Van de redactie

10
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
terugvindt in de verslagen van ontdekkingsreizigers in de negentiende eeuw. Ik moet
ook denken aan de anekdotes die Servische mannen mij vertelden over hun tijd in het
Joegoslavische leger, hoe zij hun barakken hadden gedeeld met Albanese dienstplichtigen
die niets wisten van de moderne tijd. Ik moet denken aan de recente opmerkingen
van een vriend die het was opgevallen dat van alle volkeren die deel uitmaakten van het
vroegere Joegoslavië, enkel de Albanezen nooit ook maar iets hadden toegevoegd aan
de jongerencultuur. Dingen waar jongeren over de hele wereld mee bezig zijn, zo
vertelde hij mij – design jeans, walkmans, noem maar op – daar zijn ze gewoon niet in
geïnteresseerd. En ik moet denken aan de vaak geuite mening dat je de primitieve
natuur van de Albanezen van hun gezicht kunt aflezen. ‘Kijk maar eens goed rond in de
tram, die gezichten, je herkent ze meteen’, hebben mensen in Belgrado mij keer op keer
verteld. Wanneer ik aarzelde en zei dat ik soms moeite had de Serviërs van de Albanezen
te onderscheiden, dan lachten mensen me uit en vertelden ze me dat ik het snel
genoeg zou leren. De conclusie kan dus zijn dat voor veel Serviërs de Albanezen de
belichaming van vervlogen tijden zijn. Albanezen zijn anachronismen in de dagdroom
van de moderniteit.
Haat jegens de ‘primitieve’ Albanezen is wijdverbreid in de Servische maatschappij
en kan alleen begrepen worden wanneer men rekening houdt met de onzekerheden die
veel Serviërs ervaren over de positie van Servië in het grote verhaal van Beschaving en
Moderniteit. Ik heb al gesproken over de zorg en verontrusting van mijn Servische
informanten toen ze doorkregen dat de oorlog hen uit dit grote verhaal had verjaagd. Ze
werden geconfronteerd met een dilemma waarmee de Serviërs sinds het begin van hun
onafhankelijkheid hebben geworsteld: wanhopig wensend deel te zijn van een modern,
beschaafd Europa, dragen zij tegelijkertijd de ballast van een traumatische geschiedenis
met zich mee. Een geschiedenis met zo veel bloedvergieten en barbaarsheid, dat de
droom van een echt Europees Servië onbereikbaar lijkt. Telkens opnieuw hadden de
Serviërs ‘Europa’ en ‘het beschaafde Westen’ omarmd als een model, een voorbeeld,
een ideaal. En telkens weer werden vraagtekens geplaatst bij hun inspanningen: eerst
door het Westen, dat niets anders kon zien dan de verachtelijke pogingen van een
primitief land van lomperiken en het niet-Europese oosters-byzantijns karakter van de
Balkanstaten bleef beklemtonen. Later, toen de staat Joegoslavië was ontstaan, door
Kroaten en Slovenen die wijzend op hun Habsburgse verleden, zichzelf veel gecultiveerder
en verfijnder achtten dan de ‘Balkan’ Serviërs. Bovenal waren er echter de
herinneringen aan al die Balkanoorlogen: perioden van verschrikking en vernietiging,
die het idee van een beschaafde orde op de Balkan op hoongelach en verachting
onthaalden.
In de boven beschreven context was louter de aanwezigheid van de ‘primitieve’ en
‘achterlijke’ Albanezen voldoende om de Servische droom van een moderne, Europese
maatschappij, in diggelen te laten vallen. Zodra zij te voorschijn kwamen met hun
witte, vilten kappen en tulbanden, zodra zij zichzelf met hun ‘primitieve’ gelaatstrekken