De menselijke maat: - NSOB

3.2.3 Schaalvergroting
Een complex sociaal systeem groeit wanneer binnen het systeem de communicatie intensiever wordt en
transacties in aantal toenemen. Het positieve rendement van succesvolle relaties wordt (gedeeltelijk)
gebruikt voor verdere expansie van het systeem. De omvang van het systeem neemt daardoor toe en voor
verdere expansie zullen relaties worden aangegaan met anderen van buiten het systeem. Het is ook
mogelijk dat relaties van buiten in het systeem worden opgenomen.
Door de groei van het systeem neemt de complexiteit toe. Om adequaat te kunnen blijven functioneren
binnen het systeem kunnen zelfstandige actoren gaan samenwerken of fuseren tot een grotere organisatie.
Door kennis en/of productiemiddelen te bundelen zijn zij beter in staat zijn dan de kleinere actoren om
voordelige relaties aan te gaan binnen het systeem. Om optimaal van de schaalvoordelen te kunnen
profiteren zullen de grotere organisaties in complexe systemen overgaan tot het specialiseren van de
interne processen. Hierdoor raken de taken en de kennis gefragmenteerd onder de professionals in de
organisatie.
Schaalvergroting kan ertoe leiden dat de grotere organisaties machtsposities weten op te bouwen,
waardoor zij binnen het systeem invloed kunnen uitoefenen op andere actoren (networked power), om
actoren in‐ en uit te sluiten van deelname aan het systeem (networking power). In enkele gevallen kan een
organisatie zich zodanig strategisch positioneren in een systeem, waardoor het ook de macht verwerft om
het systeem vorm te geven en om verbindingen met andere systemen te leggen (networkmaking power).
3.3 Wat wordt verstaan onder transactiegerichtheid?
Velen wijten het ontstaan van de financiële crisis aan de verschuiving van relatiegericht bankieren naar
transactiegericht bankieren. Maar wat wordt precies verstaan onder transactiegerichtheid en hoe verhoudt
dit zich tot relatiegericht handelen?
3.3.1 Transactie in de economische theorie
Transactie betekent ruil volgens bepaalde voorwaarden. Binnen de economische theorie neemt het begrip
transactie een centrale plaats in. Transacties maken goederen tot producten die in grotere hoeveelheden
verhandeld kunnen worden. De transactie gaat daarbij uit van de logica van de markt. Producten hebben
een waarde die gerelateerd is aan de verhouding tussen vraag en aanbod. Bij weinig aanbod en veel vraag
(schaarste) ontstaat meer waarde voor het product. Deze waarde komt tot uitdrukking in een (hogere) prijs.
Voor de vrije markt economen van de Chicago‐School (Ronald Coase, Milton Friedman) vormt de transactie
de ordenende kern waar de economie om draait. Zonder transacties is er geen (vrije) markt waarop vraag
en aanbod een ideaal evenwicht kunnen bereiken.
Er is een aantal voorwaarden noodzakelijk om een transactie te laten plaatsvinden. De belangrijkste zijn:
− De verdeling van bestaande bronnen en beloningen kan alleen door ruil worden gerealiseerd. Er moet
dus een bepaalde vorm van arbeidsdeling bestaan die deze ruil noodzakelijk maakt;
− Elke partij moet een besef en vrijheid van keuze hebben, die de transactie tot op zekere hoogte
vrijwillig maakt.
Centraal bij de totstandkoming van een transactie staat de mogelijkheid tot ruil van goederen (door
verdeling van bronnen en beloningen) en de keuzevrijheid van de actoren die de transactie aangaan. Ook
gaat de transactie uit van volledige rationaliteit van individuen bij hun keuzes en handelen op ´de markt.´
Verder gaat de transactie uit van een risico. Transacterende partijen hebben namelijk altijd onvolledige en
asymmetrische informatie over verleden, heden en toekomst. Vanwege dit risico is bij een transactie
maximale transparantie noodzakelijk.
De grondlegger van de economische theorie, Adam Smith, beschrijft in Wealth of Nations de economische
transactie als een handeling die primair gebaseerd is op eigen belang:
16