Van de redactie

22
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
duur kan dan enige verwerking plaatsvinden door het gebeurde, voorzover mogelijk,
bewust te aanvaarden en een passende plaats te geven in het eigen verleden, het eigen
geheugen en de eigen herinnering. Als dat lukt kan gesproken worden van herstel, in
zoverre dat de betrokkene op een in eigen ogen enigszins bevredigende wijze verder
kan leven. Sommige van deze inzichten kunnen wellicht ook verhelderend zijn bij het
nadenken over de collectieve verwerking van collectieve trauma’s, zoals de problematische
verwerking van de Armeense genocide.
De moeilijke verwerking van de Armeense genocide
De Armeense genocide van 1915 kan, bijna een eeuw later, gelden als hoogst actueel
en fel omstreden. Met vaste regelmaat berichten de media overal ter wereld over recente
gebeurtenissen die verband houden met de genocide – in Nederland werden enkele
genocide-ontkennende kandidaat-kamerleden van Turkse komaf van de kieslijsten
afgevoerd; in Frankrijk is onlangs wetgeving voorgesteld die genocide-ontkenning
strafbaar stelt; in Turkije werd de Armeens-Turkse journalist Hrant Dink vermoord en
ontstond grote commotie rond Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk toen deze naar de
genocide verwees; in het Duitse parlement is grondig gediscussieerd over de genocide;
en het Amerikaanse parlement heeft vorige maand onder zware druk van de eigen
regering en grove dreigementen van de Turkse regering op het nippertje afgezien van de
aanname van een resolutie die de Armeense genocide erkende. Al deze incidenten, de
publieke discussies en de sterke emoties waarmee zij omgeven zijn, duiden op de
vooralsnog onvoltooide en diepgaand problematische verwerking van de Armeense
genocide. 5
Lange tijd, grofweg vanaf de tweede helft van de jaren ’20 tot in de jaren ’80 van de
vorige eeuw, gold de Armeense genocide als de ‘vergeten genocide’. Dat stond in sterk
contrast met de jaren tussen 1918 en 1923 toen de vervolging, verdrijving en massamoord
op de Armeniërs breed in de publieke belangstelling stond in Europa, de
Verenigde Staten en ook in het toenmalige Turkije. In de zomer van 1919 veroordeelde
een hoge Turkse militaire rechtbank de voornaamste leiders van het Ottomaanse rijk ten
tijde van de Eerste Wereldoorlog, die ook verantwoordelijk waren voor de verschrikkingen
die de Armeniërs waren aangedaan, bij verstek ter dood. De leiders zelf waren
echter tijdig gevlucht naar bondgenoot Duitsland en kregen daar politiek asiel. Voorts
werden pogingen gedaan andere verantwoordelijken juridisch te vervolgen en te
berechten, maar op een enkele uitzondering na, kwam daar uiteindelijk door politieke
ontwikkelingen binnen en buiten Turkije niets van terecht. In het eerste naoorlogse
vredesverdrag (Sèvres, 1920) tussen het Ottomaanse rijk en de geallieerden was nog
onder meer voorzien in berechting van oorlogsmisdadigers, in rechtsherstel en materiële
compensatie van de Armeniërs, en in de stichting van een betrekkelijk kleine
Armeense staat in het noordoosten van Anatolië alsook een kleine Koerdische staat in
het zuidoosten. In het tweede vredesverdrag (Lausanne, 1922), tot stand gekomen door