De menselijke maat: - NSOB

“De klant is ook veranderd en shopt tegenwoordig overal voor ‘een procentje minder’.Voor jonge generaties geldt dit
nog sterker. Hierdoor is relatiebankieren voor een bank moeilijker geworden. 44
4.2.3 Verminderde aandacht voor de publieke functie van banken
Zoals ook door de commissie Maas is geconstateerd, is in de verschuiving van relatiegericht bankieren naar
transactiegericht bankieren ook het besef van banken dat ze een publieke nutsfunctie vervullen de laatste
jaren meer en meer op de achtergrond geraakt. 45 Van oorspong was deze publieke nutsfunctie (deels) een
overheidstaak. Sinds de samenvoeging van de Postbank eerst met de NMB (1989) en later met de ING
(1991) wordt het zelf aanbieden van de bij deze nutsfunctie behorende kerndiensten niet langer als een taak
voor de overheid gezien. Dit doet niet af aan het feit dat deze kerndiensten nog onverminderd als een
nutsfunctie binnen de samenleving worden aangemerkt en als zodanig verwachtingen wekken.
In het uitoefenen van haar publieke functie staat de lange termijn relatie tussen bank en klant en in bredere
zin bank en samenleving centraal. Een bedrijf heeft financiële steun nodig in goede en slechte tijden. Een
gezin wil erop kunnen vertrouwen dat betalingen voldaan worden en het spaargeld veilig is. Deze relatie is
wederkerig. Niet alleen de bank moet het lange termijn perspectief koesteren. Spaarders die bij het minste
of geringste hun geld van de bank halen handelen puur uit eigenbelang kunnen een bank en daarmee de
economie als geheel ernstige schade toebrengen.
De publieke functie van de commerciële of consumentenbank onderscheidt zich hiermee van de
(markt)activiteiten van de zakenbank of investeringsbank. De investeringsbank richt zich op het investeren
in verhandelbare financiële producten en/of de ontwikkeling en innovatie hiervan. Deze activiteiten gaan
niet uit van een behoefte van de consument of de samenleving als geheel, maar zijn louter gericht op het
maximaliseren van de winst van de bank. Bij de zakenbank staat niet de lange termijn relatie, maar de
transactie en het rendement op korte termijn centraal. Winst is niet een middel, maar een doel op zich.
In de afgelopen decennia zijn deze twee verschillende functies steeds meer vermengd. Het vermengen van
deze functies brengt grote risico’s met zich mee, zoals de financiële crisis duidelijk heeft gemaakt.
Het belang en het korte termijn perspectief van de zakenbank is de publieke functie en het hierbij
noodzakelijke lange termijnperspectief gaan overheersen.
Belangrijk in deze ontwikkeling was de liberalisering van de financiële markten en het geloof in de werking
van de vrije markt. De inkomsten uit renteopbrengsten waren minimaal in vergelijking met de winstmarges
die mogelijk waren op nieuwe financiële (derivaat‐)producten, zoals de ‘collateralized debt obligations’.
Gedreven door de prikkels van prestatiebeloningen werd de invloed van de zakenbank steeds sterker ten
opzichte van de traditionele bank.
Het geloof in de marktwerking droeg bij in de welhaast oneindige drang tot het ontwikkelen en
verhandelen van zeer complexe financiële producten waarbij het traditionele spaarkapitaal van de banken
werd ingezet. Een relatief klein deel van de winst van banken was nog afkomstig uit die klassieke taak van
de bank; spaargeld aantrekken en uitlenen aan kredietnemers. Het verhandelen van ‘collateralized debt
obligations’, financiële constructies die het product zijn van statistische en mathematische modellen, werd
aldus in veel, zo niet alle, opzichten een belangrijker waarde gevonden dan de relatie met de individuele
spaarder en het borgen van de door die klanten in de banken gestelde vertrouwen die nog immers relatie
heeft met hun klassieke nutsfunctie.
Als gevolg van de financiële crisis is de roep om een duidelijke scheiding tussen de publieke functie van
banken en de ‘zakenfunctie’ weer terug. Prominenten, waaronder econoom Paul de Grauwe, Peter Blom,
bestuursvoorzitter van de Triodos Bank en Floris Deckers, bestuursvoorzitter van Van Lanschot Bankiers,
pleiten voor ‘narrow banking’: banken die zich uitsluitend richten op betalingsverkeer, sparen en
kredietverstrekking. Deze nutsbanken mogen niet meer in risicovolle producten, zoals aandelen, derivaten
en andere complex gestructureerde producten investeren. De nutsbank biedt meer garanties, maar ook
minder rendement.
44 Interview Hans ten Cate, 7 april 2010.
45 ‘Naar herstel van vertrouwen’, rapport Adviescommissie Toekomst Banken, 7 april 2009, pagina 21.
29