Van de redactie

40
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
bespioneerd en afgeluisterd werden. Angkar had ogen en oren overal, mensen durfden
nauwelijks meer met elkaar te spreken en of iemand te vertrouwen. Ook verhaalden
overlevenden over de straffen die Angkar oplegde voor allerlei vergrijpen, vaak in de
vorm van extra dwangarbeid. Bij het vertellen over straffen werden regelmatig voorbeelden
gebruikt van straffen die stonden op het privé-bezit van voedsel of op het stelen
van voedsel.
Een van mijn zussen had een oude kokosnoot opgeraapt die uit een boom was gevallen en had
die opgegeten samen met drie andere vrouwen. Dezelfde avond moesten ze zich melden bij
Angkar. Iedereen beschouwde hen als opgegeven. Want mensen die mee moesten gaan met
Angkar kwamen nooit terug. Maar de volgende ochtend waren ze er weer, alle vier. Ze hadden
de hele nacht moeten werken, maar ze waren weer vrijgelaten. Misschien beschouwde Pol Pot
het eten van een oude kokosnoot als een kleine overtreding, we zullen het nooit weten.
(Interview met Amjin, 27 september 2004)
Aht bai
Wanneer we naar de inhoud van de overlevingsverhalen kijken, valt vooral het thema
voedsel op. Overlevenden begonnen er hun verhaal mee, maar kwamen er ook regelmatig
op terug doordat het thema was vervlochten met andere onderwerpen. Het ontbreken
van gezond en voldoende voedsel werd overgecommuniceerd in de overlevingsverhalen
van Cambodja. Dit overcommuniceren van het onderwerp voedsel kan op
twee niveaus verklaard worden.
Allereerst op cultureel niveau. Net als de verontwaardiging over het onteigenen van
gewassen komt ook de overcommunicatie van het onderwerp voedsel voort uit de type
samenleving dat Cambodja is. De boerenbevolking vormde toen, en nu nog, veruit het
grootste deel van de Cambodjaanse samenleving. Voor veel boeren die weinig of geen
toegang hebben tot andere hulpbronnen vormen gewassen de enige vorm van sociale
zekerheid. Het voorziet ze van voedsel en wanneer ze genoeg kunnen produceren ook
van extra inkomen. De traditionele Cambodjaanse levenswijze en religieuze en sociale
rituelen worden bepaald door het ritme van de seizoenen en de oogstperioden. In feite
heeft het verbouwen van gewassen en de opbrengst ervan invloed op alle aspecten van
het leven. De belangrijke plaats van rijst in de Cambodjaanse samenleving komt ook
linguïstisch tot uitdrukking. De alledaagse uitdrukking voor het werkwoord eten is
njam bai, wat letterlijk ‘rijst eten’ betekent. Honger is aht bai, wat letterlijk vertaalt als
‘geen rijst hebben’.
Tijdens het Rode Khmer regime werden mensen gedwongen op een andere manier
te werken, ze konden niet langer de seizoenen en hun bijbehorende rituelen volgen
maar moesten het hele jaar door rijst produceren. Daarbij profiteerden ze op geen enkele
manier van de opbrengst, ze kregen immers nauwelijks te eten. Eigen gewassen
werden onteigend en regelmatig moesten boeren hun gewassen verlaten bij evacuatie.
Het traditionele leven van de boerensamenleving werd volledig op z’n kop gezet tijdens