deel 1 - Federaal Wetenschapsbeleid

42 - Science Connection 9 - december 2005
ste populariteit geniet. Het huidig project over de seksparadox
in het KBIN gaat over mosselkreeftjes (ostracoden),
een heel andere diergroep. Ostracoden hebben ook
twee klepjes, zoals mosselen, maar binnenin zit een
kreeftje, een geleedpotige. Ostracoden komen in ongeveer
alle watertypes voor, marien en niet-marien, zoet
en zout, stromend of stilstaand, enzovoort. Er zijn zeer
veel zowel recente als fossiele soorten gekend, en de
combinatie hiervan maakt dat ostracoden een uitstekende
modelgroep zijn voor een breed gamma aan evolutionaire
studies, omdat van alle ostracodengroepen de
absolute ouderdom met een wetenschappelijke betrouwbaarheid
kan bepaald worden. Bovendien vinden we bij
Ostracoden verschillende vormen van voortplanting,
volledig seksueel, over gemengde strategieën tot volledige,
en mogelijk zelfs zeer oude, aseksuelen.
Eucypris virens is een soort met gemengde voortplanting.
Dat wil zeggen dat er eigenlijk 3 geslachten zijn: mannetjes,
seksuele en aseksuele wijfjes. De seksuelen
komen in Europa enkel rond het Mediterraan gebied
voor, terwijl aseksuelen in heel Europa gevonden worden.
Dit merkwaardig verspreidingspatroon noemt men
geografische parthenogenese. In sommige plasjes komen
de drie geslachten samen voor en kunnen mannetjes en
aseksuele wijfjes soms triploïde hybriden (met 3 sets
chromosomen) vormen. Dit is zo omdat dan een haploïde
spermacel versmelt met een (normaal aseksuele)
diploïde eicel. Dergelijke triploïde klonen zijn bijzonder
boeiend omdat polyploïdie een selectief voordeel kan
geven, bijvoorbeeld in het compenseren van de accumulatie
van mutaties (zie hoger). Seksuele wijfjes kunnen
heel soms ook aseksuele nakomelingen hebben. Er zijn
dus heel wat interacties tussen de verschillende vormen
van voortplanting in deze complexe soort. Genoeg redenen
dus om haar als modelgroep te nemen voor een
internationaal onderzoeksproject naar de paradox van
seksuele voortplanting!
Het Sexasex-project
Het KBIN diende (als coördinator), samen met 8 andere
partners, begin 2004 een dergelijk project in bij de EU,
met de paradox van seksuele voortplanting als centraal
thema. Dit onderwerp kan enkel op een interdisciplinaire
wijze onderzocht worden, en dit maakte het project tot
een ideale trainingsmatrix. Inderdaad zal een combinatie
van de rotatie van onderzoekers tussen laboratoria en de
organisatie van 5 formele trainingsworkshops ervoor
zorgen dat alle deelnemers in niet minder dan 13 verschillende
disciplines (moleculaire biologie, genoomstudies,
karyologie, ecologie, mathematisch modelleren,
enz.) een training krijgen. Ons project, met acroniem
Sexasex, eindigde bij de eerst geplaatsten. Het werk kon
beginnen.
In de eerste plaats werden de 10 vacatures (6 doctoraatsstudenten,
4 postdoctorale onderzoekers) ingevuld. De
plaatsen werden via verschillende kanalen aangekondigd.
Uit 150 kandidaten uit heel Europa werden 10 gelukkigen
geselecteerd op basis van hun wetenschappelijke achtergrond,
algemene en specifieke kennis, maar in het bijzonder
op hun bereidheid om in een internationale context te
werken. Dit had praktische redenen (enkel mensen met
een dergelijke motivatie kunnen het opbrengen om drie
jaar in het buitenland te werken), maar het is ook belangrijk
om zo veel mogelijk binnen de sfeer van de Marie
Curie-acties te blijven. Sexasex zal dus een aantal hooggetrainde
onderzoekers leveren die kunnen bijdragen aan de
vorming van een Europese Onderzoeksruimte.
Sinds begin dit jaar is het eigenlijke onderzoek gestart.
De laboratoria van het KBIN zelf en van de Universiteit
van Sheffield (Engeland) werken op moleculaire biologie,
genoomstudies en fylogeografie. De Poolse, Italiaanse
en Spaanse partners bestuderen de ecologie, zowel door
veldstudies naar de co-existentie van de verschillende
Eucypris virens
Eucypris virens is een ostracode (mosselkreeftje) en de modelgroep
van het Sexasex project. De soort komt algemeen voor in
Europa en Noord-Afrika in tijdelijke plassen, maar ze plant
zich enkel voort tijdens de wintermaanden. De soort is ongeveer
2mm lang en leeft op de bodem en op en rond planten.
Mannetjes zijn zeldzaam en komen enkel voor in het
Middellandse Zeegebied.
.