Vertrouwen in burgers

44 vertrouwen in burgers
gelden: hun rol bij de uitvoering van het wijkenbeleid is onzeker door de koerswisselingen
van nationale beleidsmakers.
Beleidsmakers hebben stelselmatig de geformaliseerde mogelijkheden voor
burgerbetrokkenheid in de linkerkolom van het speelveld vergroot door het
aanspreken van formele toezichthouders. Een groot aantal burgers is bovendien
mondiger en kundiger geworden in het benutten van die mogelijkheden. Dat heeft
– uiteraard – een reactie opgeroepen waarbij, zonder te zwaar aan formele rechten
te morrelen, de betrokkenheid weer wordt ingeperkt. Het blijft een beetje ‘wieberen’
zonder dat deze vormen van betrokkenheid aanleiding zijn voor veel warme
gevoelens aan de basis. De beweging naar beneden betekent allereerst meer
aandacht voor de uitvoeringspraktijk, voor de betrokken mensen zelf, voor maatschappelijke
initiatieven, kleine gemeenschappen, dorpen en wijken. Dat blijkt
echter niet eenvoudig.
1.3 doorbraak noodzakelijk
Het speelveld van burgerbetrokkenheid is voortdurend in beweging en alles wijst
erop dat de bewegingen sneller, onvoorspelbaarder en daarmee ook onbeheersbaarder
worden. Dat vormt een potentiële bedreiging voor burgerbetrokkenheidsbeleid,
zeker wanneer we constateren dat grote groepen burgers het vertrouwen
in de overheid en in hun eigen vermogen daar invloed op uit te kunnen oefenen
– dreigen te – verliezen.
De gevoelde afstand tussen burgers en beleidsmakers is van beide zijden te begrijpen
als het verschil tussen een ideaalsituatie en de werkelijkheid van alledag. Zoals
Jacques Thomassen stelt in zijn afscheidsrede (2010): “Democratie is een ideaal dat
in werkelijkheid nooit optimaal bereikt zal worden, maar altijd wel wat te wensen
overlaat.” De ideaalsituatie is niet een harmonische eensgezindheid; een aantal
wetenschappers benadrukt de essentie van een gepast wantrouwen. Burgerbetrokkenheid
krijgt enerzijds inhoud binnen de kaders van het huidige overheidsbeleid:
de officiële spelregels. Anderzijds zoeken zowel frontlijnwerkers als beleidsmakers
– in en soms net buiten de geldende kaders – een ‘scharrelruimte’ voor informele
aanpassing. Die zogenoemde institutionele rek camoufleert veelal de noodzaak
voor fundamentele ingrepen: de beleidswerkelijkheid wordt geplooid in de richting
van de ideaalsituatie. Er zijn echter grenzen aan een toelaatbare institutionele
rek: als de chaos te groot wordt, weten zowel burgers als beleidsmakers niet meer
waar ze zich aan hebben te houden.
Wanneer het beleid niet voldoende wordt aangepast op de nieuwe vereisten en
de rekmogelijkheden niet langer volstaan, komen de tekortkomingen van het
bestaande beleid aan het licht. Het ideaal loopt weg en bij extrapolatie van het
huidige beleid zullen de – beperkte – beleidsaanpassingen en de toelaatbare rek