De menselijke maat: - NSOB

hiermee onder druk te staan. In hoofdstuk 5 hebben wij geconstateerd dat een ‘system breakdown’ in de
zorgsector, zoals in de financiële sector, niet op korte termijn valt te verwachten. Daarvoor zijn de
overheidsinterventies in de zorgsector te zeer gericht op het verzachten van het effect van de genoemde
triggers. Door wetgeving en uiteenlopende vormen van toezicht intervenieert de overheid daar waar de
positie van patiënten versterkt moet worden, verbiedt de overheid fusies waar te sterke dan wel te grote
spelers ontstaan en maant zij partijen producten op transparante en meer begrijpelijke wijze aan te bieden.
Hiermee vormen overheidsinterventies een contragewicht tegen de triggers die de menselijke maat uit het
schema onder druk zetten. Drie van de vier elementen van de menselijke maat, namelijk overzicht,
herkenning en zeggenschap, worden door deze maatregelen versterkt.
Het vierde kernelement van de menselijke maat, eigen verantwoordelijkheid (van de mens ten opzichte van
het systeem en de mens in het systeem), blijft ongeraakt door de horizontale ‘triggers’ van complexiteit en
transactiegerichtheid. Gesteld kan worden dat als gevolg van de afname van de drie andere elementen van
de menselijke maat, overzicht, herkenning en zeggenschap, ook de ruimte voor de mens om de eigen
verantwoordelijkheid te nemen kleiner wordt. Ontbreekt het aan overzicht, herkenning en een mate van
zeggenschap dan is het de vraag of de mens in de netwerken van de financiële sector en de zorgsector een
andere rol kan vervullen dan de meeste elementaire, namelijk als bron van (kapitaal)middelen.
Geconstateerd is dat de overheid in de zorgsector inzet op het creëren van een rol voor de mens als
volwaardig actor in deze sector. Enerzijds door in te zetten op het vergroten van zeggenschap
(cliëntenraden met instemmingsrecht op fusies), anderzijds door het door toezicht en marktmeesterschap
bewaken van transparantie en overzicht (duidelijke producten, schaalvergroting die leidt tot
machtsconcentraties verbieden) en het verbieden van gedragingen die nadelig uitpakken voor het algemeen
belang.
Met het op deze wijze versterken van overzicht, herkenning en zeggenschap in deze sector kan tegenwicht
worden geboden tegen de toename van complexiteit en transactiegerichtheid die ertoe kan leiden dat een
sector, zoals de financiële sector onbestuurbaar wordt en autonoom gaat functioneren. Tegelijkertijd wordt
ruimte geboden aan de mens om de eigen verantwoordelijkheid te nemen. Van basale bron van middelen
kunnen zij zich een plaats als actor in het netwerk aanmeten en vanuit de eigen verantwoordelijkheid de
“network‐powers” van Castells ontwikkelen.
Het is belangrijk om te beseffen dat de overheidsinvloed op de invulling van deze eigen verantwoordelijk
zeer beperkt is en ook moet zijn. Immers, zodra de overheid gaat voorschrijven hoe de mens zijn eigen
verantwoordelijkheid moet invullen, is het geen eigen verantwoordelijkheid meer. Dat wordt duidelijk
wanneer beleid dat hier toch op inzet, doordat bijvoorbeeld de gevolgen van een verkeerde risico‐
inschatting van actoren worden opgevangen, afwentelgedrag van marktpartijen richting overheid blijkt te
bevorderen. Zoals we hebben gezien kunnen zowel slecht functionerende banken als slecht functionerende
ziekenhuizen dergelijk gedrag vertonen als blijkt dat de overheid uiteindelijk klaar staat om de klappen op
te vangen/verantwoordelijkheid te nemen. Het moreel appèl van de minister van VWS aan het adres van de
partijen in de zorgsector om de eigen verantwoordelijkheid te nemen laat zien dat de overheid zich bewust
is van de eigen beperkingen in dit opzicht.
De overheid zal zich moeten realiseren dat er in toenemende mate sprake is van een risicomaatschappij,
waarin, zoals de Duitse socioloog Beck beschrijft, sociale conflicten steeds minder over de verdeling van
welvaart gaan maar in toenemende mate over de verdeling van risico’s. 79 In de risicomaatschappij is
volgens Beck het grootste gevaar het verlies aan vertrouwen in de bestaande instituties, omdat wij niet
willen accepteren dat niemand specifiek verantwoordelijk is voor de onbeheersbaarheid van
ontwikkelingen. Risico’s blijven wij zien als excessen, terwijl ‘het misgaan’ juist inherent onderdeel is van
het systeem. De financiële crisis zou wel eens de eerste duidelijke uiting kunnen zijn van de overgang naar
een dergelijke risicomaatschappij nu we zien dat beleggingen en financiële transacties niet alleen risicovol
zijn maar tevens oncontroleerbaar en onberekenbaar en aan bestaande controle en sturingsstructuren
ontsnappen.
79 Beck, Ulrich. Risk Society: Towards a New Modernity, 1992)
47