Van de redactie

34
Genocide special – In de Marge – Jaargang 17 (2008) nr. 1
“Het gaat er niet om, wat de anderen over mij denken, over mijn Duitse aard beslist alleen mijn
geweten.” (Klemperer (1933-1941), p.592)
Maar ook LaCapra’s bedoelingen struikelen over Klemperer. Hij kan Klemperer niet op
zijn woord geloven: dat hij een Duitser was, en dat hij zijn Duitse aard echter en meer
waard vond dan de Duitse aard die de nazi’s zeiden te bezitten. Dat hij zijn zelf samengestelde
identiteit (Duits, protestants en joods) verkoos boven de identiteit die de nazi’s
hem oplegden (joods.). Hij moet wel een extreem geval zijn, ‘de uiterste grens van de
betekenis van het Duitse jodendom’. Elders schrijft LaCapra: ‘Klemperer was een
Duitse jood (bekeerd tot het protestantisme) (...) en hij onderschreef nadrukkelijk de
waarden van de Verlichting.’ (LaCapra 2001, p.37) Friedländer introduceert Klemperer
in het eerste deel van zijn overzichtswerk zonder meer als ‘joodse professor’, en presteert
het om in zijn tweede deel (als Klemperer met de bovengenoemde Neumann
discussieert over de betekenis van de Grote Verzoendag in donkere tijden) het ‘protestants’
spottend tussen aanhalingstekens te zetten. Waarom moet Klemperers idee, dat
de nazi’s on-Duits waren, bij voorbaat verworpen worden? Waarom mag Klemperer
zichzelf niet als protestant of Duits of betitelen? Het lijkt wel of hij bij voorbaat al als
ongeloofwaardig of naïef te boek staat. Omdat hij niet snapte dat hij eigenlijk een jood
was en altijd zou zijn; dat hij meer joods dan Duits was en dat de tijd dat zou bevestigen.
Of omdat hij in de waarden van de Verlichting geloofde – en die zouden immers
vernietigd worden door de Holocaust.
Ook Dan Stone heeft moeite met Klemperer. Klemperer werd in eerste instantie
wereldberoemd door zijn boek Lingua Tertii Imperii (LTI), waarin hij optekent hoe de
nazi’s bezit nemen van de Duitse taal. Deconstructivist en perspectiefkenner Stone
weet wel beter: het denkraam van de Verlichting produceerde de Holocaust. Toch
bleven de Duitsers na de Tweede Wereldoorlog, zelfs de overlevenden van de Holocaust,
gevangen in dat zelfde denkraam.
(...) Zelfs de hoofdstukken in LTI die over joden in het Derde Rijk gaan, benaderen dit
onderwerp vanuit het standpunt dat de nazi’s hun doelen bereikten door de perversie van taal.
Deze hoofdstukken hebben weinig te zeggen over wat er met de joden zelf gebeurde. Met zijn
beschuldiging dat de nazi’s de degeneratie van de Duitse taal in gang gezet hadden, liep
Klemperer in dezelfde val als George Steiner twintig jaar later. Die stelde dat de nazi’s de
Duitse taal hadden vermoord, “de gewoonten van de hel binnengebracht in haar zinsbouw”.
Daarmee “recyclede Steiner de aanval van de nazi’s op de taal van de joden.” (Stone 2003,
p.97)
Victor Klemperer voldoet blijkbaar niet aan een bepaald beeld van slachtoffers in de
nazi-tijd. Bij het lezen van zijn dagboeken smelten goede voornemens weg, zoals het
proberen te begrijpen van ‘de ander’ in zijn eigen termen en het niet denken in dichotomieën,
in zwart-wit. Klemperer en andere ‘tegenstrijdige’ ooggetuigen kunnen alleen
serieus genomen worden met de juiste censuur of bagatelliserende kanttekeningen.
Klemperers uitgebreide dagboeken zijn in al hun gedetailleerdheid (tot vervelens toe)