deel 1 - Federaal Wetenschapsbeleid

tieslag tussen de beste zeilboten (de Saint-Enoch, de
Tankadère, de Savaréna, de Syphanta, de Sloaghi, de Alert, de
Chancellor, de Halbrane, de Brick van Sacratif) en stoomzeilschepen
zoals de Abraham Lincoln, de Alaska en de Henrietta,
waarvan Phileas Fogg al het hout opstookt. Als een Reis om de
wereld in tachtig dagen mogelijk is, komt dat omdat de expressstoomboten
de wereld rond beginnen te varen. Het Stoomhuis
(1879-1880) daarentegen is al een archaïsme. Twee pagoden
worden voortgetrokken door een stoomlocomobiel die de
vorm heeft van een olifant en uitgerust is met een buisvormige
stoomketel met 60 m 2 stookruimte en twee cilinders
van 80 pk. Het reusachtige formaat van de machine contrasteert
met zijn relatief geringe vermogen en wijst erop dat de
techniek stagneert. Het is merkwaardig dat Jules Verne geen
motoren met inwendige verbranding opvoert in zijn boeken.
In Parijs in de 20ste eeuw (1860) zijn verschillende taxi’s (de
zogenaamde “gaz-cabs”) wel uitgerust met gasmotoren. Toch
dient de olie alleen om de Angara in brand te steken (Michael
Strogoff, 1876) of om briketten mee te maken die in verwarmingsketels
gaan (Het bestuurbare eiland, 1895).
Jules Verne is gefascineerd door elektriciteit, “een kracht die
ooit het kloppend hart van de industrie zal worden” (Robur de
Veroveraar, 1886). Sommige effecten zijn al geruime tijd
bekend. Zo zijn de elektrische projectielen die kapitein
Nemo afvuurt met zijn onderzees geweer, Leidse flessen
(20 000 mijlen onder zee, 1869-70). Het dek van de Nautilus
wordt geëlektrificeerd om de barbaren tegen te houden
(1869-70). Hetzelfde gebeurt met de kettingen van de valbrug
in Het Spookkasteel (1892), om Nick Deck de toegang tot
het kasteel te beletten. Elektriciteit zorgt voor de ondergrondse
verlichting van Coal City (Het zwarte goud, 1877),
maar ook voor de individuele verlichting van de vulkanologen
(Naar het middelpunt der aarde, 1864) en van de autonome
helmduikers (20 000 mijlen onder zee, 1869-70). Elektrische
circuits verbinden de boordinstrumenten met de machinekamer
van de Nautilus, en zijn sloep is via een telegrafische
draad verbonden met het stuurhuis. Zo’n draad verbindt
Octant
Collectie van het Ministerie
van de Franse Gemeenschap.
© Alain Breyer
trouwens ook het Spookkasteel met de herberg van koning
Mathias (1892). En dankzij de telegraaf kunnen journalisten
ogenblikkelijk nieuwsberichten vanuit Siberië, bijbelverzen
of Parijse chansons versturen (Michael Strogoff, 1876). Het
gaat telkens om gelijkstroom die geproduceerd wordt door
diverse batterijen van het type Bunsen of Rahmkorff.
Alleen in Het bestuurbare eiland (1895) wordt de stroom
geproduceerd door dynamo’s die aangedreven worden door
stoommachines.
Maar of het nu om stoom of om elektriciteit gaat: het energiesubstraat
is steenkool, en in Het zwarte goud (1877) maakt
de auteur duidelijk dat deze brandstof vroeg of laat uitgeput
zal raken.
Het is gemakkelijk en eerlijk gezegd ook vrij zinloos om
eraan te herinneren dat de machines die Jules Verne bedacht,
in zijn tijd althans onhaalbaar waren (anders had de schrijver
er zeker een patent op genomen). Zo is de luchtballon
Victoria, waarbij de waterstof uitzet door de warmte van een
brander, een heuse vliegende bom (Vijf weken in een luchtballon,
1863). Om Vernes verbeeldingsrijke gedachtegang te
kunnen volgen moeten we zijn machine vergelijken met het
technische systeem waaruit ze noodzakelijkerwijze is ontstaan.
Op die manier kunnen we de materialen, energievormen
en aandrijving van de Nautilus (1873) en de Albatros
(Robur de Veroveraar, 1886) onder de loep nemen. Tussen
beide schepen liggen dertien jaar en een uitvinding: de
omkeerbaarheid van de dynamo, met andere woorden: de
elektromotor (1878).
Zoals we eerder al opmerkten is de Nautilus van staal. Hij is be -
stand tegen de druk van de diepzee dankzij zijn T-balken, een
op zijn zachtst gezegd optimistisch uitgangspunt. “Zijn scheepshuid
kan het niet begeven: ze hecht vanzelf in plaats van met klinknagels.
Ze dankt haar homogene constructie aan de perfect
geassembleerde materialen, waar door ze zelfs de
meest woeste zeeën kan trotseren.” De De
onderzeeër wordt aangedreven
door de elektriciteit
die geproduceerd
wordt door natriumbatterijen.
“Het is dat
natrium dat ik uit het zeewater
haal en waarmee ik
mijn elementen vervaardig (…).
Ver mengd met kwik, vormt het
een amalgaam dat zink vervangt
in de Bunsen-elementen. Kwik slijt
nooit, terwijl natrium op zich verteert,
en de zee schenkt het me vanzelf.
Bovendien Bovendien moeten natriumbatterijen als
de krachtigste worden beschouwd. Zo ligt
hun elektromotorische kracht twee keer zo
hoog als bij zinkbatterijen.” De romanschrijverver
extrapoleert hier op basis van toenmalig
onderzoek: hij vervangt het zuur van de
Van de aarde
naar de maan;
Reis rond de maan.
© Bibliothèques
d’Amiens Métropole
Science Connection 9 - december 2005 - 23