deel 1 - Federaal Wetenschapsbeleid

Het Hooidonkbos
in Zoersel.
De ruime pastorie met tuin
in Hoeven (Nederland).
46 - Science Connection 9 - december 2005
Antwer pen en de overgebleven monniken verble ven
decennialang in diaspora in Lier en Coolhem (Puurs).
Vele jaren lang werd op alle mogelijke manie ren geprobeerd
om los te komen van de Antwerpse bisschop die
een zware hypotheek legde op het verder voortbestaan
van de in stelling. In 1616 werd het kloosterleven hervat
in Hemiksem en in 1636-1649 werd uiteindelijk gekomen
tot een boedelscheiding met het bisdom, dat definitief
een kleine helft van het grond- en tiendenbezit verkreeg
in ruil voor een hernieuwde zelfstan digheid van
het klooster. Opnieuw werd de abdij tot aan haar opheffing
in 1797 een autonoom klooster met een vrij gekozen
abt maar zij moest haar patri moniumbeheer en
financiën herzien omwille van een sterk ver minkt patrimonium.
Kaartboeken
Daarom besliste de abdij na de scheiding al haar overgebleven
goederen door landme ters in kaart te laten brengen
(1646-1672). Tevens onderzocht provisor (eco noom)
Judocus Bal (1604-1672) aan de hand van het bewaard
gebleven archief alle eigen domstitels. Hij redi geerde in
1666-1671 een uit voerige be schrij ving en een historische
schets van alle abdijgoede ren in drie boekban den, waarin
ook de fijne, mooi ingekleurde kaarten werden overgenomen.
Tachtig jaar later besliste men deze land boeken te
kopiëren. In 1744-1752 schreven provi sor Jacobus Van den
Boom en vooral biblio thecaris Godefri dus Bouvaert de
teksten in een sierlijk hand schrift over in zes boekde len,
waarin ook de kaarten werden hernomen. Al deze landboeken
berusten in het archief van de abdij van Bornem,
die de rechtsopvolger is van de oude Sint-Bernardsabdij.
Om praktische redenen werd bij dit project geopteerd voor
een dubbele uitgave. De kaarten uit de 17de-eeuwse landboeken
werden samen met een aantal waardevolle losse
kaarten in een klassiek boekdeel gereproduceerd. Het boek
bevat verder een uitvoerige studie over de abdijgeschiedenis,
een historisch-economische en landschappelijke benadering
van het abdijdomein en gegevens over de landmeters
van de uitgegeven kaarten van de hand van Erik
Houtman, Herman Van der Haegen (KULeu ven), Willem
van Ham (Bergen op Zoom) en Luc Janssens (Alge meen
Rijksarchief). Omdat het om vangrijk histo risch commentaar
met de uitvoe rige be schrijving van de abdij goederen
(gronden met vermel ding van bodemgebruik, aanpalende
eigenaars, heerlijke rechten, cijnzen, renten, tienden, stedelijke
refuges e.d., alles samen meer dan 1500 bladzij den
in de 18de-eeuwse versie) niet in het boek kon worden
gereprodu ceerd, werd geop teerd om deze zeer waardevolle
teksten op dvd te plaat sen. Omwil le van het zeer duidelijke
en gemakke lijk lees bare hand schrift werd beslist om
de 18de- eeuwse versie van de landboeken op die manier
toeganke lijk te maken, zodat ook paleografisch minder
onderleg de be langstellen den de teksten vlot zouden kunnen
lezen. Lucie Verachten van het Algemeen Rijksarchief
zorgde voor een mooie presentatie waar bij men digitaal
door de boeken kan bladeren en via zoeksyste men op
plaatsnaam gemak kelijk de gewenste informatie vindt.
Het wetenschappelijk belang van de
gepubliceerde kaarten en landboeken
De uitgegeven kaarten zijn een zeer interessante bron
voor de studie van het Vlaamse landschap. In de loop der
eeuwen heeft de abdij een belangrijke bijdrage geleverd
voor het behoud en de evolutie van het Vlaamse landschap.
Zo hield zij in Zoer sel het oude jachtgebied van de
Brabantse hertogen vrijwel intact, maar wijzigde zij ook
de bospopulatie en saneerde zij bijho ren de weidege bieden
als gecontroleerde vloei weiden. Het huidi ge waardevolle