maatschappelijke ‘winst’ te behalen door een passende wisselwerking op het
middenveld. Een speciale plaats is weggelegd voor de media en de wetenschappelijke
instellingen. In navolging van De Tocqueville wordt de toezichtfunctie van
de ‘vrije’ media breed beleden: ze zien erop toe dat machthebbers hun macht niet
misbruiken (Fishkin 1995: 154-161; Van der Donk et al. 2005). Vanuit hun onderzoeksinstituties
vervullen ook onafhankelijke wetenschappers als deskundige,
kritische waarnemers een wezenlijke rol in het scherp houden van beleidsmakers
en –uitvoerders (In ’t Veld 2010, 2011).
Uiterst rechts op het speelveld krijgt burgerbetrokkenheid vorm door de rechtstreekse
inzet van individuele burgers. “Initiatieven van burgers die zelf verantwoordelijkheid
nemen voor dingen die zij belangrijk vinden in de maatschappij;
dat niet overlaten aan anderen, zoals overheden of het bedrijfsleven” aldus Tjeenk
Willink (2002: 34). Het gaat volgens hem om de bereidheid “zich in te zetten voor
het ‘gemeen’” (2002: 36), om de wens een eigen bestaan vorm te geven en daarin
eigenbelang en algemeen belang te integreren. Dan hebben we het over de “echte
civil society in die zin dat burgers daarin de leidende rol spelen” (2002: 34). Deze
initiatieven zijn zichtbaar in vrijwel alle sectoren en kunnen op termijn overgaan
in een (non-profit) onderneming, actiegroep of ophouden te bestaan. Onderdeel
van deze groep zijn de ad-hocverbanden van burgers; informele, nauwelijks
gestructureerde organisatievormen die oplaaien en – na al dan niet gebleken succes
– weer verdwijnen. Denk bijvoorbeeld aan het scholierenprotest tegen de 1040
uren-norm. Ze staan als uiting van een toenemende individualisering en begunstigd
door ict-infrastructuur op grote afstand van de overheidskolom en gelden
door hun onverwachte en onorthodoxe samenbundeling als ‘ontregelend’. Dat
verleent hun, met ondersteuning van de media, soms grote slagkracht, ook internationaal,
waar de traditionele instellingen en organisaties kwetsbaar zijn door de
vaak moeizame overkoepeling. Ze richten zich daarom niet in de eerste plaats op
beleidsmakers, maar meestal direct op ‘tegenstanders’, zoals multinationale
ondernemers.
1.1.2 voortdurend in beweging
Vooral aan de niet-geformaliseerde kant van het speelveld is sprake van voortdurende
beweging. Zo verschijnen er telkens nieuwe spelers op het maatschappelijk
middenveld en alle spelers moeten zich voortdurend ontwikkelen om een basis-