Van de redactie

2
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
Genociden vinden bijna altijd plaats binnen het kader van een oorlog. Cultureel antropoloog
Mattijs van de Port, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, opent dit
nummer met de vraag wat een oorlog doet met de manieren waarop mensen hun naoorlogse
wereld waarnemen en interpreteren. Aan de hand van het onderzoek dat hij verricht
heeft in de Servische stad Novi Sad, beschrijft hij hoe desastreus de oorlogen in
het voormalige Joegoslavië kunnen doorwerken in de waarneming van de Servische
culturele en politieke werkelijkheid.
Richt Mattijs van de Port zich op de impact die de oorlog heeft op individuen,
sociaal wetenschapper Ton Zwaan, verbonden met het aan de Universiteit van Amsterdam
gevestigde Centrum voor Holocaust en Genocide Studies, richt zich op de vraag in
hoeverre er sprake is van een collectieve verwerking van de Armeense genocide:
waarom is de publieke aandacht voor die oudste ‘moderne’ genocide de laatste jaren zo
gegroeid, en in welke zin is er sprake van verwerking ervan?
Geschiedschrijving is een vorm van verwerking. Maar wat is de inzet van die verwerking
wanneer het om de Holocaust gaat, de Holocaust die voor velen het oerbeeld
van een genocide is? Dient die verwerking plaats te vinden in meer of minder geordende
verhalen en beschrijvingen of dient in de geschiedschrijving de emotie door te
komen, de blijvende onbegrijpelijkheden van een au fond niet echt te verwerken
gebeuren? Historica Merel Boers, Holocaustonderzoeker, verbonden aan The Amsterdam
School for Cultural Analysis (ASCA), bespreekt deze vragen door in te gaan op de
postmoderne geschiedschrijving van de Holocaust. Zij illustreert haar kritiek op de
postmoderne opvattingen met een bespreking van de visie van de postmodernen op de
bekende oorlogsdagboeken van Viktor Klemperer.
Kan een samenleving een genocide verwerken die de levens van 1,7 miljoen mensen
vernietigd heeft en de levens van zo goed als alle inwoners van een land zwaar
beschadigd? Kan een samenleving een genocide verwerken wanneer het geweld
massaal was maar in zekere zin anoniem omdat niemand de top van de daders kende?
Kan een samenleving een genocide verwerken wanneer men weet dat de gewone
uitvoerders van die genocide gewoon in vrijheid leven, en het niet mogelijk is hen te
berechten, te bestraffen of zelfs maar hen om rekenschap te vragen? Dat was en is
allemaal het geval in Cambodja. Aafke Sanders, cultureel antropologe, gespecialiseerd
in de studie van politiek geweld in Cambodja, laat zien hoe het trauma dat aangebracht
werd door de Rode Khmer in de jaren zeventig, uiterst moeilijk verwerkbaar is, en hoe
het nu begonnen Rode Khmer Tribunaal weliswaar uiterst belangrijk is, maar slechts
een eerste, kleine stap naar verwerking.
Wat gebeurt er met een volk wanneer ‘hun’ genocide niet erkend wordt of de
gruwelen die men ondergaan heeft, vergeten of gebagatelliseerd worden? En wat
gebeurt er wanneer dat volk geen politiek of cultureel thuis heeft? Die vragen stellen
Mient Jan Faber en Andrea Vermeer in een bespreking van de genociden die de
Koerden in 1988 troffen tijdens het regime van Saddam Hussein. Zij beschrijven de
sociale en politieke gevolgen van die genociden, van de zogenaamde Anfal-campagne