Scan 2, april 2001 - UMC Utrecht

niet-relevante informatie wordt ‘sensory gating’
genoemd.”
Irritant piepje
Dat proces verloopt helemaal buiten het bewustzijn
om. Een piepje in de buitenwereld worden
we pas bewust, horen we pas, na 150 tot 200
milliseconden. Voor die tijd hebben de hersenen
via selectie aan de poort dus al beslist of het van
belang is of niet. Het proces treedt aan het licht
als je na het stilvallen van een gesprek ineens
het getik van een klok hoort. Dat getik was er
voordien ook al en werd door de hersenen ook
gesignaleerd. Maar ze gaven aan andere geluiden
(het gesprek) voorrang.
Bij patiënten met schizofrenie functioneert het
proces van zintuiglijke selectie aan de poort over
het algemeen veel slechter. Het tweede, derde
of vierde piepje eist bij hen net zo veel aandacht
op als het eerste. Het blijft irritant piepen.
Oranje: “De hogere hersendelen worden dan
constant overspoeld met veel irrelevante informatie.
Op een druk feestje worden mensen
zonder ‘sensory gating’ overspoeld door geluid,
kunnen ze voor- en achtergrond moeilijk onderscheiden
en is een gesprek voeren dus erg moeilijk
voor ze. Het kan ook een verklaring zijn voor
het ontstaan van wanen en hallucinaties. Als
alles even hard binnenkomt, als belangrijke en
onbelangrijke informatie zich even nadrukkelijk
aandienen, dan zijn waanvoorstellingen niet ver
weg.”
Schrikbarende klap
De selectie is niet alleen in de hersengolf P50 te
meten, maar ook in de oogspieren. Laat een
harde klap horen en mensen sluiten in een directe
reflex hun ogen. Net zoals het onderbeen
onmiddellijk opzwaait na een tikje op de pees
onder de knieschijf. Nadenken is niet nodig, dat
regelt het lichaam zelf wel. Bij een ‘startle
nr 2 april 2001 8
>> Bij patiënten met schizofrenie eist het tweede,
derde of vierde piepje net zoveel aandacht als het eerste
reflex’, de schrikreactie waarmee spieren de
ogen sluiten, kun je de elektrische activiteit in de
oogspieren meten.
Oranje: “Geef je een zacht, waarschuwend klikje
vooraf, dan veroorzaakt de harde klap bij
gezonde vrijwilligers maar een kleine schrikreactie.
Soms is de spierreactie zo miniem, dat de
ogen niet eens worden gesloten. Maar ook dan
kunnen we de elektrische activiteit in de oogspieren
precies meten. Bij patiënten met schizofrenie
zien we echter, dat ook na een waarschuwend
klikje vooraf de harde klap meestal tot
een hevige schrikreactie leidt. Keer op keer.
Ik was benieuwd of bij het afremmen van de
dopamine-activiteit en het opjagen van de glutamaatactiviteit
bij gezonde vrijwilligers dergelijke
‘schizofrene kenmerken’ zouden ontstaan.”
Springende ogen
De vrijwilligers werden ook aan een selectieve
aandachtstaak onderworpen. Ze krijgen een
koptelefoon op, horen hoge en lage tonen die
elkaar onregelmatig afwisselen en op onvoorspelbare
wijze in het linker- of rechteroor opduiken.
De vrijwilligers moeten bijvoorbeeld alleen
maar reageren wanneer ze een hoge toon in
hun rechteroor horen. Tegelijkertijd wordt een
EEG gemaakt, waarop ditmaal diverse golven in
de gaten worden gehouden. Het gaat zowel om
hersengolven die een vroege filtering van gegevens
verraden, als golven die een bewuste verwerking
van gegevens laten zien. Oranje: “Ook
bij de ‘cognitieve golven’, de hersengolven die
iets zeggen over de hogere cognitieve functies,
zien we duidelijke verschillen tussen gezonde
vrijwilligers en patiënten met schizofrenie.”
Tot slot moesten de vrijwilligers met hun ogen
een stipje volgen dat steeds sneller over het
scherm heen en weer gaat. Het lijkt op tafeltennis
waarbij het balletje aanvankelijk sloom
heen en weer wordt geslagen, maar daarna
steeds steviger wordt weggemept. Boven een
bepaalde snelheid kunnen de ogen het stipje
niet meer continu volgen en gaan ze sprongetjes
maken. Ook bij deze visuele taak is een verschil
te zien tussen mensen met schizofrenie en
gezonde vrijwilligers. De ogen van een patiënt
met schizofrenie beginnen meestal bij een lagere
snelheid al aan de sprongetjes.
Eerder laag dan hoog
De resultaten van de vier experimenten laten
enkele opmerkelijke resultaten zien. Oranje:
“Over de relatie tussen neurotransmitters en
cognitieve problemen bij patiënten met schizofrenie
was nauwelijks iets bekend. Een aantal
symptomen van schizofrenie lijkt veroorzaakt
te worden door een verhoogde dopamineactiviteit.
Gaat het om de cognitieve aspecten,
dan wijzen mijn resultaten in de richting van een
verláágde dopamine-activiteit, met name in het
voorhoofd. Daarover is al wel gespeculeerd,
maar onze experimenten leveren daar nu concrete
aanknopingspunten voor. Verder lijken ook
een verlaagde glutamaat-activiteit én een verhoogde
noradrenaline-activiteit een rol van
betekenis te spelen. Dat komt weer wat dichter
in de buurt van de bestaande hypothesen.”
Dat de experimenten met nagebootste vormen
van schizofrenie geen eenvoudige, centrale verklaring
hebben opgeleverd verbaast hem niets.
Oranje: “Schizofrenie is een complex ziektebeeld
en we hebben te maken met bijzonder gecompliceerde
interacties van transmitters in de hersenen.
Door de activiteit van dopamine en glutamaat
bij vrijwilligers te variëren en hen onder
dergelijke omstandigheden te testen, hebben
we meer zicht gekregen op de onderliggende
complexiteit van het ziektebeeld. We hebben
het weer iets verder in onderdelen uit elkaar
gepeuterd. In deze fase van het onderzoek is dat
pure winst.”