deel 1 - Federaal Wetenschapsbeleid

Philippe Wolfers,
Beschaving en Barbarij,
1897-98. Ivoor, zilver
en onyx.
(Koning
Boudewijnstichting,
in bruikleen bij de
Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis)
Philippe Wolfers, Het
Kongolees Album,
1897-98. Ivoor, zilver,
brons, goud, edelstenen,
parels, email, pekari.
(Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis,
inv. Sc. 188.1.1.)
Het eresalon van
de koloniale
tentoonstelling van
Tervuren in 1897.
(Foto Alexandre)
(Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis,
inv. Sc. 188.1.B.)
6 - Science Connection 9 - december 2005
Het absolute prestigestuk van deze schatkamer was de
hoofdprijs van het loterijspel In hic signo vinces, een creatie
van Charles Van der Stappen. Niet zozeer de esthetische
kwaliteit verleidde talrijke journalisten tot uitgebreide
recensies, vooral de duizelingwekkende waarde
van het werk sprak tot de verbeelding. Niet het ivoor en
het zilver maar de edelstenen die erin waren gezet,
bepaalden de prijs van 100 000 toenmalige Belgische
franken 2 . Naast de juwelen die het zwaard van de figuur
tooiden, was vooral de zwarte diamant die in de muil
van de draak was gezet als symbool van bezwering en
ongeluk, uitzonderlijk. Bijzondere veiligheidsmaatregelen
werden dan ook getroffen toen het beeld naar
Tervuren werd getransporteerd. De esthetische kwaliteit
van een ander werk dat Van der Stappen inzond, de
Mysterieuze Sfinx, zorgde ervoor dat de Onafhankelijke
Congostaat, ongeacht de zeer hoge vraagprijs, onmiddellijk
overging tot aankoop. De wijze waarop de kunstenaar
er in dit werk in geslaagd was het zilver met het
ivoor te laten vervloeien, werd door kunstcritici als virtuoos
beschouwd. Andere hoogtepunten van de chryselefantiene
sculptuur waren het Allegretto van Julien
Dillens dat al in 1894 in Antwerpen werd geëxposeerd,
Naar het Oneindige van Pieter Braecke, de Bruidskoffer van
Fernand Dubois en de Zwanenstreling waarin de edelsmid
Philippe Wolfers de uitdaging was aangegaan om in het
werk een volledige slagtand te integreren.
Door de tentoonstelling van Tervuren ging de koloniale
industrie gouden tijden tegemoet. Van Eetvelde werd
beschouwd als de incarnatie van de voorspoed. Te zijner
ere werd door de industriële wereld op 29 september
1897 in het Jubelpark een immens feest met meer dan
700 genodigden georganiseerd. Zij hadden ingetekend
voor een chryselefantiene sculptuur, Beschaving en
Barbarij, dat als geschenk voor Van Eetvelde bij Wolfers
werd besteld. Het werk, waarvan de zilveren zwaan
(beschaving) en draak (barbarij), een gevecht voerden
voor het bezit van een lelie (zuiverheid), gesneden in
een gedeelte van een ivoren slagtand vervat in het zilveren
omhulsel, omsloot een perkamenten rol met daarin
2 Een Brusselse arbeider verdiende omstreeks 1900 ongeveer 3
Belgische frank per dag.
een lofrede op Van Eetvelde gesigneerd door alle intekenaars.
Ook Léon de Béthune, die achter de schermen een
belangrijke rol had gespeeld in het welslagen van de
tentoonstelling, werd bedacht met een cadeau dat bij
Wolfers was besteld: Het Kongolees Album. Dit album
bevat 22 originele foto’s van de tentoonstelling van
Tervuren. Het plat, uitgewerkt als een waar juweel in
ivoor, zilver, goud en brons, en belegd met edelstenen en
parels symboliseert hetzelfde gedachtegoed als Beschaving
en Barbarij: de Belgische kolonisatie die haar beschavingslicht
werpt over het duistere, barbaarse Afrika.
Hoewel het Belgische initiatief in de internationale pers
werd bejubeld, betekende de tentoonstelling van 1897 de
zwanenzang van de Belgische chryselefantiene sculptuur.
Na 1897 moesten de kunstenaars betalen voor de dure
slagtanden. Niet alleen de prijs was een barrière, vooral de
specifieke techniek die de ivoorsnijkunst vereist, was een
struikelblok. Een beeldhouwer heeft veel verlies aan een
slagtand. Voor hem is enkel de punt bruikbaar voor volsculptuur.
De rest van de tand, die hol is, kan enkel worden
gebruikt voor reliëfs. Omdat vochtig ivoor gemakkelijker